Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2025 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Andrzej Kurzych

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2025 r. w T. na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o jednorazowe odszkodowanie

w związku z odwołaniem od decyzji z dnia 14 stycznia 2025 r., nr (...)

oddala odwołanie.

sędzia Andrzej Kurzych

IV U 72/25

UZASADNIENIE

Decyzją z 14 stycznia 2025 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił ubezpieczonej M. W. prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej z 26 listopada 1991 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że przyczyną odmowy jest niedostarczenie oryginałów dokumentów niezbędnych do rozpatrzenia złożonego przez ubezpieczoną wniosku.

Ubezpieczona wniosła odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, że ZUS miał dostęp do wszystkich niezbędnych dokumentów. Przedłożona dokumentacja była więc w pełni wystarczając do pozytywnego rozpoznania jej wniosku o ustalenie prawa do jednorazowego odszkodowania.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie podtrzymał stanowisko w sprawie. Dodatkowo wskazał, że ustawa z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin (Dz. U. z 1989 r., nr 46, poz. 250 ze zm.), która obowiązywała w dacie wypadku, nie przewidywała prawa do jednorazowego odszkodowania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona M. W. w listopadzie 1991 r. prowadziła działalność gospodarczą pod firmą (...) w T. i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniu społecznemu (od 20 grudnia 1990 r.).

W dniu 26 listopada 1991 r. ubezpieczona wraz z pracownikami A. Ł., C. B. i K. W. pojechała samochodem marki P. (...) w podróż do B.. Celem wyjazdu było nawiązanie współpracy z niemiecką firmą specjalizującą się w dziedzinie motoryzacji. W czasie podróży doszło do zderzenia z innymi autem. W wyniku wypadku wszystkie wymienione osoby odniosły obrażenia i poddane zostały hospitalizacji w szpitalu w N..

Ubezpieczona w dniu 28 października 2024 r. złożyła wniosek o jednorazowe odszkodowanie z tytułu zdarzenia z 26 listopada 1991 r. Organ rentowy w dniu 14 stycznia 2025 r. wydał decyzję odmawiającą prawa do żądanego świadczenia.

(fakty bezsporne)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się bezzasadne.

W zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy stan faktyczny nie był sporny. Został on ustalony na podstawie dokumentów, których prawdziwości strony nie kwestionowały.

Ubezpieczona wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. odmawiającej jej prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności gospodarczej z 26 listopada 1991 r. Ze względu na zmianę stanu prawnego regulującego świadczenia związane z ubezpieczeniem wypadkowym związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą, konieczne było ustalenie przepisów właściwej ustawy, znajdującej zastosowanie do wniosku ubezpieczonej.

W aktualnym stanie prawnym, który obowiązuje od 1 stycznia 2003 r., rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz warunki nabywania do nich prawa reguluje ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2025 r., poz. 257 ze zm.; dalej jako ustawa wypadkowa). Ustawa ta w art. 3 ust. 3 pkt 8 definiuje wypadek przy prowadzeniu działalności pozarolniczej oraz w art. 6 ust. 1 przyznaje osobie prowadzącej działalność pozarolniczą prawa do kompletu świadczeń wypadkowych, w tym prawo do jednorazowego odszkodowania.

Dla oceny zdarzeń mających miejsce przed dniem wejścia w życie ustawy wypadkowej, tak jak w rozpoznawanej sprawie, należało mieć na uwadze przepisy przejściowe, które regulują stosunek tej ustawy do zdarzeń jakie miały miejsce przed dniem jej wejścia w życie. Kwestii tej dotyczą dwa przepisy: art. 47 ust. 1 i art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej.

Zgodnie z art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej, do spraw o świadczenia z tytułu wypadków, które nastąpiły przed dniem 1 stycznia 2003 r., stosuje się przepisy obowiązujące w dniu, w którym nastąpił wypadek. Wobec tego w niniejszej sprawie zastosowanie miały przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin. W myśl art. 5 pkt 5 tejże ustawy świadczenia z ubezpieczenia przysługujące ubezpieczonym oraz członkom ich rodzin obejmują świadczenia pieniężne z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności określonej w art. 1 oraz w razie choroby zawodowej: rentę szkoleniową, rentę inwalidzką oraz rentę rodzinną. Cytowany przepis wymienia wyczerpująco świadczenia związane z wypadkiem przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Wśród tych świadczeń nie ma jednorazowego odszkodowania.

Z kolei art. 47 ust. 1 ustawy wypadkowej stanowi, że przepisy tej ustawy stosuje się do wniosków o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności pozarolniczej lub współpracy przy jej prowadzeniu, który nastąpił po dniu 31 grudnia 1998 r., a przed dniem wejścia w życie ustawy, o ile wniosek został złożony w okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Celem tej regulacji było zapobieżenie sytuacji, w której osoby, które doznały wypadku przed dniem 1 stycznia 2003 r. byłyby w gorszej sytuacji (pozbawione prawa do odszkodowania), aniżeli osoby poszkodowane na skutek wypadku, powstałego po dniu 1 stycznia 2003 r. (uprawnione do odszkodowania). Ustawodawca nie naruszając zakazu retroakcji prawa, wprowadził zatem przepis przejściowy art. 47, zgodnie z którym osoby, które w ciągu 4 lat przed dniem wejścia w życie nowych przepisów uległy wypadkowi przy pozarolniczej działalności gospodarczej, mogły złożyć w terminie sześciomiesięcznym, począwszy od 1 stycznia 2003 r., wniosek o wypłatę odszkodowania z tego tytułu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17.3.2005 r., III PK 101/04, OSNP 2005/21, poz. 340).

Ustalenie daty 1 stycznia 1999 r. jako daty granicznej miało na celu wyrównanie w zakresie prawa do jednorazowego odszkodowania sytuacji prawnej wszystkich ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r., poz. 350; dalej jako ustawa systemowa). Na mocy art. 12 ustawy systemowej dokonano scalenia i ujednolicenia zasad podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu. Z przepisu tego wynika, że ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają nie tylko osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia emerytalno-rentowego - z pominięciem wyjątków określonych w art.12 ust. 2 i 3 tej ustawy - a więc pracownicy, ale także osoby wskazane w art. 8 ust. 6 ustawy, m.in. osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące. Zgodnie z ustawą systemową w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. wszystkie te osoby podlegając obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu, opłacały jednakową składkę w wysokości 1,62 % podstawy wymiaru. Objęcie jednolitą składką ryzyka ubezpieczeniowego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nastąpiło z dniem 1 stycznia 1999 r., a więc z dniem wejścia w życie ustawy systemowej. Od tej też chwili zaistniały warunki do tego, aby - zgodnie z wyrażoną w art. 2a ustawy systemowej zasadą równości ubezpieczonych - prawem do jednorazowego odszkodowania objąć także osoby prowadzące działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące oraz twórców i ich rodziny. Przepis art. 47 ust. 1 ustawy wypadkowej stanowił odpowiedź na tę sytuację. Wcześniejszy stan rzeczy niewątpliwie wzbudzał wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) (zob. w tym zakresie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 29.01.2003 r., P 18/02, OTK-A 2003/1, poz. 9 z i 22.01.2003 r., K 44/01, OTK-A 2003/1, poz. 8).

Mając na uwadze dotychczasowego rozważania stwierdzić należy, że nie istnieje przepis, z którego wynikałoby prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności gospodarczej, który miał miejsce w 1991 r.

Ubezpieczona twierdziła, że ten stan rzeczy naruszał wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadę równości. Ubezpieczona zapewne wywodziła swój pogląd z porównania obowiązującego wówczas systemu świadczeń przysługujących z tytułu wypadku przy pracy osobom prowadzącym działalność gospodarczą i pracownikom. Z tym poglądem nie można się zgodzić. Art. 5 pkt 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin nie narusza art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i wyrażonej w nim zasady równości wobec prawa wszystkich obywateli znajdujących się w podobnej sytuacji prawnej, a także praw słusznie nabytych, które nota bene w sprawach z ubezpieczenia społecznego nie mają charakteru absolutnego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 5.2.2013 r., II UK 256/12, LEX nr 1618808). Zawarte w przepisie art. 32 ust. 1 Konstytucji prawo do równości wobec prawa (zasada równości wobec prawa) należy rozumieć w ten sposób, że wszystkie osoby charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym powinny być równo traktowane, a więc według jednakowej miary, czyli nakaz jednakowego traktowania dotyczy podmiotów należących do tej samej kategorii (klasy), przy czym z powołanego przepisu wynika także akceptacja niejednolitego traktowania przez prawo podmiotów nie posiadającej istotnej cechy wspólnej (np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 1999 r. K 30/98, OTK 1999 nr 5 poz. 101). Należy też wskazać, że w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lutego 1997 r. sygn. akt K 21/95 stwierdzono, że Trybunał Konstytucyjny, dokonując kontroli normy ustawowej z punktu widzenia zasady równości, ogranicza się do badania, czy zróżnicowanie sytuacji obywateli w sferze uprawnień socjalnych nie jest oparte na kryteriach dowolnych i niezasadnych, a więc, czy nie oznacza ono dyskryminacji lub rażąco niesłusznego uprzywilejowania pewnych kategorii obywateli (cytowane za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1999 r., II UKN 270/99 - jeszcze niepublikowany).

Ubezpieczona przystąpiła do ubezpieczenia społecznego, którego ramy określała obowiązująca wówczas ustawa o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin i ta ustawa określała zasady podlegania ubezpieczeniu i rodzaje przysługujących ubezpieczonemu świadczeń. Aby oceniać naruszenie zasady równości wobec prawa wszystkich obywateli znajdujących się w podobnej sytuacji prawnej, należałoby porównywać osoby ubezpieczone na podstawie przepisów tej ustawy, a nie, jak domaga się ubezpieczona, przepisów dotyczących pracowników.

Ta sama myśl na gruncie art. 2a ustawy systemowej wyrażona została w wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2002 r., II UKN 58/01, OSNP 2003/21, poz. 523. Sąd Najwyższy wskazał, że przepis ten stoi ona na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny, dotycząc w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń, a także okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do nich. To niewyczerpujące wyliczenie tego czego zasada równości dotyczy, oznacza jedynie to, że w tych sprawach (a także innych związanych z regulacją zawartą w ustawie), nie ma podstaw prawnych do czynienia między ubezpieczonymi różnic związanych z płcią, stanem cywilnym czy też stanem rodzinnym. Nie oznacza to jednak, że wyłączone są różnice w rodzajach świadczeń, różnych w odmiennych ubezpieczeniach. Z przepisu tego nie da się wywieść zakazu wprowadzania zróżnicowanych systemów ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego dla pracowników i dla osób prowadzących działalność gospodarczą, a w konsekwencji różnicowania świadczeń przysługujących ubezpieczonym należącym do różnych systemów ubezpieczenia. Należy wskazać, że swoboda ustawodawcy do kształtowania systemów ubezpieczenia społecznego, w tym określania świadczeń w ramach poszczególnych systemów ubezpieczenia, jest szeroka, kwestia zaś celowości i słuszności wprowadzenia odrębnej regulacji w ubezpieczeniu osób prowadzących działalność gospodarczą nie podlega ocenie sądów powszechnych rozpoznających sprawy z zakresu zabezpieczenia społecznego.

Dla jasności odnotować jeszcze należy, że zasady podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu przez pracowników i osób prowadzących działalność gospodarczą oraz związany z nim obowiązek składowy przed dniem 1 stycznia 1999 r. opierał się na innych, nieporównywalnych zasadach (zob. art. 22-24 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin). Odmienności te (na gruncie renty inwalidzkiej) zostały szeroko przedstawione w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 czerwca 2001 r., SK 6/01, OTK 2001/5, poz. 121. Trybunał wskazał m.in., że system ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność gospodarczą wykazywał szereg odrębności co do zakresu świadczeń oraz zakresu ciężarów związanych z finansowaniem ubezpieczeń społecznych w porównaniu z systemem pracowniczym. Podniósł także, że dla oceny zgodności regulacji emerytalno-rentowych z zasadą równości istotne znaczenie ma również zasada wzajemności ubezpieczeń społecznych. Z tego względu należy wziąć pod uwagę również zakres ciężarów ponoszonych przez ubezpieczonych w celu finansowania systemu ubezpieczeń społecznych. Idąc w tym kierunku wskazać należy, że według stanu na 1991 r. wysokość składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących wynosiła 38% podstawy wymiaru składki (§ 30 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego, Dz. U. nr 7, poz. 41 ze zm.), a pracowników 43% podstawy wymiaru (§ 4 rozporządzenia). Inne też były zasady ustalania wysokości podstawy wymiaru. Już te odmienności świadczą o tym, że przewidziany dla każdego systemów ubezpieczenia zestaw świadczeń może być odmienny.

Wobec braku podstawy do przyznania ubezpieczonemu jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności gospodarczej z 26 listopada 1991 r. odwołanie podlegało zatem oddaleniu, o czym Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

sędzia Andrzej Kurzych