Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2023 roku

Sąd Rejonowy w Toruniu V Wydział Gospodarczy w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Przemysław Kowalski

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2023 roku w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

przeciwko Gminie M. T. - Miejskiemu Zarządowi Dróg w T.

o zapłatę

I. zasądza od pozwanego Gminy M. T. - Miejskiego Zarządu Dróg w T. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. kwotę 40.266,21 zł (czterdzieści tysięcy dwieście sześćdziesiąt sześć złotych dwadzieścia jeden groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot:

- 7.669,89 zł (siedem tysięcy sześćset sześćdziesiąt dziewięć złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) od dnia 17 sierpnia 2021 roku do dnia zapłaty,

- 8.628,27 zł (osiem tysięcy sześćset dwadzieścia osiem złotych dwadzieścia siedem groszy) od dnia 11 września 2021 roku do dnia zapłaty,

- 7.669,89 zł (siedem tysięcy sześćset sześćdziesiąt dziewięć złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) od dnia 7 października 2021 roku do dnia zapłaty,

- 7.669,89 zł (siedem tysięcy sześćset sześćdziesiąt dziewięć złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) od dnia 6 listopada 2021 roku do dnia zapłaty,

- 8.628,27 zł (osiem tysięcy sześćset dwadzieścia osiem złotych dwadzieścia siedem groszy) od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty;

II. oddala powództwo w pozostałej części;

III. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.208,77 zł (sześć tysięcy dwieście osiem złotych siedemdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygnatura akt V GC 3/22

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 5 września 2023 roku

Powód (...) S.A. w G. domagał się od pozwanego Gminy M. T. – Miejskiego Zarządu Dróg w T. zapłaty kwoty 43.141,35 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od wskazanych w pozwie kwot i dat. Powód oświadczył, że po przeprowadzeniu postępowania przetargowego pozwany zawarł z nim umowę w zakresie dostawy i obsługi parkomatów. Zgodnie z zamówieniem parkomaty miały funkcjonować od poniedziałku do piątku. W trakcie wykonywania umowy Rada Miasta T. uchwaliła jednak wprowadzenie strefy płatnego parkowania również w soboty. Powód w okresie od czerwca do października 2021 r. zapewniał obsługę parkomatów także w soboty i żądał z tego tytułu dodatkowego wynagrodzenia. Twierdził bowiem, że usługi te nie były objęte pierwotną umową stron.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 3 lutego 2022 r. Sąd Rejonowy w Toruniu uwzględnił żądanie pozwu.

Pozwany zaskarżył nakaz zapłaty i wniósł o oddalenie powództwa. Zdaniem pozwanego umowa stron dopuszczała zmianę stawki za parkowanie w trakcie wykonywania umowy z zerowej na standardową. Ponadto powód powinien przewidywać możliwość takiej zmiany, bowiem pozwany upubliczniał informacje o planach wprowadzenia płatnego parkowania w soboty. W razie wątpliwości powód mógł prosić o wyjaśnienia do SIWZ, czego jednak zaniechał. Pozwany zwrócił uwagę, że powód nie wykazał, by wydłużenie okresu płatnego parkowania o soboty wiązało się dla niego z dodatkową pracą. W ocenie pozwanego, umowa zobowiązywała powoda do świadczenia usług przez cały tydzień. Pozwany stwierdził też, że stanowisko powoda jest niespójne, bowiem z jednej strony twierdzi, iż nie ma obowiązku obsługi systemu płatnego parkowania w soboty, a z drugiej strony świadczy te usługi. Pozwany podnosił również, że powód nie wykazał zasadności powództwa co do wysokości, bowiem przedstawił tylko własne wyliczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowa spółka prowadzi działalność gospodarczą polegającą przede wszystkim na świadczeniu usług, gdzie indziej niesklasyfikowanych ( (...) 96,09,Z). W ramach tej działalności oferuje montaż, instalację i obsługę systemów płatnego parkowania (parkomatów).

Bezsporne, nadto dowody:

- informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców (k. 28-37).

W dniu 1 września 2020 r. pozwany ogłosił w suplemencie do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej ( (...)) o zamówieniu: „Zainstalowanie parkomatów do obsługi strefy płatnego parkowania w T.”. Postępowanie toczyło się wg przepisów o udzieleniu zamówienia publicznego.

Dla zamówienia pozwany opracował Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia (dalej: SIWZ). Rozdział III tej specyfikacji stanowił Opis Przedmiotu Zamówienia (dalej: (...)).

Zgodnie z pkt 16.1 SIWZ podana w ofercie cena musi uwzględniać wszystkie wymagania zamawiającego określone w niniejszej specyfikacji oraz obejmować wszelkie koszty, jakie poniesie wykonawca z tytułu należytego oraz zgodnego z umową i obowiązującymi przepisami wykonania przedmiotu zamówienia.

We wstępie do (...) wskazano, że zasady funkcjonowania (...) (strefy płatnego parkowania) określa Uchwała nr(...) Rady Miasta T. z dnia 7 września 2017 r. w sprawie ustalenia strefy płatnego parkowania, opłat za postój pojazdów samochodowych oraz opłat dodatkowych za nieuiszczenie opłat za postój pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania w mieście T. (z późniejszymi zmianami).

W sekcji I (...) wskazano, że zakres przedmiotu zamówienia obejmuje dostawę, montaż i uruchomienie urządzeń służących do poboru opłat parkingowych w miejscach wskazanych przez zamawiającego wraz z:

a)  dostosowaniem istniejących podstaw lub montaż nowych podstaw pod parkomaty wraz z oznakowaniem (tzw. chorągiewka),

b)  uzyskaniem niezbędnych uzgodnień oraz pozwoleń do montażu parkomatów wymaganych odrębnymi przepisami prawa,

c)  uruchomieniem systemu nadzoru nad parkomatami,

d)  dostawą i uruchomieniem urządzeń oraz oprogramowania dla kontrolerów do kontroli (...),

e)  przeprowadzeniem szkoleń pracowników zamawiającego w zakresie obsługi dostarczonych urządzeń i systemów,

f)  obsługą urządzeń do poboru opłat parkingowych w zakresie serwisu, bieżącej eksploatacji, konserwacji, kolekcji monet oraz utrzymania czystości i porządku.

W sekcji II A (...) wskazano, że należy zamontować 79 sztuk parkomatów w miejscach wskazanych przez zamawiającego. Stawki opłat, dni, w których opłata jest pobierana, minimalny czas parkowania i minimalna opłata oraz wszystkie inne elementy programowalne musiały być zgodne ze stosowanymi wielkościami podanymi w uchwale Rady Miasta T. (sekcja II A pkt 22 (...)).

Wykonawca na własny koszt przez cały czas trwania umowy miał udostępniać zamawiającemu stronę „www” w sposób umożliwiający bezpieczny dostęp do gromadzonych danych (sekcja II B pkt 4 (...)). Portal [internetowy] musiał być dostępny z każdego komputera posiadającego dostęp do Internetu i (…) musiał być czynny 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu (sekcja II B pkt 9a (...)). Zamawiający wymagał opracowania mapy, na której zlokalizowane będą parkomaty, gdzie stale (na bieżąco) wskazywany będzie status urządzenia (sprawny, niesprawny, wymagane/prowadzone czynności serwisowe) (sekcja II B pkt 12a (...)).

Sekcja II (...) zawierała wymagania dotyczące prowadzenia czynności techniczno-organizacyjnych związanych z kompleksowym serwisem i utrzymaniem oraz pobieraniem opłat za parkowanie. W pkt 1 wymieniono pobieranie opłat za parkowanie oraz opłat dodatkowych przy wykorzystaniu parkomatów zainstalowanych w (...) określonych w uchwale nr (...) Rady Miasta T. z dnia 7 września 2017 r. Innymi obowiązkami wykonawcy były:

- usuwanie wszelkich uszkodzeń parkomatów w terminie nie dłuższym niż 12 godzin od powzięcia wiadomości o ich zaistnieniu (sekcja II D pkt 6 (...));

- usuwanie wszelkich awarii urządzeń w terminie nie dłuższym niż 2 godziny od powzięcia wiadomości o ich zaistnieniu (sekcja II D pkt 7 (...));

- ponoszenie wszystkich kosztów związanych ze zmianą stawek opłat za parkowanie w (...) (np. koszty zmiany tablic informacyjnych, zmiany oprogramowania w parkomatach) oraz wszelkich kosztów ewentualnych modernizacji urządzeń (sekcja II D pkt 8 (...)).

Bezsporne, nadto dowody:

- ogłoszenie o zamówieniu (k. 38-44);

- SIWZ (k. 45-94), w tym (...) (k. 78-85).

Wycena zamówienia została dokonana w oparciu o art. 34 ust. 1 pkt 1 ówcześnie obowiązującej ustawy – Prawo zamówień publicznych, gdzie podstawą ustalenia wartości zamówienia na usługi lub dostawy powtarzające się okresowo lub podlegające wznowieniu w określonym czasie jest łączna wartość zamówień tego samego rodzaju udzielonych w terminie poprzednich 12 miesięcy lub w poprzednim roku budżetowym, z uwzględnieniem zmian ilościowych zamawianych usług lub dostaw oraz prognozowanego na dany rok średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem i określona na łączną kwotę 5.934.473,13 zł.

Dowód:

- notatka z dnia 30 maja 2020 roku (k. 353).

Zamawiający wskazał przed otwarciem ofert, że kwotę, jaką zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, to suma 4.740.000 zł brutto. Najkorzystniejszą ofertę złożył powód (na kwotę 5.422.086 zł brutto) i została ona wybrana przez pozwanego. Oferty złożyli także (...) spółka akcyjna z siedzibą w G. (na kwotę 5.996.214,94 zł brutto) oraz (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. (10.996.194,47 zł brutto). Przygotowując ofertę powód zakładał, że parkomaty będą działać tylko przez 5 dni w tygodniu.

Bezsporne, nadto dowody:

- informacja z otwarcia ofert (k. 95);

- zawiadomienie o wyborze najkorzystniejszej oferty (k. 96-97);

- oferta powoda (k. 107-111);

- zeznania świadka M. S. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:04:26 do 00:54:05 nagrania.

W dniu 1 grudnia 2020 r. strony zawarły umowę nr (...), na mocy której pozwany zlecał, a powód zobowiązywał się do wykonania zadania pod nazwą: „Zainstalowanie parkomatów do obsługi Strefy Płatnego Parkowania w T. wraz z prowadzeniem czynności techniczno-organizacyjnych związanych z ich kompleksowym serwisem, utrzymaniem i pobieraniem opłat za parkowanie”, zgodnie z ofertą Wykonawcy stanowiącą Załącznik nr 1 do umowy oraz SIWZ, w tym opisem przedmiotu zamówienia stanowiącym Załącznik nr 3 do umowy oraz wykazem lokalizacji parkomatów stanowiącym Załącznik nr 2 do umowy (§ 1 umowy).

W myśl § 2 ust. 1.3 umowy obowiązkiem powoda było m.in. prowadzenie czynności techniczno-organizacyjnych związanych z utrzymaniem sprawności funkcjonowania parkomatów, w tym ich kompleksowym serwisem, utrzymaniem i pobieraniem opłat za parkowanie.

Umowa została zawarta na okres 76 miesięcy od dnia zawarcia umowy (§ 3 ust. 1 umowy). Następnie aneksem nr (...) do umowy ustalono, że realizacja przedmiotu umowy będzie odbywać się przez okres 75 miesięcy od dnia 1 lutego 2021 r.

Wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu umowy ustalono zgodnie z ofertą powoda na 4.408.200 zł netto (5.422.086 zł brutto). Wynagrodzenie zostało wyliczone na podstawie określonej w ofercie powoda ceny jednostkowej netto za dostawę, montaż, zainstalowanie i zaprogramowanie parkomatów oraz za prowadzenie czynności techniczno-organizacyjnych związanych z ich kompleksowym serwisem, utrzymaniem i pobieraniem opłat za parkowanie wg wzoru: 1 szt. 744,00 zł/1 m-c x 75 m-ce x 79 szt. = 4.408.200 zł (§ 5 ust. 1-2 umowy). W § 5 ust. 3 umowy strony uzgodniły, że cena jednostkowa netto nie będzie zmieniana w toku realizacji umowy i nie będzie podlegać waloryzacji.

Wynagrodzenie miało być rozliczane raz w miesiącu na podstawie faktury VAT wystawionej przez wykonawcę, na kwotę ustaloną w dołączonym do faktury raporcie miesięcznym zawierającym wartościowe zestawienie parkomatów funkcjonujących w danym miesiącu (§ 6 ust. 3 umowy).

Zgodnie z § 6 ust. 12 umowy w przypadku zmiany stawki podatku VAT, zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę lub zmiany zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu zdrowotnemu lub wysokości stawki składki na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne – jeżeli zmiany tę miały wpływ na koszty wykonywania zamówienia przez wykonawcę – ulegała zmianie wysokość należnego wykonawcy wynagrodzenia brutto o wartość wynikającą z tych zmian.

Wykonawca zobowiązał się do usuwania awarii i uszkodzeń parkomatów (w tym systemu informatycznego) i innych urządzeń niezwłocznie, lecz nie później niż: w ciągu pół godziny od stwierdzenia awarii parkomatów, w ciągu 12 godzin od stwierdzenia uszkodzenia parkomatów; w ciągu 24 godzin – w przypadku konieczności wymiany parkomatów (§ 10 ust. 2 pkt 1-3 umowy).

W § 15 ust. 1 umowy wskazano, że zmiana jej postanowień może nastąpić wyłącznie za zgodą obu stron, wyrażoną na piśmie pod rygorem nieważności takiej zmiany. Zgodnie z ust. 2 niedopuszczalna byłą jednak pod rygorem nieważności zmiana postanowień zawartej umowy oraz wprowadzenie nowych postanowień do umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru Wykonawcy. Zmiana taka jest możliwa tylko w przypadkach oraz na warunkach przewidzianych w SIWZ dla wprowadzenia takiej zmiany.

Dostarczone przez powoda parkomaty pozostawały jego własnością.

Bezsporne, nadto dowody:

- umowa (k. 98-106);

- aneks nr (...) (k. 112, 264);

- zeznania świadka M. S. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:04:26 do 00:54:05 nagrania;

- zeznania P. O. za powoda złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 01:32:32 do 02:44:10 nagrania.

W chwili zawarcia umowy obowiązywała uchwałą nr(...) Rady Miasta T. z dnia 7 września 2017 r. w sprawie ustalenia strefy płatnego parkowania, opłat za postój pojazdów samochodowych oraz opłat dodatkowych za nieuiszczenie opłat za postój pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania w mieście T.. Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 tej uchwały za postój pojazdów samochodowych w wyznaczonych miejscach na drogach publicznych w (...) pobiera się opłatę, w wysokości ustalonej w załączniku nr 1 do niniejszej uchwały. Opłatę, o której mowa w ust. 1 pobiera się w dni robocze, od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00 (dotyczyło to zarówno podstrefy A jak i podstrefy B).

Bezsporne, nadto dowody:

- uchwała nr (...) (k. 113-116).

W sierpniu 2020 r. pozwany rozpoczął prace nad polityką parkingową na lata 2020-2025. Na swojej stronie internetowej informował, że planuje wprowadzenie Ś. Strefy Płatnego Parkowania i rozszerzenie stref płatnego parkowania. Pozwany prowadził konsultacje społeczne za pośrednictwem ankiety internetowej, w której pytał m.in.: „czy jesteś skłonny zaakceptować wprowadzenie opłat za parkowanie na starówce (w Ś. Strefie Płatnego Parkowania) w soboty, w celu zwiększenia dostępności miejsc postojowych?”. (...) radio i lokalny portal internetowy informowały w sierpniu 2020 r., że miasto rozważa wprowadzenie opłat za parkowanie w sobotę.

Dowody:

- wydruki internetowe (k. 213-223).

Uchwałą nr (...)z dnia 18 lutego 2021 r. w sprawie ustalenia śródmiejskiej strefy płatnego parkowania i stref płatnego parkowania na terenie miasta T., stawek opłat za postój pojazdów samochodowych na drogach publicznych w tych strefach i wysokości opłat dodatkowych za postój bez wniesienia należnej opłaty oraz sposobu ich pobierania Rada Miasta T. wprowadziła podział (...) na Ś. Strefę Płatnego Parkowania ( (...)), Strefę Płatnego Parkowania – A ( (...)) i Strefę Płatnego Parkowania – B ( (...)). Zgodnie z § 2 ust. 2 pkt 2 od 1 czerwca 2021 r. pobierano opłaty za postój pojazdów samochodowych w wyznaczonych miejscach na drogach publicznych w (...) od poniedziałku do soboty, w godzinach od 8.00 do 18.00. W (...) i (...) utrzymano odpłatność za parkowanie jedynie w dni powszednie.

Uchwałą nr (...)z dnia 15 kwietnia 2021 r. Rada Miasta T. zmieniła treść § 2 ust. 2 pkt 2 powyższej uchwały, precyzując, że w (...) będą pobierane opłaty od poniedziałku do soboty, ale z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy.

Bezsporne, nadto dowody:

- uchwała nr(...)z załącznikami (k. 117-126);

- uchwała nr (...) (k. 127-128).

Pod koniec lutego pozwany poinformował powoda e-mailem o uchwale nr(...) z dnia 18 lutego 2021 r. Zwrócono uwagę, że powstanie (...), która będzie działać także w soboty. Pozwany oczekiwał, że powód zacznie się przygotowywać do uruchomienia parkomatów w soboty.

Powód rozpoczął przygotowania, a jednocześnie starał się uzgodnić z pozwanym kwestię dodatkowego wynagrodzenia za usługi świadczone w soboty.

Dowody:

- zeznania świadka M. S. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:04:26 do 00:54:05 nagrania.

E-mailem z dnia 3 marca 2021 r. A. K. – kierownik regionalny w powodowej spółce zwracał się do pozwanego z szeregiem pytań w sprawie praktycznych aspektów funkcjonowania (...). W tej wiadomości pytał m.in. czy od 1 czerwca 2021 r. (...) będzie czynna w święta, które przypadają na soboty. Na wiadomość odpowiedziała S. H. w dniu 9 marca 2021 r.

Dowód:

- e-maile (k. 272-273).

Realizacja usług w soboty wiązała się dodatkowymi kosztami, w tym: wynagrodzenie osób obsługujących parkomaty, wynagrodzenie osób powołanych do wsparcia na dyżurach, nadgodziny, obciążenia ZUS, a także koszty pośrednie (za połączenia telefoniczne), zużycie materiałów eksploatacyjnych, zwiększone zużycie urządzeń i narzędzi, koszty archiwizacji informacji z kolejnego dnia pracy, koszty dojazdów pracowników obsługi. Ponadto powód pokrywał zwiększone koszty zużycia energii elektrycznej i ogrzewania w (...) biurze. Zwiększyło się też wynagrodzenie podwykonawcy – firmy (...), która wybierała bilon z parkomatów, a także prowizje dla pośrednika płatności elektronicznych. Pracownicy powoda, świadczący pracę w sobotę uzyskują za to dodatkowy dzień wolny. Ponadto za dwie godziny wypłacane są im nadgodziny. Przed 1 czerwca 2021 r. pracownicy powoda nie usuwali w weekendy awarii zgłoszonych po godzinie 18:00 w piątek, lecz robili to w poniedziałki rano. Obecnie usuwaniem usterek zajmują się także w soboty.

Dowód:

- opinia biegłej (k. 289-294);

- zeznania świadka M. S. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:04:26 do 00:54:05 nagrania;

- zeznania świadka P. Ł. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:54:21 do 01:17:22 nagrania;

- zeznania świadka W. Ś. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 01:18:53 do 02:44:10 nagrania;

- zeznania P. O. za powoda złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 01:32:32 do 02:44:10 nagrania.

W związku z ryczałtowym charakterem wynagrodzenia, uzgodnionym między stronami i brakiem obowiązku prowadzenia jakiejkolwiek ewidencji kosztów rzeczywistych, powód nie ewidencjonował poszczególnych kosztów związanych z realizacją usług. W związku z powyższym nie jest możliwe wskazanie, jaki procent bazowej kwoty stanowi zysk powoda.

Dowód:

- opinia biegłej (k. 289-294);

- uzupełniająca opinia biegłej (k. 316-317);

- ustna uzupełniająca opinia biegłej na rozprawie w dniu 2 marca 2023 r. od 00:04:17 do 00:41:13 nagrania,

- zeznania członka zarządu powoda W. G. złożone na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2023 r. od 00:35:15 do 00:42:15 nagrania;

Pismem z dnia 27 marca 2021 r. powód przedstawił pozwanemu ofertę dotyczącą utrzymania, obsługi i serwisu 44 sztuk parkomatów zainstalowanych w (...) przez jeden dodatkowy dzień w każdym tygodniu trwania umowy. Powód wskazał, że miesięczna wartość oferty to 8.435,35 zł netto plus VAT. Powód oświadczył, iż jego oferta obejmuje dodatkowy nakład pracy i środków, które będą musiały zostać zaangażowane. Powód zwrócił uwagę na konieczność częstszego opróżniania skarbców z bilonu; zwiększonej ilości transakcji kartami płatniczymi, przekładającymi się na większe prowizje dostawcy takich usług; zwiększenie liczby godzin pracy serwisantów; zwiększone zużycie materiałów eksploatacyjnych i podzespołów oraz potrzebę większego wykorzystania pojazdów służbowych, wyższe koszty paliwa i serwisu. Powód podkreślił, że dotychczasowe koszty kalkulował na podstawie uchwały przewidującej funkcjonowanie (...) tylko w dni robocze. Ofertę doręczono pozwanemu w dniu 31 marca 2021 r.

W odpowiedzi pozwany stwierdził, że umowa stron nie pozwala na zmianę wynagrodzenia.

Dowody:

- oferta wraz z potwierdzeniem doręczenia (k. 129-129a);

- pismo pozwanego z 7 kwietnia 2021 r. (k. 130).

W kwietniu i maju 2021 r. strony wymieniały korespondencję, obstając przy dotychczasowych stanowiskach.

Dowody:

- pismo powoda z 14 kwietnia 2021 r. wraz z potwierdzeniem nadania (k. 131-137);

- pismo pozwanego z 27 kwietnia 2021 r. (k. 138-139);

- pismo powoda z 7 maja 2021 r. z potwierdzeniem nadania (k. 140-143).

Pismem z dnia 26 maja 2021 r. pozwany poinformował powoda, że na postawie uchwały nr (...) od dnia 1 czerwca 2021 r. w (...) wprowadzona zostanie odpłatność za parkowanie również w soboty w godzinach 8:00-18:00. Pozwany poprosił powoda o przystąpienie do prac wdrożeniowych wspomnianej zmiany.

Dowody:

- pismo pozwanego z 26 maja 2021 r. wraz z załącznikiem (k. 144-146).

Pod koniec maja 2021 r. powód zdecydował się świadczyć usługi na rzecz pozwanego także w soboty, ponieważ obawiał się, że pozwany może zerwać umowę i nałożyć na niego kary umowne, a sprawa może odbić się niekorzystnie na reputacji powoda jako podmiotu świadczącego usługi w całym kraju.

Dowody:

- zeznania świadka M. S. złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 00:04:26 do 00:54:05 nagrania;

- zeznania P. O. za powoda złożone na rozprawie w dniu 14 lipca 2022 r. od 01:32:32 do 02:44:10 nagrania.

W piśmie z dnia 24 czerwca 2021 r. pełnomocnik powoda oświadczył pozwanemu, że strony powinny dostosować treść umowy do nowych zasad funkcjonowania (...), wynikających z uchwały Rady Miasta T.. Wskazał, że umowa, SIWZ, (...) i oferta nie nakładają na powoda obowiązku świadczenia usług w sobotę. W piśmie powód przedstawił wyliczenie dodatkowych kosztów związanych z koniecznością świadczenia usług w soboty, które oszacował na 7.014,85 zł netto miesięcznie. Wymienił w szczególności:

1.  przeprogramowanie urządzeń za kwotę 5.000 zł – 70,59 zł miesięcznie,

2.  testy za kwotę 2.000 zł – 28,84 zł miesięcznie,

3.  kolekcja bilonu/prowizje – 815,38 zł miesięcznie,

4.  obsługa kart płatniczych – 738,22 zł miesięcznie,

5.  zapas materiałów eksploatacyjnych + 20% większe zużycie parkomatów w związku z dodatkowym dniem funkcjonowania (...) 1.502,50 zł miesięcznie,

6.  flota (eksploatacja) – 657,23 zł miesięcznie,

7.  koszty wynajmu biura + media – 105,89 zł miesięcznie,

8.  koszt serwera (...), serwer bankowy A., P. (...) (e-bilet) – 988,26 zł miesięcznie,

9.  utrzymanie i serwis – 2.107,94 zł miesięcznie.

Miesięczne dodatkowe wynagrodzenie w kwocie 7.014,85 zł netto powód obliczył w następujący sposób. Zgodnie z umową stron wynagrodzenie miesięczne za utrzymywanie jednego parkomatu wynosiło 744 zł netto. Parkomat taki pracował tylko od poniedziałku do piątku, tj. średnio przez 21 dni robocze w miesiącu. Stąd powód obliczył, że 1 dzień funkcjonowania parkomatu odpowiada wynagrodzeniu w kwocie 35,42857 zł netto. Stawkę tą pomnożył przez średnią liczbę sobót w miesiącu (4,5) oraz 44 parkomaty mieszczące się w (...), co dało wynik 7.014,85 zł.

W odpowiedzi pozwany wskazał, że uchwały Rady Miasta T. stanowią prawo lokalne i powinny zostać uwzględnione „aktualnymi klauzulami umowy”.

Dowody:

- pismo powoda z 24 czerwca 2021 r. wraz z potwierdzeniem odbioru (k. 147-157) ;

- pismo pozwanego z 2 lipca 2021 r. (k. 158);

- wyjaśnienia powoda (k. 240).

Obliczając kwotę wynagrodzenia za obsługę jednego parkomatu przez jeden dzień powód prawidłowo posłużył się średnią, nie różnicując w dalszych obliczeniach soboty jako odrębnego bytu ewidencyjnego, bo z dużym prawdopodobieństwem uchwycenie kosztów tylko soboty byłoby praktycznie niemożliwe, poza ewentualnie kosztami pracy, w związku z którymi koszt obsługi parkometrów był w sobotę wyższy.

Brak podstaw metodologicznych do kwestionowania sposobu obliczeń dokonanych przez powoda celem ustalenia dodatkowego wynagrodzenia za realizację usług w soboty, z tym zastrzeżeniem że należy uwzględnić rzeczywistą liczbę sobót w danym miesiącu.

Dowód:

- opinia biegłej (k. 289-294);

- ustna uzupełniająca opinia biegłej na rozprawie w dniu 2 marca 2023 r. od 00:04:17 do 00:41:13 nagrania.

Powód wystawił na rzecz pozwanego następujące faktury VAT z tytułu „dodatkowa obsługa i utrzymanie urządzeń w Ś. Strefie Płatnego Parkowania w T. – soboty (…)”:

1.  za czerwiec 2021 r. – nr (...) z dnia 30 czerwca 2021 r. na kwotę 8.628,27 zł brutto (7.014,85 zł netto), płatna w terminie 30 dni od otrzymania faktury;

2.  za lipiec 2021 r. – nr (...) z dnia 31 lipca 2021 r. na kwotę 8.628,27 zł brutto (7.014,85 zł netto), płatna w terminie 30 dni od otrzymania faktury;

3.  za sierpień 2021 r. – nr (...) z dnia 3 września 2021 r. na kwotę 8.628,27 zł brutto (7.014,85 zł netto), płatna w terminie 30 dni od otrzymania faktury;

4.  za wrzesień 2021 r. – nr (...) z dnia 4 października 2021 r. na kwotę 8.628,27 zł brutto (7.014,85 zł netto), płatna w terminie 30 dni od otrzymania faktury;

5.  za październik 2021 r. – nr (...) z dnia 4 listopada 2021 r. na kwotę 8.628,27 zł brutto (7.014,85 zł netto), płatna w terminie 30 dni od otrzymania faktury.

Wszystkie te dokumenty rozliczeniowe pozwany odsyłał powodowi.

Dowody:

- faktury (k. 159, 164, 166, 168, 170);

- pisma pozwanego odsyłające faktury (k. 160, 165, 167, 169, 171).

Wartość usług powoda w soboty wg rzeczywistej liczby sobót w miesiącu wynosiła:

1.  za czerwiec 2021 r. – 6.235,68 zł netto;

2.  za lipiec 2021 r. – 7.794,60 zł netto;

3.  za sierpień 2021 r. – 6.235,68 zł netto;

4.  za wrzesień 2021 r. – 6.235,68 zł netto;

5.  za październik 2021 r. – 7.794,60 zł netto.

Dowody:

- opinia biegłej (k. 289-294).

Stan faktyczny niniejszej sprawy sąd ustalił na podstawie zgodnych oświadczeń stron (art. 229 k.p.c.) a także niekwestionowanych przez strony dowodów z dokumentów i wydruków komputerowych.

Istotnym dowodem w sprawie była opinia biegłej mgr E. K.. Opinię biegłego sąd uznał za rzetelną i fachową. Biegła dokonała skrupulatnej analizy materiału źródłowego w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy. Biegła dokonała też samodzielnych ustaleń co do zakresu ewidencji prowadzonej przez powoda – wyniki tych ustaleń przedłożyła wraz z opinią. Przedstawione przez biegłą wnioski zostały logicznie wyprowadzone z ustaleń faktycznych. Biegła przedstawiła w sposób zrozumiały przyjętą metodologię i dokonany proces myślowy. Powód nie kwestionował opinii biegłej.

Zastrzeżenia do ekspertyzy wniósł pozwany, który twierdził, że biegła powinna ustalić obiektywną, rynkową wartość usług dodatkowych, a nie jedynie sprawdzić wyliczenia powoda. W odpowiedzi biegła wyjaśniła, że specyfika usług świadczonych przez powoda, polegająca na zawieraniu umów co do tego typu usług wyłącznie w postępowaniach przetargowych, decyduje o tym, iż cenę usług kontrahenta wybranego w danym przetargu należy poczytać za rynkową. Biegła wyjaśniła też, jakim materiałem dowodowym musiałaby dysponować, aby wydać opinię zgodnie ze stanowiskiem pozwanego. W odpowiedzi na opinię uzupełniającą, pozwany oświadczył, iż jej nie kwestionuje. Zdaniem pozwanego opinia biegłego potwierdziła jego stanowisko, że powód nie wykazał, iż wysokość dochodzonego przezeń roszczenia jest prawidłowa i odpowiada wartościom rynkowym.

W ustnej opinii uzupełniającej biegła podtrzymała swoje stanowisko co do prawidłowości obliczeń powoda. Dodatkowo wyjaśniła, że ewidencja prowadzona przez powoda odpowiadała umowie zawartej między stronami. Wskazała, iż powód nie miał obowiązku prowadzić bardziej szczegółowej ewidencji. Powód domagał się dopuszczenia kolejnej uzupełniającej opinii biegłego sądowego z zakresu analiz finansowo-ekonomicznych, jednakże sąd uznał, że fakty, na które strona powodowa wnioskowała przeprowadzenie tegoż dowodu, sąd już udowodnione zgodnie z jego twierdzeniami. Tym samym dowód został pominięty postanowieniem z 23 czerwca 2023 roku (k. 486). Biegła zwracała bowiem uwagę w opinii oraz w wyjaśnieniach do niej złożonych na rozprawie (nagranie 00:32:36-00:35:14), że nie jest w stanie samodzielnie badać rynek objęty tajemnicą handlową. Dopuszczenie tego dowodu było zaś w zakresie inicjatywy dowodowej pozwanego, a nie powoda, który mógłby żądać zwrócenia się przez sąd w trybie art. 248 § 1 kpc, w szczególności do innych gmin, w których funkcjonuje podobna strefa płatnego parkowania, o podanie zasad, na jakich są wynagradzane inne podmioty świadczące usługi tego typu, co powód. Nie można także abstrahować od okoliczności, że w sytuacji, kiedy to powód zapewnił własne parkomaty do obsługi strefy, to korzystanie przez gminę z usług każdego innego podmiotu do obsługi strefy wyłącznie w soboty generowałoby dodatkowe koszty związane z dzierżawą urządzeń i powodowałoby komplikacje w zakresie rozliczania zysków. Na usługi wykonywane przez powoda w sobotę należy zaś patrzeć przez pryzmat rozszerzenia czynności do wykonania, co przekłada się w sposób diametralny do sposobu rozliczenia podmiotu, który zostałby wprowadzony do obsługi strefy wyłącznie w sobotę.

Jeśli chodzi o zeznania świadków, to okazały się one wiarygodne w całości – kreowały spójną wersję wydarzeń, a ponadto współgrały z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Podobnie należało ocenić zeznania reprezentanta powoda.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu w części.

Powód nie wskazał wprost w pozwie podstawy prawnej swojego żądania, jednak użyte przezeń sformułowania sugerowały, że wywodził roszczenie z instytucji bezpodstawnego wzbogacenia. Dla przykładu na s. 34 pozwu podał: „w zakresie w jakim wykonawca, począwszy od 1 czerwca 2021 r., świadczy usługi obsługi (...) w soboty, zamawiający uzyskuje korzyść majątkową kosztem wykonawcy (…)”. W kolejnym piśmie procesowym doprecyzował: „powodowa spółka spełniła na rzecz pozwanego świadczenie nienależne w postaci usług dodatkowych (…) przysługuje jej roszczenie o zwrot wartości tego świadczenia” (k. 238v). Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególna postać bezpodstawnego wzbogacenia, tj. świadczenie nienależne, została unormowana w art. 410 k.c.

W niniejszej sprawie bezsporne pozostawało, że strony zawarły umowę nr (...) z dnia 1 grudnia 2020 r. Nie było również sporu, iż w ramach tej umowy obowiązkiem powoda było m.in. prowadzenie czynności techniczno-organizacyjnych związanych z utrzymaniem sprawności funkcjonowania parkomatów, w tym ich kompleksowym serwisem, utrzymaniem i pobieraniem opłat za parkowanie. Ponadto strony potwierdziły, że w chwili zawarcia umowy, pozwany pobierał opłaty za parkowanie tylko w dni powszednie, natomiast od 1 czerwca 2021 r. wprowadził obowiązek wnoszenia opłat za parkowanie także w soboty, z tym że dotyczyło to 44 spośród 79 parkomatów. Bezsporne było również, że powód przystąpił do obsługi parkomatów w soboty i wykonywał w tym zakresie usługi przewidziane w umowie.

Spór natomiast zasadzał się na kwestii czy powodowi przysługuje wobec pozwanego roszczenie w związku z usługami świadczonymi w soboty od dnia 1 czerwca 2021 roku. Jak już bowiem wspomniano, powód sugerował, że pozwany uzyskuje korzyść majątkową jego kosztem. Z kolei pozwany utrzymywał, iż powyższe usługi powód wykonuje w ramach umowy z dnia 1 grudnia 2020 r. i jest za nie wynagradzany na zasadach uzgodnionych w tej umowie. W ten sposób spór przenosił się na kwestię właściwego określenia przedmiotu umowy nr (...). Pozwany twierdził bowiem, że umowa zobowiązywała powoda do świadczenia usług przez cały tydzień, a więc rozszerzenie funkcjonowania strefy płatnego parkowania na soboty nie wykraczało poza przedmiot umowy. Ponadto sporna była wysokość roszczenia powoda. Pozwany utrzymywał, że działanie parkomatów w soboty nie wiązało się dla powoda z dodatkową pracą i wydatkami. Pozwany kwestionował wyliczenia powoda w zakresie poniesionych przez niego kosztów.

Mając na uwadze zarysowany powyższej zakres spornej problematyki, w pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć, czy umowa stron z 1 grudnia 2020 r. obejmowała zobowiązanie powoda do obsługi parkomatów w soboty. W ocenie Sądu odpowiedź na to pytanie jest jednoznacznie negatywna. Warto zaznaczyć, że do umowy inkorporowano jako jej część SIWZ (w tym (...)), a także ofertę powoda (§ 1 umowy). Zgodnie z pkt 16.1 SIWZ oferent zobowiązany był uwzględnić w cenie ofertowej wszelkie koszty niezbędne do wykonania przedmiotu zamówienia. Wynika stąd wyraźnie, że powód nie powinien był obejmować ceną jakichkolwiek usług, które nie wchodziły w zakres przedmiotu zamówienia. Rozdział III SIWZ zawierał szczegółowy opis przedmiotu zamówienia ( (...)). Już we wstępie do (...) wskazano, iż zasady funkcjonowania strefy płatnego parkowania określa uchwała nr (...) Rady Miasta T. z dnia 7 września 2017 r. (z późniejszymi zmianami). Wypada więc zauważyć, że dokumentacja przetargowa odwoływała się do konkretnego aktu prawa miejscowego. Do wskazanej wyżej uchwały zobowiązani byli więc sięgać wszyscy uczestnicy przetargu w poszukiwaniu informacji o zasadach funkcjonowania płatnego parkowania w T.. Trzeba zaznaczyć, że (...) nie mówił o każdorazowej uchwale obowiązującej w tym przedmiocie, lecz wskazywał na konkretną uchwałę oznaczoną numerem 640/17. Jest przy tym oczywiste, że sformułowanie „z późniejszymi zmianami” dotyczyło wyłącznie tych zmian, które nastąpiły do dnia ogłoszenia zamówienia publicznego, a nie potencjalnych zmian, które mogłyby nastąpić później. Logicznym jest przecież, że konieczność precyzyjnego określenia ceny wymuszała odniesienie się do konkretnych zasad funkcjonowania parkomatów. Niemożliwe byłoby z kolei przewidzenie ewentualnych modyfikacji uchwały, które mogłyby nastąpić później. Niezależnie nawet od powyższego, trzeba wskazać, że działająca w soboty (...) została wprowadzona zupełnie nową uchwałą z dnia nr (...) z dnia 18 lutego 2021 r., która kompleksowo regulowała zasady płatnego parkowania. Wraz z przyjęciem powyższej uchwały wcześniej obowiązująca uchwała nr (...) straciła moc. Niewątpliwie zatem zasady wprowadzone uchwałą nr (...) nie wpływały per se na zakres przedmiotu zamówienia i umowy stron.

Przechodząc dalej, wypada zwrócić uwagę na sekcję II A pkt 22 (...), która jednoznacznie precyzowała, iż dni, w których opłata jest pobierana musiały być zgodne „ze stosownymi wielkościami podanymi w uchwale Rady Miasta T.”. Jest przy tym jasne, że chodzi w tym miejscu o uchwałę nr (...) na którą powoływał się wstęp do (...). Potwierdzeniem jest zresztą pkt 1 sekcji II (...), w którym wskazano, że czynności oferenta miałyby polegać m.in. na pobieraniu opłat za parkowanie „określonych w uchwale nr (...) Rady Miasta T. z dnia 7 września 2017 r.” Wnioskując a contrario, nie było obowiązkiem powoda pobieranie opłat za parkowanie, które nie byłyby przewidziane w powyższej uchwale.

Jest to zatem właściwy moment, by przejść do analizy treści uchwały Rady Miasta T. nr (...) stanowiącej – jak jasno to wynika z powyższych rozważań – podstawę ustalenia zakresu funkcjonowania strefy płatnego parkowania dla potrzeb umowy stron, a w szczególności dni, w których opłaty są pobierane. Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 tej uchwały za postój pojazdów samochodowych pobierało się opłatę „w dni robocze, od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00”. Należy więc wskazać, że uchwała Rady Miasta T. nr (...) nie pozostawiała żadnych wątpliwości co do faktu, iż w czasie jej obowiązywania nie pobierało się opłat za parkowanie w soboty. Powyższe przekładało się z kolei na przedmiot zamówienia publicznego ogłoszonego przez pozwanego – niewątpliwie nie obejmował on świadczenia usług obsługi parkomatów w soboty. Każdy oferent, kalkulując cenę ofertową, zobowiązany był przyjąć, że parkomaty będą działać od poniedziałku do piątku. To z kolei miało zasadnicze znaczenie dla ustalenia przedmiotu umowy stron. Umowa ta została zawarta w dniu 1 grudnia 2020 r., a więc w czasie obowiązywania uchwały Rady Miasta T. nr (...), do której się wyraźnie odwoływała. Kontrakt ten zobowiązywał więc powoda do zapewnienia obsługi parkomatów tylko w dni robocze, od poniedziałku do piątku.

Nie przekonywały z kolei argumenty przytaczane przez pozwanego na poparcie tezy, że obsługa przez powoda parkomatów w soboty wpisuje się w przedmiot umowy. Pozwany usiłował przekonać, iż na podstawie uchwały nr (...) doszło li tylko do zmiany stawki za parkowanie w soboty – z zerowej na standardową. Powyższe zapatrywanie nie znajduje jednak poparcia w treści uchwał. Nie wprowadzały one bynajmniej pojęcia „stawki zerowej”, lecz po prostu wskazywały dni i godziny, w których pobierało się opłaty za parkowanie. Poza tymi okresami parkowanie nie podlegało opłatom. Wypada zresztą zauważyć, że dni i godziny pobierania opłat określano wprost w uchwałach Rady Miasta T.. Natomiast stawki traktowano osobno, regulując ich wysokość w załącznikach do uchwał. Jednak w załącznikach tych nie ma mowy o stawkach w wysokości 0 zł. Warto ponadto zwrócić uwagę na sekcję II A pkt 22 (...), która wyraźnie odróżnia „dni, w których opłata jest pobierana” od „stawek opłat”. Błędne jest zatem stanowisko pozwanego, który twierdził, że powód powinien pokryć ewentualne koszty obsługi parkomatów w soboty na podstawie pkt 8 sekcji II (...). Zgodnie bowiem z tym passusem, powód przyjął na siebie obowiązek poniesienia kosztów związanych ze zmianą stawek opłat, a nie zmianą dni, w których opłata jest pobierana. Pojęć tych nie należy utożsamiać. Należy zauważyć, że sama zmiana stawek oprócz jednorazowej czynności przeprogramowania parkomatów nie wiązałaby się dla powoda z dodatkowymi obowiązkami. Z kolei rozszerzenie funkcjonowania strefy płatnego parkowania na soboty niewątpliwie prowadziło do stałego zwiększenia nakładu pracy i wydatków powoda.

Ponadto pozwany twierdził, że umowa stron zakładała obsługę strefy płatnego parkowania przez powoda przez 7 dni w tygodniu. Nie jest to jednak prawdą. Powołane przez pozwanego wyjątki z kontraktu dotyczyły bowiem funkcjonowania przez 7 dni w tygodniu wyłącznie strony internetowej oraz mapy, pokazującej status każdego parkomatu (sekcja II B pkt 9a 1 12a (...)). Trzeba więc zauważyć, że zapewnienie funkcjonalności powyższych narzędzi online po ich uruchomieniu odbywało się w zasadniczej mierze automatycznie, bez potrzeby angażowania pracy człowieka. Jest przy tym oczywiste, że powyższe postanowienia umowne miały wąski zakres zastosowania i nie sposób rozciągać ich na kwestię obsługi parkomatów. Jeśli chodzi z kolei o obowiązek usuwania uszkodzeń i awarii w ciągu odpowiednio 12 i 2 godzin od powzięcia wiadomości o ich zaistnieniu, to jest oczywiste, że przy funkcjonowaniu płatnego parkowania tylko od poniedziałku do piątku, gros takich sytuacji występowało właśnie w dni powszednie – skoro w weekendy nikt nie używał parkomatów. Z zeznań świadka P. Ł. wynikało bowiem, że to kontrolerzy pozwanego lub klienci najczęściej zgłaszali usterki. Skoro w weekendy strefa płatnego parkowania dotychczas nie funkcjonowała, to w te dni nie byli angażowani kontrolerzy, a klienci nie musieli korzystać z parkomatów, co przekładało się na brak zgłoszeń co do ich nieprawidłowego funkcjonowania w weekendy.

Pozwany powoływał się jeszcze na fakt, że w czasie, w którym powód przystępował do przetargu, było już wiadomo, iż dojdzie do objęcia płatnym parkowaniem również sobót. W ocenie sądu pozwany nie wykazał jednak tej okoliczności. Z przedłożonych przez niego dowodów wynikało jedynie, że w sierpniu 2020 r. pozwany informował opinię publiczną, iż rozpoczął pracę nad polityką parkingową na lata 2020-2025. Pozwany zwracał uwagę, że eksperci, z którymi się konsultował, zaproponowali rozszerzenie stref płatnego parkowania. Jednocześnie pozwany zaprosił do konsultacji społecznych, pytając respondentów o akceptację pomysłu wprowadzenia opłat za parkowanie w soboty. Powyższe informacje były powtarzane przez lokalne media, jednak wyłącznie w sferze propozycji i przedmiotu rozważań pozwanej gminy. Niewątpliwie zatem powód mógł dowiedzieć się o rozważaniach pozwanego jeszcze przed przygotowaniem ofert przetargowej. Było to jednak bez znaczenia, skoro (...) wyraźnie odwoływał się wyłącznie do aktualnych przepisów miejscowych. Dokumentacja przetargowa nie wymagała dostosowania ofert do możliwych kierunków rozwoju polityki parkingowej pozwanego. W SIWZ w ogóle nie wspominano o tym, że pozwany w okresie obowiązywania umowy zamierza dokonać istotnej przebudowy systemu pobierania opłat parkingowych. Nie można zatem czynić zarzutu powodowi, że przygotował ofertę odwołującą się do regulacji z uchwały Rady Miasta T. nr (...). Tego przecież wymagano w SIWZ. Należy zresztą zauważyć, że informacje przekazywane do wiadomości publicznej przez pozwanego były bardzo nieprecyzyjne. Nie było wiadomo, w jakich godzinach funkcjonowałaby w soboty projektowana (...) i ile parkomatów by objęła. Trudno było również przewidzieć wynik konsultacji społecznych i to, czy pozwany będzie się tym wynikiem kierował.

W tym kontekście warto wspomnieć o kolejnym zarzucie pozwanego, który okazał się bezpodstawny. Pozwany sugerował bowiem, że obowiązkiem powoda było poproszenie o wyjaśnienia do SIWZ, skoro miał co do niego wątpliwości. Powyższy argument trafia jednak w próżnię, ponieważ SIWZ w obszernie już omówionym zakresie nie wzbudzały jakichkolwiek wątpliwości. Precyzyjnie bowiem wskazano, że dla ustalenia zasad funkcjonowania strefy płatnego parkowania decydujące znaczenie ma uchwała Rady Miasta T. nr(...) W tym zakresie nic nie wymagało wyklarowania. W szczególności niezasadne byłoby zwracanie się do organizatora przetargu o wyjaśnienie czy zakres umowy dotyczy wyłącznie powyższej uchwały – explicite wynikało to przecież z SIWZ.

Jeśli nawet powód – kierując się doniesieniami medialnymi – brał pod uwagę możliwość zmiany dni, w które pobierane są opłaty, to mógł zasadnie zakładać, iż w takim przypadku umowa zostanie aneksowana. Wypada zauważyć, że kiedy faktycznie uchwalono wydłużenie okresu płatnego parkowania o soboty, to powód wystąpił do pozwanego z ofertą wynagrodzenia za usługi w tym zakresie. Powód złożył przecież pozwanemu ofertę z dnia 29 marca 2021 r., która dotyczyła „utrzymania, obsługi i serwisu 44 szt. parkomatów zainstalowanych w (...) przez jeden dodatkowy dzień w każdym tygodniu” (k. 129). Napotkał jednak na opór pozwanego, który twierdził, że treść umowy stron oraz przepisy o zamówieniach publicznych wykluczają podwyższenie wynagrodzenia powoda (k. 130). Gołosłowne były więc twierdzenia pozwanego, jakoby powód nie zabiegał o zawarcie aneksu do umowy.

Jedynie na marginesie głównego nurtu rozważań, sąd pragnie zauważyć, że w jego ocenie możliwe było aneksowanie umowy stron. Właściwą podstawą byłby bowiem art. 144 ust. 1 pkt 2 lit. a-c ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U.2019.1843 t.j. z dnia 2019.09.27; powyższa ustawa miała zastosowanie w niniejszej sprawie na mocy art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo zamówień publicznych (Dz.U.2019.2020 z dnia 2019.10.24)). Na przeszkodzie nie stałyby również przepisy unijne (pkt 108 preambuły i art. 72 ust. 1 lit. b dyrektywy (...) w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U.UE.L.2014.94.65 z dnia 2014.03.28)). Zmiana umowy dotyczyłaby bowiem dodatkowych usług od dotychczasowego wykonawcy, nieobjętych zamówieniem podstawowym, które stały się niezbędne, a zmiana wykonawcy byłaby technicznie i ekonomicznie nieuzasadniona, z kolei wartość zmiany nie przekraczała 50% wartości pierwotnego zamówienia. Wypada bowiem zauważyć, że rozszerzenie usług na soboty miało odbyć się w oparciu o technologię już stosowaną i dostarczoną przez powoda. Przepisy Prawa zamówień publicznych nie stały więc na przeszkodzie w zawarciu dodatkowej umowy przez strony.

Należy uznać, że również umowa stron dopuszczała możliwość zmiany jej postanowień. W § 15 ust. 1 umowy wskazano, że zmiana postanowień zawartej umowy może nastąpić za zgodą obu stron wyrażoną na piśmie. Z kolei § 15 ust. 2 umowy wskazywał, iż zmiana postanowień umowy lub wprowadzenie do niej nowych postanowień w stosunku do treści oferty są możliwe tylko w przypadkach i na warunkach przewidzianych w SIWZ dla wprowadzenia takiej zmiany. Tymczasem odpowiednia jednostka redakcyjna SIWZ, tj. pkt 20.11, stanowiła: „przewiduje się zmiany postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy. Zakres, charakter zmian oraz warunki wprowadzenia zmian zawiera „Wzór umowy” zamieszczony w Rozdziale IV” SIWZ. Pozwany, który redagował treść umowy i SIWZ, popełnił zatem błąd w postaci tzw. odesłania kołowego (zwrotnego). Postanowienie umowne odsyłało bowiem do SIWZ, gdzie z kolei znajdowało się powrotne odesłanie do wyjściowego fragmentu umowy. W tej sytuacji należałoby uznać, że do zmiany umowy wystarczająca była pisemna zgoda obu stron. Jeśli chodzi z kolei o zakaz zmiany ceny jednostkowej netto, ustanowiony w § 5 ust. 3 umowy, warto zauważyć, że powód nie proponował pozwanemu zmiany tej ceny, która wynosiła 744 zł miesięcznie za jeden parkomat (działający przez 5 dni w tygodniu). Punktem wyjścia dla propozycji powoda co do wysokości jego dodatkowego wynagrodzenia była przecież właśnie ta cena, na podstawie której powód wyliczył koszt obsługi parkomatów przez jeden dodatkowy dzień w tygodniu. Powyższe rozważania mają jednak walor jedynie teoretyczny, bowiem do zawarcia aneksu między stronami ostatecznie nie doszło.

Na zakończenie tej części rozważań sąd zauważa, że powód nie był uprawniony do jednostronnego rozszerzenia przedmiotu umowy w trakcie jej realizacji. Umowa nie zawierała bowiem klauzuli, która przewidywałaby jej modyfikacje zgodnie z każdorazową uchwałą Rady Miasta T. w przedmiocie funkcjonowania strefy płatnego parkowania. Jak już wyjaśniono, umowa – za pośrednictwem SIWZ – odwoływała się jednoznacznie do uchwały z dnia 7 września 2017 r. nr(...) Sam fakt nowelizacji prawa miejscowego nie miał w tym kontekście znaczenia. Pozwany nie jest bowiem uprawniony, by korzystając z wydawanych Radę Miasta T. uchwał, wpływać na stosunki cywilnoprawne, których jest stroną. Wypada też zauważyć, że zasadniczo adresatami norm uchwały nr (...)z dnia 18 lutego 2021 r. są osoby parkujące w (...) strefach płatnego parkowania, a nie powód.

Z powyższych rozważań wynika jednoznacznie, że wykonywanie przez powoda usług obsługi (...) w soboty począwszy od czerwca 2021 r. nie jest objęte umową stron. Wynagrodzenie, które pozwany płacił powodowi z tytułu umowy z dnia 1 grudnia 2020 r. stanowiło zatem ekwiwalent wyłącznie za usługi świadczone od poniedziałku do piątku. Warto też zauważyć, że stan faktyczny nie pozwalał na przyjęcie, by strony zawarły jakąkolwiek umowę dodatkową, choćby nieważną ze względu na niezachowanie formy (art. 139 ust. 2 p.z.p.). Powód co prawda przystąpił do realizacji usług w soboty od 1 czerwca 2021 r., a pozwany świadczenia te przyjmował. Należy jednak zauważyć, że pozwany konsekwentnie negował wolę zawarcia nowej umowy czy też aneksowania dotychczasowej. Jednocześnie utrzymywał, że powód świadczy mu usługi na podstawie umowy z dnia 1 grudnia 2020 r., twierdząc, iż obsługa parkomatów w soboty była objęta przedmiotem tego kontraktu. Trzeba też wskazać, że strony nie doszły do konsensu w kwestii wynagrodzenia powoda za usługi świadczone w soboty. Tak więc usługi w tym zakresie pozostawały bez wynagrodzenia.

Mając powyższe na uwadze, zasadne stało się rozpatrzenie roszczenia powoda przez pryzmat instytucji bezpodstawnego wzbogacenia. W ocenie sądu, w niniejszej sprawie wystąpił przypadek szczególnej postaci bezpodstawnego wzbogacenia, tj. świadczenia nienależnego z uwagi na nieistnienie zobowiązania (causa indebti). Zgodnie z art. 410 § 1 i 2 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Przepisy dotyczące świadczenia nienależnego tj. art. 410- 413 k.c. stanowią lex specialis w stosunku do art. 405 k.c., precyzując, kiedy zachodzi brak podstawy prawnej w wypadku, gdy do wzbogacenia dochodzi poprzez świadczenie. Wyróżnienie świadczenia nienależnego z ogólnych przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu polega na tym, że jeżeli doszło do wzbogacenia w wyniku świadczenia, przypadek ten musi być analizowany po kątem nienależnego świadczenia i nie może mieć w tym względzie zastosowania ogólna norma z art. 405 k.c. (zob. wyrok SA w Warszawie z 11.10.2017 r., VII ACa 926/17, LEX nr 2471060). W doktrynie i orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że pojęcie świadczenia na gruncie przepisu art. 410 k.c. należy w zasadzie rozumieć w sposób tożsamy z ogólnym pojęciem świadczenia jako świadomego i celowego zachowania dłużnika zmierzającego do zwolnienia go z długu w sposób zgodny z treścią zobowiązania (zob. L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 410). Ze względu jednak na fakt, iż analizowany przepis dotyczy nienależnego świadczenia, a więc ex definitione sytuacji, w której doszło do zaburzenia w normalnym procesie wykonania zobowiązania, konieczne jest częściowe zmodyfikowanie definicji ogólnej. Trafnie uczynił to Sąd Najwyższy, który wyjaśnił, że przez świadczenie w rozumieniu art. 410 k.c. należy rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku innej osoby, które z punktu widzenia odbiorcy można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby w ogóle lub jeszcze nieistniejącemu albo nieważnemu. Celowość i świadomość działania świadczącego zmierzającego do przysporzenia ocenia się z obiektywnie ujmowanego punktu widzenia odbiorcy, badając czy może on na podstawie rozpoznawalnych okoliczności, uważać dane działanie za świadczenie (zob. wyrok SN z 9.08.2016 r., II CSK 760/15, LEX nr 2107094; w przedmiocie rozstrzygającego znaczenia punktu widzenia wierzyciela co do oceny czy miało miejsce świadczenie por. też wyrok SN z 13.10.2011 r., V CSK 483/10, LEX nr 1102551; wyrok SN z 11.09.1997 r., III CKN 162/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 31). Przysporzenie rozumieć tu przy tym należy najszerzej, tj. jako każde zachowanie prowadzące do wzbogacenia innej osoby (zob. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 30, Warszawa 2022). Wzbogacenie może w szczególności polegać na zaoszczędzeniu wydatków przez korzystanie z czyichś usług (zob. G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 405). W niektórych wypadkach nienależnego świadczenia nie będzie można ściśle mówić o zaistnieniu przesunięcia majątkowego (np. w razie skorzystania z nienależnej usługi). Punktem centralnym będzie wówczas istnienie przysporzenia majątkowego na rzecz wzbogaconego, polegającego na uzyskaniu w rezultacie świadczenia zubożonego korzyści majątkowej mającej postać zaoszczędzenia wydatków (zob. A. Olejniczak (red.), Prawo zobowiązań - część ogólna. System Prawa Prywatnego. Tom 6. Wyd. 3, Warszawa 2018).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, sąd nie miał wątpliwości, że miał do czynienia z przypadkiem nienależnego świadczenia powoda na rzecz pozwanego. Powód wykonywał bowiem na rzecz pozwanego usługi obsługi parkomatów w soboty, co z punktu widzenia tego drugiego (odbiorcy), stanowiło wykonanie zobowiązania. Na s. 7 sprzeciwu od nakazu zapłaty (k. 209) pozwany wskazał, że usługi obsługi parkomatów w soboty „traktuje jako świadczenie w ramach umowy z 1.12.2020”. W istocie jednak zobowiązanie w powyższym zakresie w ogóle nie istniało – co wynika z wcześniejszych rozważań. Z uwagi na fakt, iż nienależne świadczenie jest postacią bezpodstawnego wzbogacenia, znajduje do niego zastosowanie roszczenie restytucyjne z art. 405 k.c. Zubożonym jest w tym wypadku spełniający świadczenie (solvens), drugą stroną stosunku restytucyjnego jest wzbogacony, tj. odbiorca świadczenia (accipiens). Z kolei treścią omawianego roszczenia jest zwrot przez wzbogaconego wartości nienależnego świadczenia, poprzez dokonanie na rzecz zubożonego czynności faktycznej lub prawnej stanowiącej świadczenie przeciwne do spełnionego (zob. wyrok SN z 24.11.2011 r., I CSK 66/11, LEX nr 1133784). W niniejszej sprawie, w której nienależne świadczenie powoda polegało na świadczeniu usług, pozwany byłby co do zasady zobowiązany do zwrotu ich równowartości.

Przed przejściem do omówienia kwestii wysokości powództwa, należało jednak zbadać żądanie powoda przez pryzmat przesłanek wyłączających roszczenie kondykcyjne, a w szczególności art. 411 pkt 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem, nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Wypada zauważyć, że pozwany zarzucał powodowi, iż ten świadczył usługi obsługi systemu płatnego parkowania w soboty, choć równocześnie podtrzymywał twierdzenie o braku takiego obowiązku. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że wiedza o braku zobowiązania do świadczenia polega na całkowitej świadomość tego, że świadczenie nie należy się accipiensowi oraz że solvens może go nie wykonać bez jakichkolwiek negatywnych dla siebie konsekwencji prawnych, a mimo to świadczenie spełnia. Celem normy z art. 411 pkt 1 k.c. jest bowiem zniesienie roszczenia restytucyjnego w tych wypadkach, w których po stronie solvensa występuje pełna oraz nienaruszona przez jakąkolwiek wątpliwość świadomość, że świadczenie nie należy się jego odbiorcy (zob. D. Fuchs, A. Malik [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 411). Same zaś wątpliwości, nawet bardzo poważne, co do obowiązku spełnienia określonego świadczenia nie mogą być utożsamiane z pozytywną wiedzą o braku powinności spełnienia tego świadczenia (zob. wyrok SN z 12.12.1997 r., III CKN 236/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 101; wyrok SN z 10.06.2003 r., I CKN 390/01, LEX nr 109446; wyrok SA w Warszawie z 5.12.2012 r., VI ACa 745/12, LEX nr 1293076).

Powracając na grunt niniejszej sprawy, należy przyznać, że kwestia obowiązku obsługiwania przez powoda parkomatów w soboty była między stronami sporna i ostatecznie zostanie rozstrzygnięta dopiero prawomocnym wyrokiem w niniejszej sprawie. Niezależnie jednak od powyższego, powód konsekwentnie twierdził, że nie miał jakichkolwiek wątpliwości co do braku zobowiązania. Podczas przesłuchania zarówno świadek M. S. – dyrektor operacyjny w powodowej spółce, jak i ówczesny prezes zarządu powoda P. O. zeznali, że nie mieli wątpliwości co do przedmiotu zamówienia, czy też zakresu zleconych usług. Z powyższego wynika zatem, że powód wiedział, iż nie był do świadczenia zobowiązany. W tej sytuacji powód zachowałby roszczenie restytucyjne jedynie w przypadku, gdyby spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Zdaniem sądu postępowanie dowodowe wykazało, iż powód spełnił świadczenie nienależne – mimo świadomości braku zobowiązania – w celu uniknięcia przymusu. W piśmiennictwie i judykaturze zgodnie wskazuje się, że przymus w rozumieniu art. 411 pkt 1 należy ujmować szeroko, jako działanie pod „naciskiem okoliczności”, zarówno o charakterze faktycznym, jak i prawnym (zob. L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 411). Jak wskazał Sąd Najwyższy, pojęcie przymusu, o jakim mowa w omawianym przepisie, nie może być interpretowane w sposób zawężający. To nie tylko zagrożenie egzekucją świadczenia, ale także stworzenie takich sytuacji, w których strona, by uniknąć niekorzystnych i często nieodwracalnych skutków, zmuszona jest spełnić świadczenie, mimo świadomości, że świadczy nienależnie (zob. wyrok SN z 9.11.2005 r., II CK 177/05, LEX nr 346049). Przez przymus należy rozumieć każdą sytuację, w której świadczenie nie jest spełniane dobrowolnie. Takie rozumienie przymusu jest szersze od pojęcia braku swobody (art. 82 k.c.) oraz groźby (art. 87 k.c.; zob. wyrok SN z 13.06.2007 r., II PK 356/06, OSNP 2008, nr 15-16, poz. 217).

Jeśli więc chodzi o przyczyny, dla których powód zdecydował się spełnić świadczenie na rzecz pozwanego, pomimo przekonania o braku zobowiązania, to ustalono je w niniejszej sprawie na podstawie zeznań świadka i reprezentanta powoda. Dyrektor operacyjny powodowej spółki (...) wyjaśnił, że na początku czerwca 2021 r. odbyło się spotkanie z zarządem, podczas którego ustalono, iż powód będzie wykonywał usługi w soboty, a następnie będzie próbował dochodzić zapłaty za te czynności. Jak wskazał świadek, powodowa spółka kierowała się obawą przed nałożeniem kar umownych przez pozwanego lub nawet odstąpieniem przez niego od umowy. Z kolei prezes zarządu powodowej spółki (...) zeznał, iż powód bał się utraty przychodu albo wypowiedzenia umowy. Wyjaśnił, że w takim przypadku kłopotliwe byłoby dla niego zagospodarowanie parkomatów.

Z powyższego wyraźnie wynika, że powód spełnił świadczenie w celu uniknięcia przymusu, o którym mowa w art. 411 pkt 1 k.c. Zeznania kierownictwa powodowej spółki świadczą o tym, że w przypadku rozwiązania umowy przez pozwanego, powód znalazłby się w trudnej sytuacji. Powód zaangażował przecież w wykonywanie umowy z pozwanym znaczne środki finansowe. Należy bowiem podkreślić, że nie tylko świadczył usługi związane z obsługą parkomatów, lecz również dostarczył te urządzenia (cena jednego urządzenia wynosiła wg zeznań prezesa zarządu powoda około 4.500-5.000 € za sztukę). W tym świetle perspektywa zerwania współpracy po zaledwie pół roku obowiązywania umowy stanowiła niewątpliwie dla powoda realną presję ekonomiczną. Najprawdopodobniej nie zwróciły się wówczas jeszcze nakłady poczynione przez powoda na wykonanie umowy. Ponadto po zawarciu długoterminowej umowy z pozwanym, powód niewątpliwie uwzględniał w swoich planach biznesowych wpływy z wynagrodzenia, jakie kontrakt ten mu gwarantował. Niepożądane byłoby więc dla powoda ryzykowanie utratą tych dochodów. O tym, że istniało realne ryzyko odstąpienia od umowy przez pozwanego przesądza treść § 12 ust. 1 pkt 1 lit. d umowy, zgodnie z którą zamawiający mógł odstąpić od umowy w przypadku stwierdzenia wykonywania przedmiotu umowy w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową. W świetle stanowiska pozwanego w toku niniejszego procesu jak i przed nim, wydaje się prawdopodobne, że odmowę powoda co do świadczenia usług w soboty, pozwany mógłby poczytać za nienależyte wykonanie umowy i złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Ponadto kontrakt nakładał na powoda kary umowne za zwłokę w wykonaniu przedmiotu zamówienia oraz za odstąpienie od umowy z winy wykonawcy (§ 13 ust. 2 pkt 2 lit. a i c).

Pozwany twierdził jednak, że w sytuacji, gdy powód miałby rację co do braku jego zobowiązania do świadczenia usług w soboty, to ewentualne kary umowne nałożone przez pozwanego byłyby bezzasadne, a w razie wytoczenia powództwa to pozwany byłby obowiązany udowodnić ich zasadność przed sądem. Należy jednak wskazać, że postępowanie dowodowe wykazało, iż powód obawiał się przede wszystkim odstąpienia od umowy. W tej sytuacji oczywiście powód mógłby próbować wykazać przed sądem bezzasadność odstąpienia i dochodzić odszkodowania w zakresie lucrum cessans. W najlepszym razie jednak, zakładane przychody zostałyby znacznie odroczone w czasie. Po złożeniu przez pozwanego oświadczenia o odstąpieniu od umowy powód zostałby bowiem pozbawiony regularnych wpływów z tytułu wynagrodzenia. Z kolei czerpanie pożytków ze zwróconych parkomatów mogłoby napotykać trudności – tym bardziej, że urządzenia te zostały skonfigurowane do konkretnych wymagań pozwanego. Mając powyższe na względzie, sąd doszedł do przekonania, iż powód podjął decyzję o spełnianiu nienależnych świadczeń na rzecz pozwanego w warunkach przymusu – w celu uniknięcia ujemnych dla niego konsekwencji mających wymiar ekonomiczny (zob. wyrok SN z 11.05.2017 r., II CSK 541/16, LEX nr 2329450). Wbrew twierdzeniom pozwanego, brak podstaw do przyjęcia, iż powód wykonuje usługi w soboty „całkowicie dobrowolnie”. Niewątpliwie bowiem na wolę decyzyjną powoda oddziałują czynnik, które skłania go do spełnienia świadczenia. Powód nie uczyniłby tego, gdyby ów czynnik o charakterze ekonomicznym na niego nie wpływał (zob. D. Fuchs, A. Malik [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 411). Nie było bynajmniej intencją powoda oddanie swych usług bezinteresownie.

Mając powyższe na uwadze, sąd uznał, iż powód z powodzeniem wykazał, że przysługuje mu co do zasady roszczenie kondykcyjne (o zwrot wartości świadczenia) wobec pozwanego. Pozwany twierdził jednak, iż powód nie udowodnił roszczenia co do wysokości. Pozwany sugerował nawet, że świadczenie przez powoda usług w dodatkowy dzień w tygodniu nie wiązało się dla niego z poniesieniem dodatkowych kosztów. Sąd pragnie jednak wskazać, iż przesłuchanie świadków i reprezentanta powoda wykazało niezbicie, że rozszerzenie zakresu świadczonych usług na soboty skutkowało zwiększeniem nakładu pracy i wydatków powoda.

Postępowanie dowodowe wykazało, że przed 1 czerwca 2021 r. pracownicy powoda nie pracowali w weekendy. Począwszy od tej daty jednak powód zmuszony był kierować ich do pracy w soboty. Za pracę w sobotę powód udzielał pracownikom dodatkowego dnia wolnego (pracownik korzystający z dnia wolnego był w tym czasie zastępowany przez innego pracownika), a nadto wypłaca wynagrodzenie za 2 nadgodziny (parkomaty funkcjonują w soboty przez 10 godzin). Fakt przebywania pracowników w biurze, wiąże się z kolei ze zwiększonymi kosztami ogrzewania tego lokalu, a nadto ze wzrostem zużycia energii elektrycznej. Wzrosły również koszty paliwa i eksploatacji samochodów, które dotąd nie były wykorzystywane w soboty. Fakt, że parkomaty funkcjonują w soboty spowodował również zwiększenie kosztów materiałów eksploatacyjnych, takich jak chociażby rolki papieru, na których drukowane są bilety parkingowe czy akumulatory zasilające urządzenia. Ponadto w związku z wnoszeniem opłat monetami lub elektronicznie, powód ponosi wyższe koszty zbierania bilonu (usługę wykonuje podwykonawca) oraz prowizji na rzecz pośrednika płatności elektronicznych. Poza tym zupełnie oczywiste jest to, iż wydłużenie czasu pracy parkomatów o 20% wiąże się z szybszym zużyciem tych urządzeń, które stanowią przecież własność powoda. Warto przy tym zauważyć, że parkomaty pracujące w soboty zlokalizowane są w zabytkowym centrum T., które w sezonie turystycznym cieszy się dużą popularnością odwiedzających, szczególnie w weekendy. Dlatego też, jak wynikało z zeznań świadka M. S., w okresie wakacyjnym parkomaty są w soboty intensywniej eksploatowane niż w dni powszednie. Powyższe zostało przedstawione również w stanowisku końcowym powoda, gdzie wskazano na globalne wzbogacenie powoda w związku z funkcjonowaniem strefy w sobotę (k. 495v.-496).

Mając powyższe na uwadze, sąd nie miał wątpliwości, że wbrew twierdzeniom strony pozwanej, powód od 1 czerwca 2021 r. ponosi istotnie zwiększone koszty świadczenia usług w związku z ich wykonywaniem także w soboty. Pozwany utrzymywał jednak w toku niniejszego postępowania, że powód nie wykazał powództwa co do żądanej kwoty, bowiem przedstawił tylko własne wyliczenia. Na wstępie dalszej części rozważań wymaga wyjaśnienia, że powód przedstawił w pozwie tabelę (k. 12v-13), która mogła sugerować, iż żądana przez niego stawka 7.014,85 zł miesięcznie wynika z precyzyjnego wyliczenia poszczególnych składowych roszczenia, w tym kosztów pracowniczych, eksploatacyjnych itp. Dopiero jednak wraz z kolejnym pismem procesowym powód przedstawił metodologię wyliczenia dochodzonej kwoty (k. 240). Powód wyjaśnił mianowicie, że oparł się na ustalonej w umowie jednostkowej cenie netto za jeden parkomat w miesiącu - 744 zł. Powód wziął pod uwagę, że zgodnie z umową parkomat taki miał pracować tylko od poniedziałku do piątku, tj. średnio przez 21 dni robocze w miesiącu. Powód obliczył zatem, że 1 dzień funkcjonowania parkomatu odpowiada wynagrodzeniu w kwocie 35,42857 zł netto. Stawkę tą pomnożył przez średnią liczbę sobót w miesiącu (4,5) oraz 44 parkomaty mieszczące się w (...), co dało wynik 7.014,85 zł. Pozwany kwestionował jednak prawidłowość powyższych obliczeń. Z tego względu powód, na którym spoczywał ciężar dowodu, wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Sąd nie miał wątpliwości, że oszacowanie wartości nienależnych świadczeń powoda wymagało wiadomości specjalnych, dlatego też dowód ten dopuścił. Wypada wskazać, że sąd wyznaczył biegłego z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie analiz finansowo-ekonomicznych, który wielokrotnie sporządzał dla tutejszego sądu ekspertyzy cechujące się wysokim poziomem merytorycznym.

Sąd pragnie jeszcze zaznaczyć, że w przeciwieństwie do lucrum cessans, o zubożeniu z art. 405 k.c. można mówić w każdym przypadku bezpodstawnego skorzystania z usługi jakiejś osoby (zubożeniem jest brak wynagrodzenia), niezależnie od tego, czy da się wykazać z wystarczającym prawdopodobieństwem, że w braku nieuprawnionego skorzystania osoba ta rzeczywiście uzyskałaby takie wynagrodzenie (zob. R. Trzaskowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, art. 405). W razie korzystania z cudzych usług zubożenie polega na tym, że zubożony, który nawet gdyby sam z tych usług nie miał żadnego pożytku, mógłby zaoferować je innym osobom, za odpowiednią odpłatą. Nie potrzeba wcale dowodu, że zubożony mógłby i miałby ochotę wyzyskać w ten sposób swoją siłę roboczą, ponieważ wyzyskanie już nastąpiło. Wyzyskał ją ktoś nieuprawniony, a uszczerbek zubożonego polega na tym, że nie uzyskał tej równowartości, w zamian za którą wykonywałby swoje usługi (por. A. Ohanowicz (w:) System prawa cywilnego. Prawo zobowiązań - część ogólna, t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 483–483). W wypadku zaoszczędzonego wydatku korzyść osiągnięta to cena rynkowa, którą wzbogacony powinien uiścić. Jeśli wzbogacony sam wkroczył w prawa innej osoby, eksploatując jej prawa czy rzecz, nie ma znaczenia, jaki zysk osiągnął z takiej eksploatacji. Korzyść polega na zaoszczędzaniu zamierzonego, koniecznego albo powinnego wydatku (zob. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 30, Warszawa 2022). P. zobowiązany będzie do zapłaty za usługi według ich rynkowej wartości wtedy, kiedy występowała faktyczna konieczność przeprowadzenia określonych czynności i sam accipiens miał zamiar dokonać zlecenia w tym zakresie, bowiem wtedy korzyść dla jego majątku związana będzie z zaoszczędzeniem koniecznego wydatku (zob. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, wartość świadczenia podlegająca zwrotowi na rzecz powoda powinna zostać wyznaczona przez kwotę, którą pozwany musiałby wydatkować, by zapewnić sobie usługi, których potrzebował. Zapłata za te usługi powinna co do zasady odpowiadać rynkowej wartości tych usług. Zgodnie z tezą dowodową sformułowaną przez powoda w pkt 5 pisma z dnia 4 maja 2022 r. (k. 228v), biegła miała określić wartość usług dodatkowych wykonanych przez powoda poza zakresem rzeczowym umowy stron, tj. w soboty w okresie do 1 czerwca do 31 października 2021 r. wg cen rynkowych. W pierwszej kolejności należy wskazać, że biegła nie miała wątpliwości, iż realizacja usług w soboty generowała dla powoda dodatkowe koszty pracy, a także koszty eksploatacyjne i inne. Spostrzeżenie biegłej stanowiło zatem dodatkowe wsparcie dla wcześniejszych rozważań. Jednocześnie biegła w swojej opinii podstawowej oraz opiniach uzupełniających wyjaśniła, iż w związku z przyjętym przez strony wynagrodzeniem ryczałtowym za świadczone usługi, powód nie był obowiązany do ewidencjonowania poszczególnych kosztów składowych. Ponadto wskazała, że z dużym prawdopodobieństwem uchwycenie kosztów tylko sobót byłoby praktycznie niemożliwe – poza kosztami pracy, które, jak podkreśliła, były w soboty z pewnością wyższe (praca w nadgodzinach). Powyższe dotyczy się również ustalenia zysku. Mając to na uwadze, biegła oceniła sposób wyliczenia wartości usług powoda w soboty jako prawidłowy. Zdaniem biegłej powód słusznie posłużył się średnią, nie różnicując w obliczeniach soboty jako odrębnego bytu ewidencyjnego. Jak wskazała, brak podstaw metodologicznych do kwestionowania sposobu obliczeń dokonanych przez powoda.

Pozwany formułował jednak zarzuty wobec opinii biegłej. Wskazywał m.in., że biegła nie powinna jedynie sprawdzać wyliczenia sporządzonego przez powoda, lecz przeprowadzić własne szacunki. Powyższy zarzut był jednak bezpodstawny w sytuacji, gdy biegła uznała, iż metodologia obliczenia była prawidłowa. Biegła nie była zobowiązania do poszukiwania alternatywnego sposobu oszacowania wartości świadczeń, po to tylko, by nie powtórzyć szacunków strony powodowej. Skoro powód przyjął właściwą metodę, to wystarczające było stwierdzenie jej poprawności. Niezależnie od powyższego, wypada zaznaczyć, że biegła w końcowej części opinii podstawowej zmodyfikowała nieco rachunki powoda i przeprowadziła obliczenia wg rzeczywistej liczby sobót w danym miesiącu. W ocenie sądu to ostatnie podejście było właściwe dla obliczenia kwoty zwrotu wartości świadczenia nienależnego. Należy bowiem zauważyć, że powód domagał się zwrotu równowartości swoich świadczeń za poszczególne miesiące w okresie od czerwca do października 2021 r. O wartości tych świadczeń decydował zatem ich faktyczny zakres, który różnił się w zależności od miesiąca (w czerwcu, sierpniu i wrześniu 2021 r. były 4 soboty, a w lipcu i październiku 2021 r. 5 sobót).

Pozwany wskazywał również, że wartość świadczeń powoda powinna zostać określona wg cen rynkowych. Z powyższym nie sposób polemizować. Sąd podziela jednak punkt widzenia biegłej, która wyjaśniła, że usługi obsługiwania parkomatów są zapotrzebowywane przez gminy wyłącznie w postepowaniach przetargowych, natomiast brak jest otwartego rynku tego typu usług. W tej sytuacji nie sposób nie zgodzić się z biegłą, iż cenę ofertową wybraną w danym przetargu należy uznać za rynkową. Skoro zatem przyjęta przez powoda i zaaprobowana przez biegłą metodologia ustalenia wartości usług opierała się na cenach zaakceptowanych przez pozwanego w postępowaniu przetargowym, to nie mógł się ostać zarzut nierynkowości żądanych przez powoda kwot. Zwłaszcza że pierwotna wycena zamówienia (k. 353) opiewała na kwotę wyższą, aniżeli oferta powoda. Wypada również zauważyć, że usługi stanowiące świadczenia nienależne powoda nie różnią się niczym od usług objętych umową – z tym wyjątkiem, iż są wykonywane w soboty. W ocenie sądu zatem brak podstaw, by wyceniać je wg innej stawki niż zaakceptowana przez pozwanego dla usług świadczonych od poniedziałku do piątku. Biegła wskazała też, że informacje o charakterze handlowym są poufne. W związku z tym obliczenie kosztu zlecenia obcemu podmiotowi obsługi strefy płatnego parkowania w soboty byłoby niemożliwe.

Biegła logicznie odpierała również zarzuty pozwanego, który utrzymywał, że wyliczenie powinno opierać się na ewidencji ilości i wartości poszczególnych czynności, jakie powód podejmował w soboty. Biegła wytłumaczyła, iż zarówno umowa stron jak i przepisy o rachunkowości czy wskazania GUS nie zobowiązywały powoda do prowadzenia szczegółowej ewidencji w tym zakresie – ze względu na ryczałtowy charakter wynagrodzenia. Jak wskazała biegła, w tej sytuacji jest więc oczywiste, że powód ewidencji takiej nie prowadził – w szczególności przy uwzględnieniu faktu, iż wiązałoby się to ze znacznym nakładem pracy, w szczególności koniecznością zorganizowania wydzielonej ewidencji księgowej dla kosztów ponoszonych w soboty. W oparciu o wiedzę specjalistyczną biegła oceniła zresztą, że posłużenie się danymi średnimi z okresu nie naruszyło znacząco obiektywności. Wypada powtórzyć, że podejście to – przynajmniej w zakresie kosztów pracy – było korzystne dla pozwanego. Z kolei z zeznań świadków nie wynikało bynajmniej, by obsługa parkomatów w soboty wiązała się z niższymi kosztami eksploatacyjnymi w porównaniu z pozostałymi dniami tygodnia. Sąd uznał zatem, że wyliczona przez biegłą wartość usług powoda w poszczególnym miesiącach z okresu od czerwca do października 2021 r. stanowi o wysokości świadczenia, które należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda z tytułu zwrotu wartości nienależnych świadczeń.

Kończąc tę część rozważań, należało zauważyć, że jakkolwiek ciężar dowodu potwierdzenia zasadności obliczeń powoda spoczywał na inicjującym proces, tak jednak pozwany mógł podnosić wszelkie twierdzenia i dowody, które pozwoliłyby na obalenie opracowania powoda. W szczególności, jak już zwrócono uwagę powyżej, pozwany nie zwracał się o zobowiązanie innych podmiotów o przedłożenie informacji, które pozwoliłyby biegłej sporządzić alternatywne wyliczenia. Skoro bowiem wyliczenia powoda znalazły potwierdzenie w wnioskach biegłych, to nie był on zobligowany do zgłaszania wniosków na potwierdzenie tychże wyliczeń na wszystkie możliwe sposoby, w szczególności w odniesieniu do innych rynków lokalnych. W tym momencie procesu to na pozwanego został przerzucony ciężar dowodu zwalczania stanowiska powoda; pozwany był zaś w toku procesu bierny.

Podsumowując powyższe rozważania, trzeba uznać, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części. Sąd uznał bowiem za zasadne przyznanie powodowi zwrotu wartość nienależnych świadczeń wg rzeczywistej liczby sobót w danym miesiącu. Powód natomiast uśrednił wartość swoich usług, przyjmując, że liczba sobót wynosi średnio 4,5 miesięcznie. Należy więc zauważyć, że w tych miesiącach, w których było 5 sobót, tj. w lipcu i październiku 2021 r. powodowi przysługiwałby co do zasady zwrot wartości usług w kwocie 7.794,60 zł netto, tj. 9 587,36 zł brutto. Powód domagał się jednak za każdy miesiąc kwoty 8.628,27 zł brutto, a sąd był związany żądaniem (art. 321 § 1 k.p.c.). Za wymienione dwa miesiące należało zatem zasądzić właśnie tą kwotę. Jeśli chodzi z kolei o czerwiec, sierpień i wrzesień 2021 r., to na miesiące te przypadały tylko 4 soboty, a więc wartość nienależnych świadczeń powoda w każdym z nich wynosiła 6.235,68 zł netto, tj. 7.669,89 zł brutto. W części, w jakiej powód domagał się za te miesiące sum ponad tą kwotę, powództwo oddalono.

Mając powyższe na uwadze, działając na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i art. 411 pkt 1 k.c. a contrario, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 40.266,21 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot 7.669,89 zł od dnia 17 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty, 8.628,27 zł od dnia 11 września 2021 r. do dnia zapłaty, 7.669,89 zł od dnia 7 października 2021 r. do dnia zapłaty, 7.669,89 zł od dnia 6 listopada 2021 r. do dnia zapłaty i 8.628,27 zł od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty (pkt I sentencji wyroku). W pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu (pkt II sentencji wyroku).

W przedmiocie kosztów postępowania orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. zadnie pierwsze, które stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. W niniejszej sprawie do niezbędnych kosztów postępowania poniesionych przez powoda należy zaliczyć koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł, ustalone zgodnie z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (tj. z dnia 3 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 265)), opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, opłatę sądową od pozwu w kwocie 2.158 zł oraz wynagrodzenie biegłego w łącznej kwocie 1.133,65 zł. Łącznie koszty po stronie powodowej wyniosły 6.908,65 zł. Z kolei pozwany poniósł koszty w kwocie 3.600 zł z tytułu zastępstwa procesowego (ustalone jw.). Powód wygrał sprawę w 93,34 %, a zatem należał mu się zwrot kosztów od pozwanego w kwocie 6.448,53 zł. Z kolei pozwany, jako wygrywający sprawę w 6,66 %, powinien otrzymać od powoda kwotę 239,76 zł. Po wzajemnym potrąceniu kosztów, należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.208,77 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, o czym orzeczono w punkcie III sentencji wyroku.

Sygnatura akt V GC 3/22

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...);

3.  (...)

T., dnia 5 września 2023 roku, sędzia Przemysław Kowalski