Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2024

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca: Sędzia Jolanta Wojciechowska

Protokolant: Starszy Sekretarz Sądowy Małgorzata Kunińska

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2024 r. w Toruniu na rozprawie sprawy z powództwa M. J. i I. J. przeciwko Bankowi (...) SA w G. o ustalenie oraz o zapłatę;

I.  ustala, że umowa kredytu nr (...) zawarta 20 marca 2007 pomiędzy (...) Bank SA w G., którego następca prawnym jest pozwany Bank (...) SA w G., a powodami M. J. i I. J. jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego Banku (...) SA w G. solidarnie na rzecz powodów M. J. i I. J. kwoty 73.669,49 zł ( siedemdziesiąt trzy tysiące sześćset sześćdziesiąt dziewięć 49 / 100 zł ) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 6 lutego 2024 do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.417,- zł ( sześć tysięcy czterysta siedemnaście zł ) tytułem zwrotu powodom kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku.

sygn. akt X C 266/24

UZASADNIENIE

Powodowie M. J. i I. J. dnia 6 lutego 2024 r. wnieśli powództwo przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G.. Domagali się w nim ustalenia nieważności łączącej strony umowy kredytowej oraz zasądzenia na ich rzecz od Banku kwoty 73.669,49zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie ustalenia, że w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym bankiem, powstałym na podstawie umowy o kredyt z dnia 20 marca 2007 r. powodów nie wiążą postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 9 ust. 4-5, § 10 ust.8-9, § 17 oraz zasądzenia na rzecz powodów kwoty 40.021,35 zł wraz z odsetkami, jako różnicy pomiędzy kwotą pobraną przez pozwaną jako spłata przedmiotowego kredytu, a kwotą naliczoną z pominięciem niedozwolonych klauzul umownych. W uzasadnieniu wskazywano, że roszczenie powodów wynika wprost z faktu abuzywności zapisów umownych zawartych w umowie w § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 9 ust. 4-5, § 10 ust.8-9, § 17, z uwagi na naruszenie art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 385 ¹ k.c., a także innych ustaw w szczególności art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe oraz art. 353 ¹ k.c., co w konsekwencji powinno prowadzić do ustalenia nieistnienia umowy o kredyt z dnia 20 marca 2007 r. ze względu na jej nieważność.

W odpowiedzi na pozew pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości. W uzasadnieniu podkreślano, że umowa jest ważna i skuteczna, a jej zapisy w sposób czytelny wskazywały kwotę i walutę kredytu. Argumentowano, że zachowano wszelkie wytyczne informacyjne oraz zaprzeczano, by zachodziły przesłanki do stwierdzenia abuzywności jej zapisów bądź do stwierdzenia jej nieważności czy nieistnienia. Wyraźnie podnoszono też, że niezasadna jest próba konsumenta uwolnienia się od wszelkiej odpowiedzialności za ryzyko gospodarcze związane ze zmianą kursu walut. Wskazał, iż w przypadku wykreślenia §17 umowy dotyczącego marży banku, możliwe jest utrzymanie pozostałych postanowień umowy.

Stanowiska stron na dalszym etapie postępowania zasadniczo pozostały niezmienne.

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie M. J. i I. J. w 2007 r. potrzebowali kredytu na spłatę innych zobowiązań. Na pierwszym spotkaniu z pracownikami banku powódka była sama i przedstawiono jej warunki umowy kredytu. Na następnym spotkaniu w dniu 20 marca 2007 r. przedstawiono M. J. i I. J. gotową umowę do podpisania. Decyzja o zawarciu kredytu we frankach, motywowana była niższą ratą kredytu. Kredytobiorcy zostali powiadomieni o stabilności waluty franka szwajcarskiego. Przez pracownika banku zostali zapewniani o korzystności zawarcia umowy w obcej walucie. Treść umowy nie była negocjowana, nie konsultowali jej z żadnym specjalistą.

dowód: zeznania powódki M. J., k. 190v-191v; zeznania powoda I. J., k. 191v; wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego, k. 111-112

W dniu 20 marca 2007 roku M. J. i I. J. zawarli z (...) Bankiem S.A. w G. umowę kredytu nr (...). Kredyt przeznaczony był na spłatę następujących zobowiązań finansowych:

a.  Limit w (...) w (...) S.A.,

b.  Karta kredytowa w (...) Bank (...),

c.  Karta kredytowa (...) Bank S.A.,

d.  Kredyt mieszkaniowy w (...) S.A. nr (...) z dnia 14 maja 2001 r. ( §1 ust. 2 umowy).

Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę 33.648,14 zł indeksowaną kursem (...) na warunkach określonych w umowie, a kredytobiorcy zobowiązali się do wykorzystania kredytu zgodnie z postanowieniami umowy, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, w terminach oznaczonych w umowie oraz zapłaty bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z umowy. Na kwotę kredytu składała się pozostawiona do dyspozycji kredytobiorców kwota 32.404,79 zł przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 umowy, 1043,35 zł tytułem należnej prowizji, 200 zł tytułem kosztów opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki (§1 ust. 1 umowy). W dniu wypłaty saldo miało być wyrażone w walucie do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. opisanej szczegółowo w §17, następnie saldo walutowe przeliczane miało być dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty dla której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w §17 (§ 1 ust. 1).

Oprocentowanie kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosi 5,210 % w skali roku i stanowi sumę następujących pozycji: marży Banku niezmiennej w okresie trwania umowy w wysokości 2,360 % oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3, opisanego szczegółowo w § 8 umowy oraz 0,95 punktu procentowego do czasu określonego w ust. 2 (§ 2 ust. 1 umowy).

Oprocentowanie kredytu jest zmiennie i ulega zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie L3 (§ 8 ust. 1 umowy).

Zgodnie z § 1 ust. 5 umowy spłata kredytu miała nastąpić w 360 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach określonych w § 10.

Kredytobiorcy oświadczyli również, że postanowienia przedmiotowej umowy zostały z nim indywidualnie uzgodnione (§ 11 ust. 3 umowy).

Dowody: umowa kredytu nr (...), k. 17-21v; oświadczenie, k. 113v-114v; zobowiązania wnioskodawców spłacane kredytem, k. 113; zaświadczenie z Banku (...) S.A., k. 115-122; pełnomocnictwo, k. 130-131

Kredyt został wypłacony powodom w dniu 13 kwietnia 2007r. Powodowie spłacali raty kredytu w terminie.

Dowody: historia transakcji, k. 23-29; wniosek o wypłatę, k. 128-129

Pismem z dnia 31 sierpnia 2021 r. M. J. i I. J. wezwali pozwany bank do zapłaty kwoty wszystkich uiszczonych przez nich wpłat począwszy od dnia zawarcia umowy do dnia otrzymania wezwania w związku z nieważnością umowy. W odpowiedzi z dnia 10 września 2021 r. pozwany Bank wskazał, iż nie uznaje roszczenia.

Dowody: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniami nadania i odbioru, k. 30-33; pismo z dn. 10.09.2021 r., k. 34-42; wezwanie do wydania dokumentacji, k. 43-47

Bank (...) S.A. w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A.

Bezsporne

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny sprawy ustalony został na podstawie dowodów z dokumentów odnoszących się bezpośrednio do łączącego strony stosunku umownego, które zostały uznane za wiarygodne, niebudzące wątpliwości co do ich treści. Umowa o kredyt, dokumentacja około umowna, wykaz spłaconych rat odsetkowo- kapitałowych, nie były kwestionowane w zakresie ich autentyczności. Zaznaczyć jednak należy, że zbiór dokumentacji przedłożonej przez stronę pozwaną w postaci publikacji nt. umów kredytowych z odniesieniem do waluty (...) i stanowisk organów w istocie był zbiorem prywatnych dokumentów, które nie miały znaczenia dla ustaleń faktycznych, wyrokowania i nie wiązał się w sposób bezpośredni z przedmiotem sporu.

Ustalając podstawę faktyczną Sąd oparł się także w całości na zeznaniach przesłuchanych w charakterze strony M. J. i I. J., które były wiarygodne, logiczne, spójne i zgodne z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Powódka zgodnie wskazywała, że nie przedstawiono jej szczegółowych danych o ryzyku wahań kursu franka szwajcarskiego, zapewniano o stabilności waluty, standardowości umowy i jej opłacalności. Przyznano brak możliwości negocjacji warunków umowy. Z zeznań powódki wynikało także, że gdyby w momencie zawarcia umowy wiedziała jak bardzo może wzrosnąć kurs franka szwajcarskiego, nie zawarłaby przedmiotowej umowy.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął wnioski dowodowe dotyczące różnego rodzaju opinii prawnych i artykułów, a także dowodu z opinii biegłego z dziedziny finansów i bankowości, bowiem nie miały one bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wskazane dowody nie wpływały na ocenę ważności zakwestionowanych postanowień umowy i nie dotyczyły faktów związanych bezpośrednio z rozstrzygnięciem. Obowiązek ustalenia podstawy materialnoprawnej żądania spoczywa na Sądzie i nie było w tym zakresie konieczności zaznajamiania się z opiniami prawnymi, a przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego było zbędne, ponieważ do rozstrzygnięcia sprawy nie są wymagane wiadomości specjalne, bowiem ustalenie należnej powodom kwoty sprowadzało się do nieskomplikowanej operacji matematycznej.

Stan faktyczny niniejszej sprawy był zasadniczo bezsporny. Okoliczność zawarcia umowy kredytowej, jej treść, udostępnienie kwoty kredytu oraz regularne spłacanie rat przez powódkę i aktualnie saldo kredytu, nie budziły wątpliwości. Osią sporu były zagadnienia prawne tj. ważność poszczególnych zapisów umowy tzn. tych które określały mechanizm działania waloryzacji kredytu, w odniesieniu do przelicznika w postaci waluty szwajcarskiej i wpływ ewentualnej nieważności zapisów na ważność całej umowy kredytu. Ustalenia w tym zakresie miały pozwolić na rozstrzygnięcie czy zasadne jest także roszczenie o zwrot na rzecz powódki przez bank wszystkich dotychczas uiszczonych przez nią na poczet kredytu należności. Sąd dokonać musiał zatem kontroli pod kątem abuzywności spornych postanowień umownych w zakresie § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 9 ust. 4-5, § 10 ust.8-9, § 17.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z ww. przepisu wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki: 1) zawarte zostały w umowach z konsumentami, 2) kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, 3) rażąco naruszają interesy konsumenta. Stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowienia umownego jest wyłączone, gdy postanowienie umowne zostało indywidualne uzgodnione z konsumentem lub określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny

W pierwszej kolejności wskazać trzeba jednak tło prawne stosunków jaki powstał między stronami. Bezspornie kredytobiorcy występowali w tych stosunkach jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. w brzmieniu obowiązującym w czasie zawierania. Powódka była przedsiębiorcą, zaś powód pracował na statku.

Nieuzgodnione indywidualnie są postanowienia umowne przyjęte z wzorca umownego zaoferowanego przez przedsiębiorcę, tj. postanowienia opracowane przez przedsiębiorcę z góry na użytek wielu umów, a ponadto tzw. postanowienia „indywidualnie narzucone”, za które uznawane są postanowienia umowne przygotowane przez przedsiębiorcę z góry, jednak jedynie na potrzeby jednej, konkretnej umowy. Dla uznania postanowienia za indywidulanie uzgodnione nie ma znaczenia to, czy hipotetycznie mogło być przedmiotem indywidualnych negocjacji. Indywidualnie uzgodnione są wyłącznie te postanowienia, których treść została ukształtowana w toku indywidualnych negocjacji pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą. Za rzeczywisty wpływ nie jest uznawane przyznanie konsumentowi możliwości wybierania między alternatywnymi klauzulami opracowanymi przez przedsiębiorcę.

W rozpatrywanej sprawie umowa została sporządzona przez pozwany Bank na standardowym wzorcu, a powodowie nie mieli wpływu na jej treść. O braku rzeczywistego wpływu na treść poszczególnych postanowień umownych świadczą w szczególności okoliczności jej zawarcia. Umowa została przedstawiona kredytobiorcom w gotowej wersji, w dniu jej podpisania. Przygotowana była według standardowego wzorca. Nie ulega wątpliwości, że warunki te utrudniały efektywne zapoznanie się z treścią umowy, jej zrozumienie i ewentualnie wyjaśnienie wszelkich wątpliwości, nie mówiąc już o podjęciu negocjacji odnoszących się do poszczególnych postanowień. Sąd wziął również pod uwagę dysproporcję między potencjałem Banku a powodami, którzy nie mieli wiedzy ani doświadczenia z zakresu bankowości, a pozwany Bank traktowali z podwyższonym zaufaniem. Nie zdawali sobie sprawy z możliwości negocjowania warunków umowy.

Warunek dotyczący spłaty kredytu musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej (w której kredyt został zaciągnięty lub do której jest indeksowany), ale również oszacować – potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W niniejszej sprawie pozwany nie wykazał, że powódce bądź jej mężowi przedstawiono symulację wysokości zadłużenia i wysokości raty w przypadku znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Pracownik banku poprzestał na przedstawieniu tabel kursów franka szwajcarskiego i zapewnieniu, iż jest do dla kredytobiorców najbardziej korzystna opcja. Przedmiotowa umowa nie przewidywała mechanizmów ograniczających czy łagodzących ryzyko kursowe, dlatego tym bardziej powódka powinna zostać odrębnie poinformowana o ryzyku kursowym. W związku z powyższym, działania pozwanego Banku nie zapewniły kredytobiorczyni wystarczających informacji do podjęcia przez nią świadomych i rozważnych decyzji, a w konsekwencji nie doszło do uchylenia jednoznaczności spornych postanowień umowy w stopniu wyłączającym badanie abuzywności.

W ocenie Sądu za niewystraczające do wykazania zadośćuczynienia obowiązkowi informacyjnemu konsumenta należy uznać oświadczenie powodów, że zostali poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej. Zachowanie informacyjne banku powinno polegać na poinformowaniu klienta o zakresie ryzyka kursowego w sposób jednoznaczny i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat (zob. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18).

Zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule, a zatem także klauzule zamieszczone we wzorcach umownych kształtujące mechanizm indeksacji, określają główne świadczenie kredytobiorcy. Oznacza to, że klauzule te nie podlegają kontroli pod kątem abuzywności wyłącznie wówczas, gdy sformułowane zostały w sposób jednoznaczny. Sporne klauzule indeksacyjne zawarte w umowie podpisanej przez powódkę nie zostały jednak sformułowane w sposób jednoznaczny. Odsyłają one do kursu sprzedaży waluty z tabel kursów walut obowiązujących w pozwanym Banku. Kursy kupna/sprzedaży odnoszą się do średniego kursu złotego ogłoszonego w tabeli kursów średnich NBP minus/plus marża kupna/sprzedaży (§ 17 ust. 2 i 3). W § 17 ust. 4 wskazano, że do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Bank S.A. Wielkości tych nie sprecyzowano w świetle treści umowy, ta nie wskazywała bowiem w jaki konkretnie sposób odbywać się będzie korygowanie kursu poprzez marżę oraz w jaki sposób określona będzie owa marża. Umowa nie określała też podstaw, aby je ustalić.

W związku z powyższym odesłanie w kwestionowanych klauzulach do tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. nie pozwalało na samodzielnie określenie w każdej chwili kursu wymiany stosowanego przez Bank, w tym w szczególności w dniu wypłaty kredytu (§ 7 ust. 2) oraz rozliczenia każdej wpłaty (§10 ust. 6). Kredytobiorcy byli zatem pozbawieni możliwości samodzielnego ustalenia wysokości zobowiązania.

Nie ma przy tym znaczenia, że kursy ustalane przez Bank miały charakter rynkowy, gdyż przy ocenie abuzywności przedmiotem badania są postanowienia umowne według stanu z chwili zawarcia umowy z konsumentem, nie zaś praktyka wykonywania umów przez jedną ze stron.

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwiona dysproporcje praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkująca niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem.

Analizowanie postanowienia umowy zawartej przez powódkę z (...) Bank S.A. kształtowały prawa i obowiązki powódki niewątpliwie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a przy tym rażąco naruszały jej interesy. Na mocy niejednoznacznie określonych postanowień umowy pozwany bank mógł bowiem jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytowego powódki, a tym samym mógł wpływać na wysokość świadczenia jej oraz drugiego kredytobiorcy. Niewątpliwie doszło zatem do naruszenia równorzędność stron. Postanowienie umowy kredytu wprowadzające mechanizm indeksacji do franka szwajcarskiego według kursów waluty ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez pozwany Bank było działaniem nielojalnym wobec powódki i trudno uznać, aby zostało przez nią zaakceptowane, gdyby było negocjowane indywidualnie. Bank przerzucił bowiem ciężar ryzyka walutowego na konsumentów.

Postanowienia przedmiotowej umowy kredytu wprowadzające mechanizm waloryzacji świadczeń stron do franka szwajcarskiego według kursów waluty ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez bank stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Stanowisko to jest szeroko reprezentowane w judykaturze Sądu Najwyższego (zob. wyroki z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, niepubl., z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl., z dnia 15 listopada 2019 r., V CSK 347/18, niepubl., z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, niepubl., z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, niepubl., i z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, niepubl.), który konsekwentnie wskazuje, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron.

Cywilnoprawną sankcją ustalenia abuzywności postanowienia umowy jest brak związania nim konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.), przy zachowaniu związania stron umową w pozostałej części (art. 385 ¹§ 2 k.c.). Regulacja ta nie odnosi się jednak do postanowień określających główne świadczenie stron, do których — w ocenie Sądu — zaliczają się postanowienia wprowadzające mechanizm indeksacji do przedmiotowej umowy kredytu. Skutkiem jego abuzywności jest zatem nieważność całej umowy, przy czym skutek ten nie nastąpi, jeżeli istnieje możliwość zastąpienia zakwestionowanego postanowienia przepisami dyspozytywnymi lub jeżeli konsument wyrazi wolę dalszego obowiązywania umowy z zachowaniem klauzuli abuzywnej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 62 i 68).

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd uznał, iż klauzule umowne zawarte w § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 9 ust. 4-5, § 10 ust.8-9, § 17, umowy należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. W ocenie Sądu usunięcie z umowy tych postanowień musi oznaczać brak konsensu co do zawarcia umowy w ogóle.

Należy również wskazać, że w umowie kredytu będącej przedmiotem sprawy nie było możliwości zastąpienia postanowień abuzywnych przepisami dyspozytywnymi. Brak jest podstaw do zastosowania dyspozycji art. 358 ^§ 2 k.c., który wszedł w życie po zawarciu umowy kredytu, a poza tym jego zastosowanie nie usuwałoby nieprawidłowo ukształtowanego ryzyka kursowego, którego istnienie przesądza niedozwolony charakter klauzul waloryzacyjnych. Z braku podstawy prawnej w przepisach dyspozytywnych nie można również usunąć klauzuli indeksacyjnej z zachowaniem oprocentowania według stawek (...) właściwych dla zobowiązań wyrażonych we frankach szwajcarskich ( (...) zastąpił stosowany do 31 grudnia 2021 r. wskaźnik LIBOR). Mechanizm taki stawiałby przy tym kredytobiorców kredytów waloryzowanych w walucie obcej w sytuacji nieuzasadnionego uprzywilejowania w stosunku do pozostałych kredytobiorców, gdyż prowadziłby do całkowitego wyeliminowania ryzyka walutowego przy zachowaniu oprocentowania kredytu znacząco niższego od oprocentowania kredytów zlotowych niepodlegających denominacji lub indeksacji do waluty obcej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2019 r., V CSK 152/19, niepubl.). Stanowisko to pozostaje zbieżne z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który nie dostrzega z prawnego punktu widzenia możliwości utrzymania w mocy umów zawierających niedozwolone klauzule przeliczeniowe przewidujące spread walutowy, zwłaszcza gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również — pośrednio — do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (por. wyroki z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 52, z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43, i z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko(...) Bank (...), pkt 44).

W toku postępowania strona pozwana podnosiła możliwość dalszego obowiązywania umowy po usunięciu z §17 postanowień umowy dotyczących odjęcia lub dodania marży banku do kursu średniego Narodowego Banku Polskiego. Natomiast powodowie domagali się zasądzenia objętej pozwem kwoty z uwagi na nieważność umowy. Sąd Najwyższy w sprawach z udziałem pozwanego banku prezentował są odmienne poglądy niż w ww. orzeczeniu. W wyroku z dnia 18 maja 2022 r., (...), Sąd Najwyższy uznał, że nie jest możliwe poprzestanie na wyeliminowaniu z §17 tylko zapisu dotyczącego marży, ponieważ zmienia to sens brzmienia całego postanowienia umownego nie usuwając zagrożenia interesu konsumenta. Jednocześnie, w dalszych rozważaniach w uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił wagę uświadomienia konsumentowi ryzyka ekonomicznego istniejącego przy umowach waloryzowanych do waluty obcej, zwłaszcza w przypadku zmiany jej kursu. Uchybienia w tym zakresie przesądzają o braku transparentności postanowień umowy dotyczących ryzyka walutowego, a skoro tak, to sama eliminacja części klauzuli waloryzacyjnej niczego nie zmienia na korzyść konsumenta.

Przeciwko wyeliminowaniu jedynie fragmentu postanowienia zawartego w §17 analizowanej umowy przemawia także judykatura Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wyroku z dnia 8 września 2022 r. w połączonych sprawach C-80/21 do C-82/21 TSUE przyjął, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwy charakter nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter, w związku z czym warunek ten pozostaje, po usunięciu takich elementów, częściowo skuteczny, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, który ma wpływ na jego istotę, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego. Postanowienia umowne zawarte w §17 ust. 2, 3 i 4 umowy stanowią integralną całość i nie jest możliwe podzielenie ich na dwie niezależne od siebie części obejmujące oddzielnie kurs średni NBP i oddzielnie marżę banku, po czym wyeliminowanie tylko tej, która pozwalała bankowi na odjęcie/dodanie do kursu średniego NBP swojej marży. W ocenie Sądu podstawową funkcją „marży” było kształtowanie kursu waluty franka szwajcarskiego, a nie wyłącznie ustalenie odrębnego wynagrodzenia banku. W § 1 ust. 1, § 7 ust. 2 i § 10 ust. 6 przewidziano bowiem jedno świadczenie (wypłacany kredyt oraz raty kredytu) w wysokości wynikającej z tabeli kursowej banku, bez wyodrębnienia świadczenia spełnianego według średniego kursu NBP i świadczenia stanowiącego marżę banku. Z tego też względu, elementu klauzuli indeksacyjnej dotyczącego marży nie można traktować jako zobowiązania umownego odrębnego od innych postanowień umownych, co skutkuje brakiem możliwości wyeliminowania tego tylko fragmentu. Istnienie i wysokość zobowiązania kredytobiorców zależały od zapisów odnoszących się do odpowiedniego „kursu”. Jest to zatem jedna klauzula waloryzacyjna, a sam zapis „plus/minus marża” nie niesie w sobie samodzielnej treści kontraktowej.

Należy również podkreślić, że zabieg wyeliminowania marży prowadziłby do wyeliminowania jedynie jednej z przyczyn abuzywności w postaci swobody banku w ustalaniu wysokości świadczeń stron. Nie eliminowałby natomiast — i jest to kluczowe w niniejszej sprawie — ryzyka kursowego, które obciążało kredytobiorców w sposób nieograniczony i nieproporcjonalny do uzyskiwanych korzyści, mogąc doprowadzić do zwielokrotnienia kwoty zadłużenia w stosunku do uruchomionego kapitału kredytu mimo regularnych spłat. Podkreślić bowiem jeszcze raz należy, że umowa nie przewidywała żadnego górnego pułapu ryzyka kursowego ponoszonego przez pozwanych, a kredytobiorcy nie zostali o tym poinformowani w sposób pozwalający im na podjęcie świadomej decyzji. Tym samym, postulowana przez stronę pozwaną ingerencja w treść umowy nie doprowadziłaby do przywrócenia naruszonej równowagi kontraktowej. Ograniczenie się do średnich kursów NBP nie konwaliduje faktu, że pozwany działał nieuczciwie, zawierając umowę z konsumentami, bez odpowiedniego pouczenia ich o skutkach zawarcia umowy indeksowanej do franka szwajcarskiego.

Niezależnie od powyższego należy zwrócić uwagę na odstraszający cel Dyrektywy 93/13. Pozostawienie części zapisów umowy w mocy stanowiłoby osłabienie funkcji prewencyjnej przepisów o ochronie konsumentów.

Z podanych wyżej względów – na podstawie art. 58 § 1 k.p.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. – Sąd ustalił, że umowa kredytu zawarta pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego Banku jest nieważna w całości.

Zgodnie z przyjętą w orzecznictwie teorią dwóch kondykcji (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20) jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.).

W związku z nieważnością umowy, na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. ( condictio sine causa) roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia zasługiwało na uwzględnienie.

Wysokość należności uiszczonych przez powodów na rzecz strony pozwanej wynikała z historii spłat pochodzącego od pozwanego. Skutek nieważności w postaci obowiązku zwrotu świadczeń dotyczy nie tylko świadczeń głównych, ale wszelkich przesunięć majątkowych, których podstawą była nieważna umowa. Obejmuje zatem składki ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia nieruchomości i niskiego wkładu własnego. Istotne jest to, że do świadczeń tych zobowiązywała nieważna czynność prawna.

Sąd punkcie I sentencji wyroku na podstawie art. 189 k.p.c. ustalił, że stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu zawarty między stronami nie istnieje z powodu nieważności.

Efektem powyższych rozważań jest zasądzenie na mocy art. 410 § 2 k.c. od pozwanego na rzecz powodów solidarnie całości żądanej kwoty, tj. 73.669,49 zł, która stanowi wartość części uiszczonych przez nich rat (punkt I sentencji wyroku). Wysokość dokonanych wpłat w tej wysokości nie była sporna między stronami. O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu od 6 lutego 2024 r. do dnia zapłaty ( art. 481§1 k.c.)

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie III sentencji wyroku i zasądził od pozwanego Banku na rzecz powodów solidarnie kwotę 6 417 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Podstawę prawną tego rozstrzygnięcia stanowił art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c., a skoro powodowie wygrali proces w całości to przysługiwał im zwrot wszystkich kosztów na które składała się opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł, koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5 400 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.