Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2025 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: Asesor sądowy Anna Bindas-Smoderek

Protokolant: sekretarz sądowy Paulina Pietrzyńska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 maja 2025 r. w Toruniu sprawy

z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółki komandytowo-akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko S. H.

o zapłatę

1.  umarza postępowanie co do kwoty 1.500 zł (tysiąc pięćset złotych);

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  nie obciąża pozwanego S. H. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółki komandytowo-akcyjnej z siedzibą w W. i ustala, że koszty procesu ponosi powód.

Asesor sądowy Anna Bindas-Smoderek

Sygn. akt X C 1592/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 27 września 2024 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka komandytowo-akcyjna z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego S. H. kwoty 8792,33 zł wraz z odsetkami umownymi - maksymalnymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że wierzytelność dochodzona pozwem wynika z zawartej przez pozwanego z pożyczkodawcą (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. umowy pożyczki nr (...) z 14 grudnia 2023 r. na kwotę 7.842,07 zł na okres 30 dni od dnia zawarcia umowy. Umowa została zawarta za pośrednictwem platformy na stronie internetowej. Na kwotę dochodzoną pozwem składa się kwota kapitału w wysokości 7.842,07 zł oraz 119,24 zł odsetek kapitałowych maksymalnych naliczonych przez pożyczkodawcę od dnia zawarcia umowy do dnia wymagalności kapitału, 632,82 zł niespłaconych odsetek umownych za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie naliczonych do dnia umowy cesji wierzytelności, 198,20 zł niespłaconych odsetek umownych za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie naliczonych od dnia umowy cesji wierzytelności do dnia wytoczenia powództwa. Powód legitymację do dochodzenia roszczenia w sprawie wywodzi z zawartej umowy przelewu wierzytelności.

Niniejsze postępowanie na zasadzie z art. 505 ³⁷ k.p.c. stanowi kontynuację elektronicznego postępowania upominawczego prowadzonego przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie pod sygnaturą VI Nc-e 1023166/24, które zostało umorzone postanowieniem z dnia 10 lipca 2024 r. wobec stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty.

Z uwagi na to, że z będącej podstawą powództwa w sprawie umowy z 14 grudnia 2023 r. nr (...) wynikało, że służyła ona refinansowaniu umowy nr (...) za opłatą 844,10 zł w piśmie z dnia 4 marca 2025 r. zobowiązano pełnomocnika powoda do złożenia umowy pożyczki nr (...) zawartej przez pozwanego z L. Sp. z.o.o. dla której refinansowania miała służyć umowa pożyczki objęta pozwem w niniejszej sprawie, a także historii spłat przedmiotowych pożyczek.

Pismem z dnia 12 marca 2025 r. powód cofnął powództwo w części tj. kwoty 1.500 zł. Jednocześnie powód podtrzymał żądanie pozwu w zakresie pozostałej do spłaty kwoty pożyczki i wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 7.292,33 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi dla tej kwoty od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a także złożył wniosek o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 300 zł od dnia 31 października 2024 r., od kwoty 300 zł od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia 31 października 2024 r., od kwoty 300 zł od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia 28 listopada 2024 r., od kwoty 300 zł od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia 18 grudnia 2024 r., od kwoty 300 zł od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia 4 lutego 2025 r., od kwoty 300 zł od dnia wytoczenia powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym do dnia 3 marca 2025 r. Przy piśmie powód złożył również umowę pożyczki nr (...).

Z uwagi na to, że ze złożonej umowy pożyczki nr (...) wynikało, że służyła ona refinansowaniu umowy nr (...) za opłatą 844,10 zł w piśmie z dnia 17 kwietnia 2025 r. zobowiązano pełnomocnika powoda do złożenia umowy pożyczki nr (...) oraz innych umów pożyczek, jeśli ww. pożyczka była pożyczką refinansującą zawartej przez pozwanego z L. Sp. z o.o. lub podmiotów z nią powiązanych – w terminie dwóch tygodni, pod rygorem skutków z art. 233 § 2 k.p.c.

Zobowiązanie w tym zakresie zostało doręczone w dniu 23 kwietnia 2025 r. Pełnomocnik na zobowiązanie Sądu nie złożył żądanych dokumentów.

Pozwany S. H. pomimo doręczenia pozwu wraz z załącznikami i zobowiązaniem do złożenia odpowiedzi na pozew, doręczeniem dalszej korespondencji, a także wezwania na rozprawę nie złożył odpowiedzi na pozew, nie stawił się na rozprawie i wobec tego nie zajął stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje.

S. H. miał zawartą pożyczkę nr (...) z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B..

W dniu 10 listopada 2023 r. S. H. zawarł z L.Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w B. umowę ramową pożyczki oraz umowę pożyczki refinansującej nr (...). Zgodnie z tą umową służyła ona spłaceniu pożyczki (...), wierzyciel spłacany (...) Sp. z o.o. Opłata za refinansowanie wynosiła 844,10 zł i została pobrana.

Według umowy kwota pożyczki refinansującej wynosiła 7842,07 zł. Odsetki kapitałowe 119,24 zł. Całkowity koszt 963,34 zł (ww. opłata za refinansowanie 844,10 zł i odsetki 119,24 zł). Okres kredytowania 30 dni. Termin spłaty 10 grudnia 2023 r.

Zgodnie z § 2 umowy przedmiotem umowy jest refinansowanie pożyczki należnej lub wymagalnej w innej instytucji pożyczkowej (pożyczka refinansująca).

W § 3 umowy zastrzeżono, że tytułem refinansowania pożyczki, pożyczkobiorca ponosi opłatę za refinansowanie. Wraz z zapłatą opłaty za refinansowanie, pożyczkobiorca powinien uregulować w instytucji pożyczkowej kwotę odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie, jeżeli odsetki te były naliczane. Opłata za refinansowanie stanowi przychód pożyczkodawcy, odsetki przekazywane są zaś na rzecz instytucji pożyczkowej. Umowę pożyczki refinansującej uważa się za zawartą pod warunkiem uznania rachunku bankowego pośrednika przelaną kwotą opłaty za refinansowanie, w dacie, stanowiącej termin spłaty pożyczki podlegającej refinansowaniu. W razie dokonania opłaty za refinansowanie po terminie spłaty pożyczki podlegającej zrefinansowaniu, do zawarcia umowy pożyczki refinansującej dochodzi w momencie uznania opłaty za refinansowaniu na rachunku pośrednika.

Dowód:

umowa ramowa pożyczki nr (...), k. 60,

umowa pożyczki refinansującej nr (...) z 10 listopada 2023 r., k. 59.

W dniu 14 grudnia 2023 r. S. H. zawarł z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w B. umowę ramową pożyczki oraz umowę pożyczki refinansującej nr (...). Zgodnie z tą umową służyła ona spłaceniu pożyczki (...), wierzyciel spłacany L. Sp. z o.o. Opłata za refinansowanie wynosiła 844,10 zł i została pobrana.

Według umowy kwota pożyczki refinansującej wynosiła 7842,07 zł. Odsetki kapitałowe 119,24 zł. Całkowity koszt 963,34 zł (ww. opłata za refinansowanie 844,10 zł i odsetki 119,24 zł). Okres kredytowania 30 dni. Termin spłaty 13 stycznia 2024 r.

Zgodnie z § 2 umowy przedmiotem umowy jest refinansowanie pożyczki należnej lub wymagalnej w innej instytucji pożyczkowej (pożyczka refinansująca).

W § 3 umowy zastrzeżono, że tytułem refinansowania pożyczki, pożyczkobiorca ponosi opłatę za refinansowanie. Wraz z zapłatą opłaty za refinansowanie, pożyczkobiorca powinien uregulować w instytucji pożyczkowej kwotę odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie, jeżeli odsetki te były naliczane. Opłata za refinansowanie stanowi przychód pożyczkodawcy, odsetki przekazywane są zaś na rzecz instytucji pożyczkowej. Umowę pożyczki refinansującej uważa się za zawartą pod warunkiem uznania rachunku bankowego pośrednika przelaną kwotą opłaty za refinansowanie, w dacie, stanowiącej termin spłaty pożyczki podlegającej refinansowaniu. W razie dokonania opłaty za refinansowanie po terminie spłaty pożyczki podlegającej zrefinansowaniu, do zawarcia umowy pożyczki refinansującej dochodzi w momencie uznania opłaty za refinansowaniu na rachunku pośrednika.

W dniu 14 grudnia 2023 r. S. H. uiścił opłatę refinansującą w kwocie 982,66 zł.

Wezwaniami do zapłaty z 20 stycznia 2024 r. i 28 stycznia 2024 r. pożyczkodawca wzywał S. H. do uiszczenia kwoty pożyczki wraz z odsetkami.

Dowód:

umowa ramowa pożyczki nr (...), k. 31-32,

umowa pożyczki refinansującej nr (...) z 14 grudnia 2023 r., k. 33,

szczegóły transakcji zrealizowanej z 14 grudnia 2023 r., k. 38,

wezwania do zapłaty 20 stycznia 2024 r. i 28 stycznia 2024 r., k. 34-35,

raport weryfikacji natychmiastowej z seriwsu K., k. 37,

dane o kredytobiorcy – przelew od pracodawcy, dane osobowe, raport z oceny zdolności kredytowej, k. 38-40.

W dniu 16 lutego 2024 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. reprezentowana przez prezesa zarządu V. S., oraz D. z siedzibą w E., reprezentowaną przez członka zarządu O. S., zawarły umowę cesji wierzytelności nr (...)

Na podstawie umowy D. z siedzibą w E., nabyła od (...) Sp. z o.o. wierzytelności z dniem podpisania umowy.

Zgodnie z załącznikiem do umowy pod pozycją nr 746 cesjonariusz nabył wierzytelność z tytułu umowy pożyczki nr (...), dotyczącą klienta nr (...), co do niespłaconego kapitału w wysokości 7842,07 zł, odsetek zaległych 159,41 zł, odsetek kapitałowych niespłaconych 119,24 zł. Łącznie 8120,72 zł.

Pismami z 22 lutego 2024 r. oraz 23 lutego 2024 r. D. z siedzibą w E. zawiadamiała S. H. o przelewie wierzytelności i wzywała do zapłaty.

Dowód:

- umowa cesji wierzytelności nr (...) wraz z załącznikiem, k. 11-15,

- wypis z rejestru D., k. 21-23,

- informacja z KRS dot. (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., k. 29-30,

- zawiadomienia i wezwania do zapłaty z 22 lutego 2024 r. oraz 23 lutego 2024 r., k. 36 i 41.

W dniu 7 czerwca 2024 r. D. z siedzibą w E., reprezentowana przez członka zarządu O. S., oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka komandytowo-akcyjna z siedzibą w W., reprezentowana przez członka zarządu M. B., zawarły umowę przelewu wierzytelności. Na podstawie umowy cedent przeniósł na cesjonariusza własność wierzytelności sprecyzowanych w załączniku nr 3 do umowy. Przeniesienie własności nastąpiło z zastrzeżeniem, że w razie nieuiszczenia ceny przez nabywcę przeniesienie straci moc.

Zgodnie z załącznikiem nr 3 do umowy pod poz. 516 cesjonariusz nabył wierzytelność z tytułu umowy pożyczki nr (...) z dnia 14 grudnia 2023 r. zawartej z S. H. co do kwoty zadłużenia 8.594,13 zł.

W dniu 24 czerwca 2024 r. D. z siedzibą w E., reprezentowana przez członka zarządu O. S., złożyło oświadczenie, że cena nabycia wierzytelności określona w § 4 umowy została zapłacona.

Dowód:

- umowa przelewu wierzytelności z 7 czerwca 2024 r. wraz z załącznikiem, k. 16-19 i 28,

- oświadczenie o zapłacie ceny 24 czerwca 2024 r., k. 20,

- wypis z rejestru D., k. 21-23,

- informacja z KRS dot. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka komandytowo-akcyjna z siedzibą w W. , k. 24-25.

Pismem z dnia 8 lipca 2024 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka komandytowo-akcyjna z siedzibą w W. zawiadomiła o przelewie wierzytelności oraz wyzwała S. H. do zapłaty zadłużenia z tytułu umowy.

Dowody:

wezwanie do zapłaty z 8 lipca 2024 r. z, k. 10/

W dniach 31 października 2024 r., 27 listopada 2024 r., 17 grudnia 2024 r., 3 lutego 2025 r. i 3 marca 2025 r. S. H. uiścił tytułem umowy (...) kwoty po 300 zł na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka komandytowo-akcyjna z siedzibą w W..

Dowody:

potwierdzenia transakcji, k. 61-65.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w pełni w oparciu o przedłożone przez powoda dokumenty, w tym wydruki komputerowe. Wiarygodność przedłożonych dokumentów nie budziła też wątpliwości Sądu, który dał im wiarę w całości.

Sąd zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c. sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

Stosownie do treści art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku, zaś zgodnie z § 4 przywołanego przepisu Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

W sprawie oceniając cofnięcie pozwu przez powoda z punktu widzenia przesłanek zawartych w art. 203 § 1 - 4 k.p.c., Sąd nie dopatrzył się, aby czynność ta była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego lub by zmierzała do obejścia prawa. Cofnięcie powództwa w sprawie wynikało bowiem z faktu, że pozwany spełnił na rzecz powoda świadczenie dochodzone pozwem w łącznej kwocie 1.500 zł.

Wobec powyższego postępowanie podlegało umorzeniu w tej części o czym orzeczono jak w pkt I wyroku.

Powództwo podlegało oddaleniu w pozostałej części tj. co do kwoty 7.292,33 zł, a także roszczeń w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot wpłaconych przez pozwanego w toku procesu albowiem umowa pożyczki z 14 grudnia 2023 r. o numerze (...) jest nieważna, gdyż w świetle art. 58 § 1 k.c. jest sprzeczna z prawem i zmierza do obejścia prawa.

W pierwszej kolejności należy odnotować, że wobec niepodjęcia obrony przez stronę pozwaną, stosownie do treści art. 339 § 2 k.p.c., w którym określono podstawę faktyczną wyroku zaocznego, Sąd – jeżeli nie ma uzasadnionych wątpliwości – zobligowany jest do uznania podanej przez powoda podstawy faktycznej (tj. twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych) za zgodną z prawdą bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Niezależnie od ustalenia podstawy faktycznej sąd zawsze jest zobowiązany rozważyć, czy żądanie pozwu jest zasadne w świetle norm prawa materialnego, albowiem negatywny wynik takiej analizy powoduje wydanie wyroku zaocznego oddalającego powództwo (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 1972 r., III CRN 30/72).

Nadto nie jest sporne w orzecznictwie, że Sąd jeśli ma wątpliwości czy umowa zawarta z konsumentem zawiera klauzule niedozwolone powinien dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem i to bez względu na inicjatywę pozwanego i nawet bez względu na to czy podejmuje się on jakiejkolwiek obrony w sprawie, dopuszczalne więc było w tym zakresie działanie Sądu z urzędu pomimo niepodjęcia obrony w sprawie przez pozwaną (tak w wyroku TSUE z dnia 7 listopada 2019 r., sygn. C - 419/18 i C – 483/18, a także w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2020 r. I NSNc 57/20).

Podkreślić również należy, że sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.).

W pierwszej kolejności wypada jednak odnotować, że legitymację czynną do dochodzenia roszczenia w sprawie powód wywodził z art. 509 k.c. Zgodnie z tym przepisem wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. W wyniku dokonania przelewu na nabywcę przechodzi ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, który zostaje wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego jaki go wiązał z dłużnikiem. Reguła jest, że każda wierzytelność może być przedmiotem przelewu - chyba że zakazuje tego ustawa, umowa bądź sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania. Celem i skutkiem przelewu jest przejście uprawnień na nabywcę. W razie dokonania takiego przelewu dochodzi do szczególnego następstwa prawnomaterialnego po stronie wierzyciela, przy czym wierzytelność przechodzi na nabywcę w niezmienionym stanie i zakresie. Przelew stanowi czynność kauzalną a praktyka wskazuje, że przyczynę prawną stanowią najczęściej umowy wzajemne, odpłatane lub mające na celu zabezpieczenie innej wierzytelności.

Sąd co do zasady nie znalazł podstaw, aby kwestionować ważność zawartych umów cesji wierzytelności załączonych do pozwu. Powód przedstawił odpisy przedmiotowych umów wraz z wyciągami z załączników i tym samym w sposób dostateczny wykazał fakt ich zawarcia. Powyższe rozważania pozostają jednak bez wpływu na treść rozstrzygnięcia, bowiem dla skutecznego nabycia wierzytelności w drodze cesji konieczne jest istnienie przelewanej wierzytelności.

Zgodnie z treścią art. 720 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi tysiąc złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Stosownie do treści art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2018 r., poz. 993 ze zm.) – dalej: „u.k.k.” przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności między innymi umowę pożyczki.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając ugody pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Niewątpliwe pożyczkodawca (poprzednik prawny powoda) jest przedsiębiorcą zajmującym się prowadzeniem działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek na odległość i przy zawieraniu umów posługuje się wzorcami umownymi. Sąd może, a nawet powinien dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Działanie w celu obejścia prawa polega na tym, że strony podejmują czynność prawną, która, choć formalnie nie narusza żadnego ustawowego zakazu, w istocie zmierza do osiągnięcia celu niedozwolonego przez ustawę. Zawierając pozór legalności, pozostaje w sprzeczności z intencją ustawy. Warunkiem uznania, że czynność prawna zmierza do obejścia prawa jest świadomość wszystkich stron czynności takiego stanu rzeczy i świadome (nie przypadkowe) dokonanie czynności w celu obejścia prawa ( A. Janas [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 58, s. 495).

Jak już powyżej wskazano, sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.).

Jak wynika z materiału zgromadzonego w sprawie, będąca podstawą powództwa w sprawie umowa pożyczki (...) stanowiła pożyczkę refinansującą inną pożyczkę tj. umowę pożyczki numer (...). Co więcej umowa pożyczki (...) również służyła refinansowaniu wcześniejszej pożyczki tj. nr (...). Jednocześnie powód pomimo zobowiązania nie złożył umowy pożyczki nr (...) celem ustalenia czy była to pierwsza pożyczka czy również pożyczka refinansująca.

Z treści zawartych umów wynika nadto, że każda z umów dotyczyła refinansowania tej samej kwoty kapitału tj. kwoty 7842,07 zł na 30 dni za opłatą refinansującą w wysokości 844,10 zł i obowiązkiem spłaty odsetek kapitałowych w wysokości 119,24 zł z poprzedniej umowy. Tym samym aby przedłużyć spłatę pożyczki na kolejne 30 dni pozwany był obowiązany do uiszczania opłaty w kwocie 982,66 zł w tym 844,10 zł która stanowiła ww. opłaty refinansującej.

Potwierdzeniem takiego celu pożyczki nr (...) jest również dołączone do pozwu potwierdzenie wykonania operacji z dnia 14 grudnia 2023 r. na kwotę 982,66 zł z którego wynika, że została uiszczona celem refinansowania pożyczki (...). Zobowiązane do zapłaty powyższej kwoty stanowiło realizację § 3 umowy w którym zastrzeżono, że tytułem refinansowania pożyczki, pożyczkobiorca ponosi opłatę za refinansowanie. Wraz z zapłatą opłaty za refinansowanie, pożyczkobiorca powinien uregulować w instytucji pożyczkowej kwotę odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie, jeżeli odsetki te były naliczane. Opłata za refinansowanie stanowi przychód pożyczkodawcy, odsetki przekazywane są zaś na rzecz instytucji pożyczkowej. Umowę pożyczki refinansującej uważa się za zawartą pod warunkiem uznania rachunku bankowego pośrednika przelaną kwotą opłaty za refinansowanie, w dacie, stanowiącej termin spłaty pożyczki podlegającej refinansowaniu. W razie dokonania opłaty za refinansowanie po terminie spłaty pożyczki podlegającej zrefinansowaniu, do zawarcia umowy pożyczki refinansującej dochodzi w momencie uznania opłaty za refinansowaniu na rachunku pośrednika.

W świetle powyższego należy wskazać, że pozwany zawierał co najmniej trzy umowy pożyczki każda na 30 dni, które dotyczyły kwoty kapitału w wysokości 7842,07 zł, a który dotychczas nie został spłacony w żadnej części. Jednocześnie zawierają każdą kolejną umowę pożyczki refinansującej pozwany zobowiązany był uiścić ww. kwotę 982,66 zł na pokrycie opłaty refinansującej oraz aktualnych odsetek kapitałowych od danej umowy. Na podstawie umów (...) należy uznać, że powód uiścił kwoty 982,66 zł co najmniej dwukrotnie. Niemniej nie można wykluczyć, że umowa (...) również była umową refinansującą i wobec jej zawarcia pozwany również uiszczał opłatę refinansującą.

Zdaniem Sądu powyższy zapis umów pożyczki refinansującej zawarty w § 3 umowy jest nieważny w świetle art. 58 § 1 k.c. albowiem zmierza do obejścia przepisów prawa w tym art. 36a u.k.k., a jednocześnie jest niezgodny z art. 36b oraz 36c u.k.k.

Zgodnie z art. 36b u.k.k. w przypadku odroczenia spłaty zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki w okresie 120 dni od dnia wypłaty tego kredytu całkowitą kwotę kredytu dla celów ustalenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, o której mowa w art. 36a, stanowi kwota udzielonego i wypłaconego kredytu, którego spłata została następnie odroczona, zaś do pozaodsetkowych kosztów kredytu dolicza się wszystkie koszty i opłaty, które kredytobiorca jest obowiązany ponieść w związku z odroczeniem spłaty kredytu, naliczone w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu.

Analogicznie uregulowane zostały zasady udzielania kolejnego kredytu konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu w art. 36c u.k.k. Zgodnie z tym przepisem w przypadku udzielenia przez kredytodawcę lub podmiot z nim powiązany konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów: 1) całkowitą kwotę kredytu, dla celów ustalenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, o której mowa w art. 36a, stanowi kwota pierwszego z kredytów; 2) pozaodsetkowe koszty kredytu obejmują sumę pozaodsetkowych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie.

Celem przywołanych regulacji jest zapobieżenie omijaniu przez pożyczkodawców limitów kosztów pozaodsetkowych w razie udzielenia kredytów na krótkie okresy i pobierania wysokich opłat za ich przedłużanie. Umowa refinansująca jest czynnością zmierzającą do obejścia ustawy. W istocie pożyczka pierwotna (co do której warunków brak jest informacji zarówno w pożyczce refinansującej, jak i uzasadnieniu pozwu) a potem kolejne pożyczko refinansujące, udzielane przez podmioty powiązane (pożyczka (...) – (...) Sp. z o.o., pożyczka (...) Sp. z o.o., (...) – (...) Sp. z o.o.) stanowić mogą łącznie ukrytą opcję przedłużenia terminu spłaty pierwotnej pożyczki za odpowiednią opłatą.

Przepis art. 5 pkt 3a u.k.k. zawiera definicję podmiotu powiązanego – definicja ta znalazła się w ustawie o kredycie konsumenckim także od dnia 18 grudnia 2022 roku w związku z nowelizacją ustawy. Podmiotem powiązanym jest podmiot powiązany w rozumieniu przepisów rozporządzenia Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmującego określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 320 z 29.11.2008, str. 1, z późn. zm.( 4 )). Z kolei zgodnie z definicją podmiotu powiązanego zawartą w powołanym w ustawie o kredycie konsumenckim rozporządzeniu Komisji nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r., podmiot powiązany jest osobą lub jednostką związaną z jednostką, która sporządza sprawozdanie finansowe (w niniejszym standardzie nazywaną "jednostką sprawozdawczą").

a) Osoba lub bliski członek rodziny tej osoby jest związany z jednostką sprawozdawczą, jeżeli ta osoba:

(i) sprawuje kontrolę lub współkontrolę nad jednostką sprawozdawczą;

(ii) ma znaczący wpływ na jednostkę sprawozdawczą; lub

(iii) jest członkiem kluczowego personelu kierowniczego jednostki sprawozdawczej lub jej jednostki dominującej.

b) Jednostka jest związana z jednostką sprawozdawczą, jeżeli spełniony jest jeden z poniższych warunków:

(i) Jednostka i jednostka sprawozdawcza są członkami tej samej grupy (co oznacza, że każda jednostka dominująca, zależna i współzależna jest związana z pozostałymi jednostkami).

(ii) Jedna jednostka jest jednostką stowarzyszoną lub wspólnym przedsięwzięciem innej jednostki (lub jednostką stowarzyszoną lub wspólnym przedsięwzięciem członka grupy, której członkiem jest ta inna jednostka).

(iii) Obydwie jednostki są wspólnymi przedsięwzięciami tego samego trzeciego podmiotu.

(iv) Jedna jednostka jest wspólnym przedsięwzięciem trzeciej jednostki, a dana inna jednostka jest jednostką stowarzyszoną trzeciej jednostki).

(v) Jednostka jest programem świadczeń po okresie zatrudnienia na rzecz pracowników jednostki sprawozdawczej lub jednostki związanej z jednostką sprawozdawczą. Jeżeli jednostka sprawozdawcza jest sama w sobie takim programem, sponsorujący pracodawcy są również związani z jednostką sprawozdawczą.

(vi) Jednostka jest kontrolowana lub wspólnie kontrolowana przez osobę określoną w pkt a).

(vii) Osoba określona w pkt a) ppkt (i) ma znaczący wpływ na jednostkę lub jest członkiem kluczowego personelu kierowniczego jednostki (lub jednostki dominującej tej jednostki).

(viii) Jednostka lub dowolny członek grupy, której jednostka jest częścią, świadczy usługi kluczowego personelu kierowniczego na rzecz jednostki sprawozdawczej lub jej jednostki dominującej.

Z danych powszechnie dostępnych na stronach internetowych wynika, że zarówno poprzednik prawny powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B., a także L. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. są to podmioty powiązane albowiem pożyczki w ich imieniu są udzielane przez ten sam podmiot (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. poprzez stronę (...). Oba podmioty korzystały z identycznych wzorów umów pożyczek, regulaminów, umów ramowych pożyczek, pośrednika oraz strony internetowej. Wszystkie te okoliczności w ocenie Sądu świadczą o tym, że w rzeczywistości mimo pozornie dwóch różnych podmiotów, pożyczek udzielał konsumentom, w tym również pozwanej, ten sam pożyczkodawca.

Nie wiadomo, który z podmiotów tj. poprzednik prawny powoda (...) Sp. z o.o. czy też L. Sp. z o.o. udzielił pierwszej pożyczki i którą z kolei była pierwsza ze znanych Sądowi umów refinansowanych. Niemniej nie może budzić wątpliwości, że poprzez umowę (...) zawartą z L. Sp. z o.o. oraz stanowiącą podstawę powództwa umowę (...) zawartą z (...) Sp. z o.o. dochodziło jedynie do faktycznego przedłużenia terminu spłaty pożyczki, poprzez udzielanie przedmiotowej pożyczki refinansującej przez podmiot powiązany – za odpowiednią opłatą – w sprawie 982,66 zł. Powyższa kwota przewyższała natomiast pozaodsetkowe koszty kredytu dla pożyczki w kwocie 7842,07 zł udzielonej na 30 dni, które na 120 dni jednokrotnie mogłyby wynosić 848,66 zł. Pozwany natomiast co najmniej dwukrotnie uiścił kwoty po 844,10 zł tj. 1688,20 zł.

Tym samym, cała konstrukcja będącej podstawą powództwa umowy pożyczki nr (...) w istocie służyła jedynie zwiększaniu pozaodsetkowych kosztów pożyczki, które są limitowane przez art. 36a i kolejne ustawy o kredycie konsumenckim, a które obciążają konsumenta. Szczególnie, że ww. umowy dzielił okres 30 dni a zatem niewątpliwie zawarcie przedmiotowych umów naruszało art. 36b i 36c ustawy o kredycie konsumenckim.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście prawa jest nieważna. Owe zawarcie umowy pożyczki refinansującej to czynność mająca na celu obejście prawa, czyli jak wyżej wskazano uniknięcie ograniczeń związanych z maksymalnymi kosztami pozaodsetkowymi w umowie pożyczki. Taka „pożyczka refinansująca” prowadzi do nakładania na pożyczkobiorcę bardzo wysokich opłat, radykalnie wykraczających poza przewidziane prawem (art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim) pozaodsetkowe koszty.

Ocenę tę wzmacnia także decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 29 grudnia 2023 roku nr RGD – 13/2023 (dostępna na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: https://decyzje.uokik.gov.pl/bp/dec_prez.nsf/1/5B9F3F7E8359CB2DC1258AB50036E989?editDocument&act=Decyzja). W decyzji tej wskazano, że Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – uznaje za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działania przedsiębiorców: (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., Centrum (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., polegające na udzielaniu naprzemiennie przez (...) Sp. z o.o., (...) Sp. z o.o. oraz Centrum (...) Sp. z o.o., za pośrednictwem przedsiębiorcy T. L. z siedzibą w Z. (wcześniej prowadzącą działalność pod firmą: (...) z siedzibą w Z.), konsumentom, którzy nie dokonali pełnej spłaty pożyczki, kolejnych pożyczek gotówkowych na spłatę poprzedniej pożyczki w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszej z pożyczek oraz pobieraniu z tego tytułu przez ww. przedsiębiorców od konsumentów prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2023 r. poz. 1028 ze. zm.) - co stanowi obejście art. 36c w związku z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów, a tym samym stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i nakazuje zaniechanie jej stosowania.

W uzasadnieniu decyzji podano m.in., że „mechanizm działania Pośrednika oraz instytucji pożyczkowych: S. G., (...) i (...), oparty jest na udzielaniu pożyczek naprzemiennie, co pozwalało im na ustalaniu pozaodsetkowych kosztów kredytu na poziomie dużo wyższym, niż w sytuacji gdyby zawierali osobno, kolejne umowy, ponieważ wtedy byliby zobligowani do uwzględniania limitów określonych w art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim. Zwrócić bowiem należy uwagę, że z brzmienia tego przepisu wynika, że dotyczy on sytuacji, w której pierwszego, jak i wszystkich kolejnych kredytów udzielał ten sam kredytodawca temu samemu konsumentowi. Natomiast w analizowanej sprawie, kolejnych pożyczek udzielali temu samemu konsumentowi na zmianę różni Pożyczkodawcy powiązani ze sobą. Naprzemienne refinansowanie pożyczek pozwalało Pożyczkodawcom każdorazowo na ustalanie kosztów (prowizji) w wysokości wyższej, niż gdyby ten sam Pożyczkodawca udzielał kolejnej pożyczki na spłatę poprzednio udzielonej temu samemu konsumentowi stosownie do reżimu przewidzianego przez u.k.k. Podkreślenia wymaga, że prowizja była ustalana na poziomie maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu obliczonych według wzoru wskazanego w art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, a kryterium, które decydowało o przyjęciu lub odrzuceniu wniosku o pożyczkę był status bieżącej relacji z klientem, tzn. w przypadku istnienia otwartej relacji pożyczkowej z danym klientem – dany Pożyczkodawca nie przyjmował wniosku o pożyczkę refinansującą, a wniosek o tę pożyczkę kierowany był przez Pośrednika do innego Pożyczkodawcy, z którym współpracował w ramach umowy o świadczenie usług pośrednictwa finansowego. (…) między Pożyczkodawcami i Pośrednikiem istniały powiązania kapitałowo – osobowe. Te ostatnie dotyczyły trzech kluczowych osób kierujących lub zarządzających działalnością Spółek” (por. uzasadnienie decyzji Prezesa UOKiK motyw 91 i następne str. 41-44).

W ocenie Sądu powyższe okoliczności świadczą jednoznacznie o tym, że mechanizm refinansowania pożyczki również w niniejszej sprawie wykorzystywany był do obejścia przepisów chroniących konsumentów oraz obciążania ich kosztami przewyższającymi wartości dopuszczone przez ustawodawcę. Refinansowanie służyć miało naliczeniu kolejnej prowizji. Taki mechanizm tylko udaje refinansowanie pożyczki, będąc w istocie sposobem „rolowania” długów i tworzenia spirali zadłużenia konsumenta.

Umowy adhezyjne kształtowały pozycję konsumenta rażąco niekorzystnie z uwagi na całkowity brak ekwiwalentności świadczeń – za przedłużenie możliwości spłaty pożyczki w kwocie blisko 8 tysięcy złotych, należało zapłacić w istocie 10% ww. wartości kapitału bez spłaty jakiejkolwiek jego części. Tymczasem europejski standard ochrony konsumenta, znajdujące bezpośrednie zastosowanie w sprawie postanowienia dyrektywy 93/13/EWG stanowczo sprzeciwiają się takiemu mechanizmowi. Powód nie wykazał, że zastosowany mechanizm był indywidualnie wyjaśniony konsumentowi, zrozumiały, konsument świadomie przystąpił do rzeczonej umowy. Z perspektywy pożyczkobiorcy nie było żadnych racjonalnych i ekonomicznie uzasadnionych podstaw do zawarcia umowy pożyczki refinansowanej na warunkach przedstawionych przez powoda.

W tej sytuacji na podstawie art. 58 § 1 k.c. Sąd uznał umowę pożyczki nr (...) za nieważną. Mając powyższe na uwadze powództwo podlegało oddaleniu albowiem spełnienie świadczenia z umowy miało polegać na zapłacie świadczenia na rzecz wierzyciela z poprzedniej umowy tj. (...). Jednocześnie wobec tego, że umowa służyła jedynie zwielokrotnieniu zadłużenia pozwanego w niniejszej sprawie nie ma świadczenia, które pozwany winien spełnić na rzecz poprzednika prawnego powoda, a obecnie powoda z tytułu umowy (...). Co do kwoty kapitału w wysokości 7842,07 zł podstawę umowną do jej dochodzenia od pozwanego może bowiem stanowić pierwsza umowa z pozwanym, a nie którakolwiek z umów refinansujących.

Z tych wszystkich powodów orzeczono o oddaleniu powództwa w pkt II wyroku. W tym zakresie Sąd uznał również, że w świetle spełnienia przez pozwanego świadczenia w toku procesu do kwoty 1.500 zł na podstawie nieważnej umowy nie ma podstaw do zasądzenia na rzecz powoda ustawowych odsetek za opóźnienie żądanych jak w piśmie powoda z dnia 12 marca 2025 r.

W świetle stwierdzenia nieważności umowy na zasadzie z art. 58 § 1 k.c. powód przegrał proces w całości, wobec czego zobowiązany był do zwrotu poniesionych przez stronę pozwaną kosztów procesu. Jednocześnie w tym stanie rzeczy Sąd uznał, że w sprawie nie ma podstaw do obciążenia pozwanego jakąkolwiek częścią kosztów procesu w tym co do kwoty 1.500 zł w zakresie której strona powodowa cofnęła pozew w związku ze spełnieniem świadczenia.

Pozwany nie poniósł w przedmiotowym postępowaniu kosztów, w związku z tym Sąd nie zasądził na jego rzecz żadnej kwoty. Sąd orzekł jedynie, że kosztami procesu obciąża powoda, natomiast wszystkie koszty procesu w instancji zostały już przez powoda poniesione.

Asesor sądowy Anna Bindas-Smoderek