Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2025 roku

Sąd Rejonowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Andrzej Kurzych

po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 2025 roku w T. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. M.

przeciwko Prokuraturze Rejonowej (...)

o uposażenie i dodatkowe wynagrodzenie roczne

I.  zasądza od pozwanego Prokuratury Rejonowej (...)na rzecz powoda M. M. tytułem uposażenia kwotę:

1)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 stycznia 2022 roku do dnia zapłaty,

2)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 marca 2022 roku do dnia zapłaty,

3)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 marca 2022 roku do dnia zapłaty,

4)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty,

5)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 maja 2022 roku do dnia zapłaty,

6)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 czerwca 2022 roku do dnia zapłaty,

7)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 lipca 2022 roku do dnia zapłaty,

8)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 sierpnia 2022 roku do dnia zapłaty,

9)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 września 2022 roku do dnia zapłaty,

10)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 października 2022 roku do dnia zapłaty,

11)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 listopada 2022 roku do dnia zapłaty,

12)  1.021,59 zł (jeden tysiąc dwadzieścia jeden złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty,

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.246,19 zł (jeden tysiąc dwieście czterdzieści sześć złotych dziewiętnaście groszy) tytułem kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,

IV.  nadaje wyrokowi w punkcie I. rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 11.363,58 zł (jedenaście tysięcy trzysta sześćdziesiąt trzy złote pięćdziesiąt osiem groszy),

V.  obciąża Skarb Państwa kosztami sądowymi przejmując je na rachunek Sądu Rejonowego w Toruniu.

sędzia Andrzej Kurzych

IV P 150/25

UZASADNIENIE

Powód M. M. wniósł pozew przeciwko Prokuraturze Rejonowej (...)o zapłatę kwoty 7.607,16 zł tytułem wyrównania uposażenia za okres od stycznia do grudnia 2022 r. (po 633,93 zł miesięcznie) z odsetkami ustawowymi od kwot i dat wskazanych w pozwie.

Powód wyjaśnił, że w spornym okresie był prokuratorem w stanie spoczynku. Wskazał, że jego uposażenie za 2022 r. obliczone zostało w oparciu o przepisy ustawy okołobudżetowej, a nie przepisy ustaw Prawo o prokuraturze i Prawo o ustroju sądów powszechnych. Argumentując swoje stanowisko powód odwołał się do wynikającej z ustawy Prawo o prokuraturze zasady, iż wynagrodzenie zasadnicze prokuratorów powinno odpowiadać wynagrodzeniu sędziów oraz do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2012 r., K 1/12 określającego warunki brzegowa modyfikowania wynikającego z ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych mechanizmu ustalenia wysokości wynagrodzenie sędziów w drodze ustawy okołobudżetowej. Według powoda, tak w 2021 r., jak i w 2022 r. doszło do zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich i prokuratorskich pomimo braku ku temu jakichkolwiek podstaw. Stanowiło to obejście tez wynikających z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz było przejawem arbitralnej decyzji władzy ustawodawczej.

Nakazem zapłaty z 10 kwietnia 2025 r. Sąd uwzględnił powództwo w całości (k. 23 akt).

W sprzeciwie pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. Ponadto pozwana zgłosiła zarzut przedawnienia co do roszczenia o wyrównanie uposażania za styczeń i luty 2022 r. Wskazała także, że kwestionuje zgłoszone roszczenie co matematycznego sposobu jego wyliczenia.

Pozwana wskazała, że wynagrodzenie powoda zostało ustalone w należnej i zgodnej z prawem wysokości. Pozwana jest dysponentem środków budżetowych, a co za tym idzie, na wypłatę wynagrodzeń za sporny okres dysponowała kwotami ustalonymi zgodnie z ustawami okołobudżetowymi za 2021 i 2022 r. Wypłata wynagrodzeń w innej kwocie stanowiłaby naruszenie dyscypliny finansów publicznych, której pozwana, jako jednostka budżetowa, jest obowiązana przestrzegać. Pozwana wskazała także, że przepisy ustaw okołobudżetowych, jako ustaw później wydanych, mają pierwszeństwo zastosowania w stosunku do przepisów ustaw Prawo o prokuraturze i Prawo o ustroju sądów powszechnych. Zaznaczyła, że badanie zgodności ustaw z Konstytucją RP jest wyłączną prerogatywą Trybunału Konstytucyjnego.

Z ostrożności procesowej pozwana również wskazała, że żądanie pozwu w części dotyczącej wynagrodzenia za 2021 r. jest nadużyciem prawa. Właśnie 2021 r. było dla polskiej gospodarki szczególnie trudny, z uwagi na skutki pandemii Covid-19 i za uzasadnione należy uznać działania umożliwiające wprowadzenie rozwiązań pozwalających na wydatkowanie środków w sposób efektywny i skuteczny – adekwatnie do występujących uwarunkowań społeczno-gospodarczych i stosownie do przyjętej polityki państwa, która nakazuje ograniczenie niektórych wydatków budżetu państwa w celu prawidłowej realizacji ustawy budżetowej.

Pozwana zakwestionowała również uprawnienie powoda do żądania zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie, gdyż powodowi wypłacono wynagrodzenie w zgodnej z prawem wysokości. Nie sposób bowiem twierdzić, że pozwana pozostawała w opóźnieniu, skoro nie była uprawniona do odmówienia stosowania przepisów ustawy, a także swobodnego dysponowania środkami budżetowymi.

Pismem z 2 czerwca 2025 r. powód rozszerzył powództwo domagając się tytułem uposażenia za okres od stycznia do grudnia 2022 r. kwoty 13.280,67 zł (po 1.021,59 zł miesięcznie) wraz z odsetkami od kwot i dat wskazanych w piśmie (k.72-74 akt). Powód wniósł także o zasądzenie dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2022 r. w kwocie 1.021,59 zł z odsetkami ustawowymi od 1 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty.

Pozwana w piśmie przygotowawczym z 4 lipca 2025 r. (78 akt) wskazała, że podtrzymuje dotychczasowe stanowisko w sprawie i wnosi o oddalenie powództwa w całości. Podnosiła także, że powodowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne za 2022 r., jako że w tym okresie nie był pracownikiem.

Sąd ustalił co następuje:

Powód M. M. był prokuratorem Prokuratury Rejonowej (...)W 2022 r. był prokuratorem w stanie spoczynku. W związku z tym przysługiwało mu wówczas uposażenie w wysokości 75% podstawy jego naliczania.

W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r . uposażenie powoda było obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia określonego w art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445 ze zm.; dalej jako ustawa okołobudżetowa na rok 2022) w drugim kwartale 2020 r. (5.024,48 zł powiększonego o 26,00 zł), tj. w wysokości 11.363,58 zł miesięcznie.

W przypadku zastosowania podstawy wynikającej z art. 123 § 1 i art. 124 § 1 i 2 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze (Dz. U. z 2024 r., poz. 490 ze zm.), tj. kwoty przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2021 r. (5.504,52 zł), miesięczne uposażenie powoda w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. byłoby wyższe o kwotę 1.021,59 zł miesięcznie.

(fakty bezsporne)

W Prokuraturze Okręgowej w T. w 2020 r. obowiązywało zarządzenie Nr (...) Prokuratora Okręgowego w T. z dnia 15 stycznia 2020 r. w sprawie ustalenia Regulaminu pracy w Prokuraturze Okręgowej w T. zawierające załącznik „Regulamin pracy w Prokuraturze Okręgowej w T.”. Następnie zarządzenie to zostało zastąpione zarządzeniem Nr (...) Prokuratora Okręgowego w T. z dnia 29 czerwca 2022 r. w sprawie ustalenia Regulaminu pracy w Prokuraturze Okręgowej w T. zawierające załącznik „Regulamin pracy w Prokuraturze Okręgowej wT.”.

W § (...)wymienionych Regulaminów wskazano, iż dotyczą one organizacji i porządku pracy w Prokuraturze Okręgowej w T. oraz prokuraturach rejonowych okręgu (...). W § (...) ust. (...) Regulaminu (załącznik do zarządzenia Nr (...) Prokuratora Okręgowego w T.) oraz § (...) ust. (...)Regulaminu (załącznik do zarządzenia Nr (...) Prokuratora Okręgowego w T.) zawarto zapis, iż wynagrodzenie za pracę wypłacane jest pracownikowi co miesiąc, z dołu, dnia 28 każdego miesiąca kalendarzowego, jednakże jeżeli dzień wypłaty wynagrodzenia za pracę jest dniem wolnym od pracy wynagrodzenie wypłacane jest w dniu poprzedzającym.

(dowody:

⚫

zarządzenie Nr (...) z 15 stycznia 2020 r. wraz z załącznikiem – k. 53-65 akt,

⚫

zarządzenia Nr (...) z 29 czerwca 2022 r. wraz z załącznikiem – k. 40-52 akt)

Powód w dniu 26 stycznia 2024 r. złożył w Sądzie Rejonowym w T.wniosek o zawezwanie Prokuratury Okręgowej w T. do próby ugodowej. Powód w ramach ugody zażądał od Prokuratury Okręgowej w T. zapłaty 50.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia wniosku uczestnikowi do dnia zapłaty tytułem wyrównania wynagrodzenia powoda za okres od stycznia 2021 r. do grudnia 2022 r. W odpowiedzi na wniosek z 14 lutego 2024 r. uczestnik odmówił zawarcia ugody w sprawie podnosząc, że wynagrodzenie za pracę zostało powodowi wypłacone w prawidłowej wysokości.

W dniu 5 marca 2024 r. odbyło się posiedzenie, na którym strony podtrzymały stanowiska w sprawie. Pełnomocnika Prokuratury Okręgowej w T. wskazał także, że pozwaną w sprawie powinna być Prokuratura Rejonowa (...). W tym stanie rzeczy Przewodniczący stwierdził, że do ugody nie doszło.

(dowody:

⚫

wniosek z 24 stycznia 2024 r. – k. 3-6 akt IV Po (...)

⚫

pismo z 14 lutego 2024 r. – k. 19-20 akt IV Po (...),

⚫

protokół z 5 marca 2024 r. – k. 27 akt IV Po (...)

W dniu 29 marca 2024 r. powód złożył w Sądzie Rejonowym w T.kolejny wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Wniosek był skierowany przeciwko Prokuraturze Rejonowej (...). Powód zgłosił taką samą propozycję ugodową jak w wcześniej. Zażądał, aby w ramach ugody Prokuratura Rejonowa (...) zapłaciła na jego rzecz kwotę 50.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia wniosku uczestnikowi do dnia zapłaty tytułem wyrównania wynagrodzenia powoda za okres od stycznia 2021 r. do grudnia 2022 r.

Na posiedzeniu w dniu 7 maja 2024 r. pełnomocnik Prokuratury Rejonowej (...)wskazał, że odmawia zawarcia ugody w sprawie. W związku z tym Przewodnicząca stwierdziła, że do ugody nie doszło.

(dowody:

⚫

wniosek z 28 marca 2024 r. – k. 3-6 akt IV Po (...)

⚫

protokół z 7 maja 2024 r. – k. 22 akt IV Po (...)

Powód złożył pozew w niniejszej sprawie w dniu 28 marca 2025 r.

(dowód:

⚫

koperta – k. 22 akt)

Sąd zważył, co następuje:

1.  Uwagi wstępne.

Stan faktyczny co do łączącego strony w przeszłości stosunku służbowego, aktualnej sytuacji zawodowej powoda oraz wypłacanego powodowi w 2022 r. uposażenia nie był przedmiotem sporu między stronami. Na skutek dokonanego przez powoda rozszerzenia powództwa pismem z 2 czerwca 2025 r. (k. 72-74 akt) nie było też kontrowersji co do tego, jaka byłaby wysokość uposażenia powoda, gdyby zostało ono ustalone przy zastosowaniu art. 123 § 1 i art. 124 § 1 i 2 ustawy – Prawo o prokuraturze, a w konsekwencji o ile byłoby ono wyższe w stosunku do uposażenia wypłaconego powodowi, którego wysokość ustalana była na podstawie ustawy okołobudżetowej na 2022 r.

Powód w niniejszej sprawie domagał się zasądzenia na jego rzecz wyrównania uposażenia za 2022 r. oraz dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2022 r. Pozwana negowała zgłoszone roszczenia podnosząc zróżnicowaną argumentację. W zakresie roszczenia o wyrównanie uposażenia za 2022 r. pozwana twierdziła, że zostało ono wypłacone w prawidłowej, zgodnej z prawem wysokości. W przypadku roszczenia o wyrównanie uposażenia za styczeń i luty 2022 r. pozwana podniosła również zarzut przedawnienia. Gdy chodzi zaś o roszczenie o wyrównanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2022 r. pozwana podnosiła, że powodowi nie przysługiwało dodatkowe wynagrodzenie roczne za ten rok, a więc nie ma również prawa do jego wyrównania.

2.  Zarzut przedawnienia.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia nie zasługiwał na uwzględnienie.

Wstępnie zauważyć należy, że zamieszczona w kodeksie pracy regulacja przedawnienia (art. 291-295 k.p.) ma charakter autonomiczny. Jest to instytucja odrębnie uregulowana w prawie pracy i w związku z tym nie ma podstaw do stosowania w tym zakresie odpowiednio przepisów prawa cywilnego (art. 300 k.p.). Pogląd ten jest od dawna utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 r., II PK 272/12, OSNP 2014/1/7, z 16 lutego 2022 r., III PSKP 58/21, OSNP 2023/1/1, postanowienia Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 2019 r., I PK 92/18, LEX nr 2649710 i z 14 września 2021 r., III PSK 102/21, LEX nr 3362136) i aktualnie nie budzi żadnych wątpliwości. Oznacza to, że zgłoszony zarzut przedawnienia podlega ocenie wyłącznie na gruncie przepisów kodeksu pracy.

Zgodnie z art. 291 § 1 k.p. roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Stosownie zaś do art. 295 § 1 pkt 1 i § 2 k.p. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jeżeli przerwa biegu przedawnienia nastąpiła wskutek jednej z przyczyn przewidzianych w § 1 pkt 1, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie wszczęte w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia nie zostanie zakończone.

Nie budzi wątpliwości, że czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w zaspokojenia roszczenia, a więc powodującą przerwę biegu przedawnienia, jest zawezwanie do próby ugodowej przed sądem (art. 185 k.p.c.; zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z 6 lipca 2011 r., II PK 17/11, OSNP 2012/17-18/218 i z 19 marca 2012 r., II PK 175/11, LEX nr 1164729). Z przyczyn wcześniej podanych na gruncie prawa pracy wniosek o zawezwanie do próby ugodowej powoduje przerwę przedawnienia, nie zaś zawieszenie jego biegu. Zmiany przepisów Kodeksu cywilnego, w tym, w szczególności, nowelizacja art. 121 pkt 6 k.c., w wyniku której wniosek o zawezwanie do próby ugodowej na gruncie prawa cywilnego skutkuje jedynie zawieszeniem biegu przedawnienia na czas trwania postępowania pojednawczego, nie wpływa bowiem na treść i wykładnię przepisów prawa pracy o przedawnieniu roszczeń. Zwłaszcza, że przesłanki zawieszenia biegu przedawnienia zostały wyczerpująco uregulowane w art. 293 k.p. (siła wyższa) i art. 293 ¹ k.p. (zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy na czas korzystania z urlopu wychowawczego).

Powód wystąpił przeciwko pozwanej z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej w dniu 29 marca 2024 r. (k. 3 akt IV Po (...)). Skutkowało to z tym dniem przerwaniem biegu przedawnienia. Przedawnienie ponownie rozpoczęło swój bieg z dniem 8 maja 2024 r. (k. 22 akt IV Po (...). Oczywiste przy tym było, że przed dniem 29 marca 2024 r. roszczenie powoda o wyrównanie uposażenia za styczeń i luty 2022 r. nie było przedawnione. Pozew w niniejszej sprawie został również wniesiony przed upływem trzyletniego okresu przedawnienia, który zaczął biec na nowo od dnia 8 maja 2024 r.

Ponadto nic nie wskazuje na to, że złożony przez powoda wniosek o zawezwanie do próby ugodowej był czynnością, która nie została podjęta w celu zaspokojenie roszczenia (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 5 października 2016 r., II PK 277/15, LEX nr 2169484), a jedynie w celu przerwania biegu przedawnienia, co mogłoby uzasadniać odmowę zastosowania w niniejszej sprawie art. 295 § 1 pkt 1 k.p. Powód przedstawił we wniosku propozycję ugodową i oświadczył na posiedzeniu w dniu 7 maja 2024 r., iż podtrzymuje wolę zawarcia ugody. Pozwana, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, stawiła się na posiedzenie i oświadczył, że nie ma możliwości zawarcia ugody. Postawa powoda wskazuje na to, że miał on rzeczywistą wolę zawarcia ugody, zaś postawa pozwanego, że traktował oświadczenia powoda zgodnie z ich brzmieniem, nie doszukując się w nim innych intencji, w szczególności wyłącznie dążenia do przerwanie biegu przedawnienia. Co istotne, w toku niniejszego postępowania pozwana nie podnosiła, że złożony w dniu 29 marca 2024 r. wniosek o zawezwanie próby ugodowej (powód antycypacyjnie powoływał się na niego pozwie) nie skutkowało przerwaniem biegu przedawnienia z uwagi na to, iż jego jedynym celem była przerwa przedawnienia, a nie wola ugodowego zakończenia sporu. Nie było więc także powodu, aby Sąd dociekał bliżej jakie w tym zakresie były prawdziwe intencje powoda.

Resumując, roszczenie powoda o zapłatę wyrównania uposażenia za styczeń i luty 2022 r. nie uległo przedawnieniu.

3.  Roszczenie o wyrównanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2022 r.

Wskazane roszczenie nie zasługiwało na uwzględnienie. Powód w 2022 r. był prokuratorem w stanie spoczynku, a zatem nie pozostawał w stosunku pracy. Z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. z 2025 r., poz. 560) wynika, że prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego przysługuje wyłącznie pracownikom jednostek sfery budżetowej. Przez określenie „pracownicy jednostek sfery budżetowej” rozumie się natomiast pracowników państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy, pracowników zatrudnionych w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach, wymienionych w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1530, 1572, 1717, 1756 i 1907 oraz z 2025 r. poz. 39), pracowników samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych oraz pracowników biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.

Skoro zatem powód w 2022 r. nie pozostawał w stosunku pracy, to roszczenie o zapłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie II. sentencji wyroku.

4.  Roszczenie o wyrównanie uposażenia za 2022 r.

4.1.  Istota sporu.

Spór koncentrował się wokół oceny prawnej, czy przysługujące powodowi uposażenie za 2022 r. winno zostać ustalone na podstawie art. 123 § 1 i art. 124 § 1 i 2 ustawy – Prawo o prokuraturze (przy zastosowaniu art. 100 § 2 ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2024 r., poz. 334 ze zm. w zw. z art. 127 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze; „Sędziemu przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił przysługuje uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym stanowisku”), czy też dopuszczalne było jego ustalenie według reguł określonych w art. 10 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na 2022 r.

Wstępnie zauważyć należy, że w myśl art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego prokuratora w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022r. Poz. 504.). Zgodnie zaś z art. 124 § 1 i § 2 tej ustawy wysokość wynagrodzenia prokuratorów zajmujących równorzędne stanowiska prokuratora różnicuje staż pracy lub pełnione funkcje. Wynagrodzenie zasadnicze prokuratorów prokuratur rejonowych i okręgowych jest równe wynagrodzeniu zasadniczemu sędziów w takich samych jednostkach organizacyjnych sądów powszechnych. Wynagrodzenie zasadnicze prokuratora określa się w stawkach, których wysokość ustala się z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego prokuratora.

W przywołanych przepisach ustawy okołobudżetowej na 2022 r. ustawodawca odstąpił od mechanizmu ustalania wysokości wynagrodzenia prokuratorów określonego w ustawie – Prawo o prokuraturze. Jako podstawę ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego prokuratorów wskazano nie przeciętne wynagrodzenie za pracę za drugi kwartał poprzedniego roku, jak stanowi odpowiednio art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze, lecz przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. powiększone o 26,00 zł, tj. wynagrodzenie w kwocie 5.050,48 zł (art. 10 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na 2022 r.). Podobny mechanizm prawny został zastosowany w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę za 2021 r. i 2023 r. (zob. art. 14 ust. 1 ustawy z 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021; Dz. U. z 2020 r. poz. 2400; art. 10 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023; Dz. U. poz. 2666 ze zm.).

4.2.  Powiązanie wysokości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów.

Z cytowanego już art. 124 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze wprost wynika, iż ustawodawca zdecydował się na zsynchronizowanie wysokości wynagrodzeń prokuratorów i sędziów. Wyrazem owej koincydencji jest też przepis art. 91 § 1c PrUSP, który określa takie same zasady ustalenia wysokości wynagrodzeń sędziów jak w przypadku prokuratorów. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu ,,podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, 252, 568, 1222 i 1578), z zastrzeżeniem § 1d”. Podkreślenia wymaga, że ustawodawca zdecydował na ową synchronizację, mimo że tylko wynagrodzenia sędziów zostały uregulowane wprost w Konstytucji RP. W art. 178 ust. 2 ustrojodawca wskazał, że sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

Kolejnym przejawem owej synchronizacji jest zastosowany przez ustawodawcę sposób ukształtowania wysokości wynagrodzenia sędziów w 2022 r., a także w latach 2021 i 2023, które nie są objęte spore, w niniejszej sprawie. Przedstawione wcześniej modyfikacje mechanizmu ustawowego ustalenia wynagrodzeń uregulowanego w pragmatyce zawodowej prokuratorów zostały także zastosowane wobec wynagrodzeń sędziów. Również w odniesieniu do tej grupy zawodowej ustawodawca w drodze ustaw okołobudżetowych na lata 2021, 2022 i 2023 r. ustalił wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sposób sprzeczny z art. 91 § 1c PrUSP. Dla porządku wskazać jeszcze trzeba, że w odniesieniu do sędziów regulacje te zostały zamieszczone w art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2021 r., art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. Treść tych przepisów była taka sama jak w przypadku przepisów ustaw okołobudżetowych dotyczących wynagrodzeń prokuratorów.

W ocenie Sądu, skoro ustawodawca zdecydował się na ścisłe powiązanie wysokości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, mimo że, jak wskazano, tylko wynagrodzenia sędziów uregulowane zostały w Konstytucji RP, to ocena zgodność z ustawą zasadniczą modyfikacji zasad ustalania wysokości wynagrodzeń prokuratorów w art. 14 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2021 r., art. 10 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. i art. 10 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. powinna odbywać według tych samych zasad. Wynagrodzenie prokuratorów nie korzystają wprawdzie z bezpośredniej ochrony konstytucyjnej, lecz pośrednio, poprzez art. 124 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze, w tej ochronie partycypują. Sensu tego przepisu nie można bowiem sprowadzać tylko do kwestii technicznych. Jego istota jurydyczna jest głębsza. Celem art. 124 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze jest przesądzenie, iż mechanizm kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów jest taki sam.

Problematyka modelowania wysokości wynagrodzeń sędziów jest przedmiotem szerokiej analizy, zwłaszcza w kontekście art. 178 ust. 2 Konstytucji RP. Wnioski z niej wypływające w pełnym zakresie mogą zostać odniesione do wynagrodzeń prokuratorów, a to za sprawą wskazywanej już tożsamości zasad ustalania wysokości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów oraz reguły, iż winny być ukształtowane na tym samym poziomie, adekwatnie do zajmowanego stanowiska w strukturze sądownictwa powszechnego i prokuratury. Dalsze uwagi będą się zatem koncentrować przede wszystkim na regulacjach prawnych dotyczących wynagrodzeń sędziów, skoro mocą decyzji ustawodawcy podlegają one tym samym regułom.

4.3.  Relacja przepisu art. 91 § 1c PrUSP (art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze) i przepisu art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na rok 2022.

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył wynagrodzenia za 2022 r. Warto w rozważaniach dotyczących relacji przepisu art. 91 § 1c PrUSP (art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze) i przepisu art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 uwzględnić jednak szerszy aspekt czasowy, gdyż pozwala to na lepszą charakterystykę stosowanej przez Ustawodawcę metody. Chodzi oczywiście o przepisy ustaw okołobudżetowych za 2021 r. i 2023 r.

Ustawodawca w wymienionych latach wprowadził odrębny od ogólnie obowiązującego mechanizm prawny ustalenia wysokości wynagrodzenia sędziego i prokuratora. Modyfikacje w stosunku do algorytmu określonego w art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze dotyczyły centralnego elementu tego mechanizmu, tj. przeciętnego wynagrodzenia. Zostało ono określone w ustawach okołobudżetowych na rok 2021, 2022 i 2023 r. Podkreślenia wymaga, że ustawodawca wprowadzając odstępstwa od kształtowania wynagrodzeń sędziowskich i prokuratorskich w oparciu o przeciętne wynagrodzenie z II kwartału roku poprzedzającego, nie zawiesił mocy obowiązującej przepisu art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze, nie uchylił tych przepisów ani nie dokonał ich zmiany. W systemie prawa obowiązywały zatem we wskazanych latach dwie normy prawne, które odmiennie kształtowały wysokość przeciętnego wynagrodzenia, stanowiącego podstawę ustalenia wynagrodzenie sędziego i prokuratora.

Wobec uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziów w odrębnych aktach prawnych należy odwołać się do znanych w prawodawstwie reguł kolizyjnych. Normy te rozstrzygają zasady stosowania zakresowo zbieżnych, a treściowo niezgodnych ze sobą norm prawnych. Nie znajdzie zastosowania reguła hierarchiczności lex superior derogat inferiori, gdyż sprzeczne uregulowania wynagradzania sędziów zawarto w aktach prawnych tej samej rangi -ustawach. Zatem do oceny pozostaje zasada lex posteriori derogat legi priori, która przyznaje prymat przepisom późniejszym (por. orzeczenie TK z dnia 12 stycznia 1995 r., K 12/94). Każda ustawa późniejsza może uchylić wcześniejszą, jak i ustanowić czasowe wyjątki od jej postanowień (por. orzeczenie TK z dnia 21 listopada 1994 roku, K 4/94, OTK 1994 cz. II poz. 39, a także L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2010, s. 268-269). Zastosowanie reguły kolizyjnej lex posteriori derogat legi priori w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że przepisy wymienionych ustaw okołobudżetowych, jako późniejsze, mają pierwszeństwo zastosowania przed przepisami art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze, które są przepisami hierarchicznie równorzędnym, lecz wcześniejszym.

W literaturze pojawiło się zapatrywanie, że analizując relacje zachodzące między przywołanymi przepisami należy odrzucić regułę lex posteriori derogat legi priori na rzecz nadrzędnej reguły hierarchiczności – lex superior derogat legi inferiori. Przypomnieć trzeba, że zasada lex superior głosi, że późniejszość stanowienia nie decyduje w przypadku, gdy miałaby być zmieniona norma hierarchicznie wyższa ponad normę hierarchicznie niższą w ramach systemów prawotwórczych (Z. Ziembiński Problemy podstawowe prawodawstwa, 1980 powołany w J. Grygutis „Konstytucyjności wstrzymania waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich”, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 5/23). Ową nadrzędność art. 91 § 1c PrUSP nad relewantnymi przepisami ustaw okołobudżetowych wywodzi się stąd, iż pierwszy z wymienionych przepisów jest wykonawcą konstytucyjnej zasady godnego wynagrodzenia sędziów (art. 178 ust. 2), w sytuacji w której przepisy ustaw okołobudżetowych takiego konstytucyjnego oparcia nie znajdują.

Pogląd ten zakłada zatem, że analizowane normy ustawowe nie są normami hierarchicznie równorzędnymi z tego względu, że jedna z nich reguluje materię uregulowaną Konstytucją, niejako wykonując jej postanowienia. Założenie to nie jest jednak trafne, gdyż normy ustawowe po pierwsze, zawsze mają charakter równorzędny pod względem usytuowania w systemie prawa, bez względu na to, czy regulują one materią konstytucyjną, czy też nie (inną kwestią jest to, czy pozostają one w zgodzie z Konstytucją), po drugie przepisy ustaw okołobudżetowych również stanowią swoiste wykonanie art. 178 ust. 2 Konstytucji, lecz ograniczone wyłącznie do roku 2021, 2022 i 2023, po trzecie, wskazane przepisy ustaw okołobudżetowych także w pewnym stopniu realizują materią konstytucyjną odnoszącą się do problematyki równowagi budżetowej (zob. art. 220 ust. 1 i art. 216 ust. 5 Konstytucji) i w końcu po czwarte, przedstawione zapatrywanie może prowadzić do absurdalnego wniosku, że nie doszło do żadnej nowości normatywnej, choć ewidentnie ustawodawca je przecież w 2021, 2022 i 2023 r. zamierzał wprowadzić. Nie można zatem twierdzić, że art. 91 § 1 1c PrUSP ustanawia jakoś nadnormę i z tego względu analizowane przepisy ustaw okołobudżetowych nie obowiązują, natomiast zasadne jest pytanie, czy owo „wykonanie” art. 178 ust. 2 Konstytucji pozostaje w zgodzie z tą normą konstytucyjną.

4.4.  Zgodność art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 z Konstytucją.

Wstępnie zauważyć należy, że wskazane normy ustaw okołobudżetowych zostały poddane częściowej kontroli w zakresie zgodności z Konsytuacją. W wyroku z 8 listopada 2023 r., K 1/23 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 8 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. (dotyczący wyłącznie wynagrodzeń sędziów) jest sprzeczny z Konstytucją. Pozostałe relewantne dla sprawy przepisy ustaw okołobudżetowych nie były badane pod kątem ich zgodności z ustawą zasadniczą. Ocena ta nie dotyczyła zatem art. 12 ust. 1 i 14 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2021, art. 8 ust. 1 i 2 i art. 10 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 oraz art. 10 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2023. Zaznaczyć trzeba, że w przypadku wynagrodzeń prokuratorów za 2023 r. ustawodawca, mając zapewne na uwadze wyrok TK z 8 listopada 2023 r., K 1/23, dokonał we własnym zakresie stosownej korekty wysokości wynagrodzeń prokuratorów poprzez ustawę z dnia 21 grudnia 2023 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2777). Abstrahując obecnie od motywów, które legły u podstaw wyroku w sprawie K 1/23, skupić się należy w związku z tym na kwestii dopuszczalności badania zgodności z Konstytucją wymienionych przepisów w ramach niniejszego postępowania.

Sąd Rejonowy ocenił, że możliwe jest dokonanie samodzielnej oceny roszczeń powoda. Przepis art. 8 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że jej unormowania stosowane są bezpośrednio. Oczywiste jest, że sądy i inne organy stosowania prawa nie mają kompetencji do orzekania o niekonstytucyjności przepisu ustawy i odmowy jego stosowania (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001 Nr 1, poz. 5; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30 października 2002 r., V CKN 1456/00, LEX nr 57237; z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03, OSNC 2005 Nr 4, poz. 71; Rzeczpospolita 2005 nr 5, s. 4, z glosą K. Grzesiowskiego; Gdańskie Studia Prawnicze-Przegląd Orzecznictwa 2005 Nr 4, poz. 22, z glosą M. Jasińskiego; z dnia 24 listopada 2015 r., II CSK 517/14, LEX nr 1940564).

Orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 pkt 1 ustawy zasadniczej), co niewątpliwie należy do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, nie jest jednak tożsame z oceną konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie rozstrzyganej przez sąd. Sąd jest obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2017 r., I UK 325/16, LEX nr 2389585). Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza więc kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności, jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji (por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNAPiUS 2002 Nr 2, poz. 34).

Kolejny argument na rzecz możliwości dokonania samodzielnej oceny sprawy przez Sąd Rejonowy, został wskazany także przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 lipca 2021 r., LEX nr 3232398. W powołanym orzeczeniu Sąd przyjął, że dopuszczalność stosowania tzw. „rozproszonej kontroli konstytucyjnej” przez sądy ma miejsce w sytuacjach oczywistych, tj. wówczas, gdy w przeszłości Trybunał Konstytucyjny orzekał już o normie analogicznej do normy, która ma być zastosowana w danej sprawie, albo w przypadku powtórzenia niekonstytucyjnej normy przez ustawodawcę. Analogiczne stanowisko zostało zajęte w orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2018 r., V CSK 230/17, OSNC-ZD 2018 Nr 4, poz. 69 i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 493/18 LEX nr 3226141).

Taka sytuacji w przedmiotowej sprawie wystąpiła. W sprawie doraźnego modyfikowania mechanizmu kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziów ustawami okołobudżetowymi wypowiadał się już Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 października 2000 r., P 8/00, w wyroku z dnia 12 grudnia 2012., K 1/12, a w odniesieniu do art. 8 ustawy okołobudżetowej za 2023 r. w przywołanym wyroku z 8 listopada 2023 r., K 1/23. We wskazanych sprawach generalnie nie zakwestionowano możliwości stosowania tego typu mechanizmu, lecz określono kryteria, w oparciu o które należy badać zgodność z Konstytucją zastosowanych doraźnych rozwiązań prawnych. W przedmiotowej sprawie zachodzi jedynie konieczność odniesienia ich do adekwatnych przepisów ustaw okołobudżetowych.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę miał również na uwadze, iż obecnie nie jest już w ogóle możliwe zbadanie zgodności z Konstytucją RP wskazanych przepisów ustaw okołobudżetowych na rok 2021 i 2022. Przepis art. 59 ust. 1 pkt 4 i ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393) stanowi, że Trybunał na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Trybunał nie umarza postępowania z tej przyczyny jeżeli wydanie orzeczenia w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Adekwatne przepisy ustaw okołobudżetowych na rok 2021 i 2022 utraciły moc w tym znaczeniu, że ich przedmiot regulacji został niejako skonsumowany. Ustawy miały charakter epizodyczny i ich cel został zrealizowany. Wraz z upływem lat, których dotyczyły ustawy okołobudżetowe, niejako utraciły one moc, bo nie ma już przedmiotu regulacji, do którego się one odnosiły. W tym właśnie sensie adekwatne dla sprawy przepisy ustaw okołobudżetowych utraciły moc w rozumieniu art. 59 ust. 1 pkt 4 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. (zob. np. postanowienie TK z 1.12.2021 r., U 1/21, OTK-A 2021, nr 70).

Trybunał Konstytucyjny w swoim dotychczasowym orzecznictwie wskazywał, że ani epizodyczny (czasowy) charakter norm prawnych, ani ich spełnienie (wykonanie) w pewnym okresie w przeszłości, zmiana czy uchylenie (derogacja) nie są automatycznie tożsame z całkowitą utratą przez nie mocy obowiązującej (tak m.in. wyrok z 4 maja 2004 r., sygn. K 40/02, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 38). W sensie konstytucyjnym „przepis traci moc obowiązującą wtedy, gdy nie może mieć już zastosowania do sytuacji z przeszłości, teraźniejszości ani przyszłości” (tamże) i nie wywiera żadnych skutków dla obywateli (por. postanowienie z 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69), zaś obowiązuje tak długo, „dopóki na jego podstawie są lub mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa” (teza wyrażona po raz pierwszy w wyroku z 31 stycznia 2001 r., sygn. P. 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5, powtórzona następnie w wielu orzeczeniach TK). W szczególności „za przepis zachowujący moc obowiązującą należy uznawać taki przepis, który wprawdzie został formalnie derogowany, ale nadal ma zastosowanie do ustalania skutków zdarzeń zaistniałych w czasie, w którym ten przepis obowiązywał”, np. w postępowaniach sądowych czy administracyjnych (ten aspekt został szczególnie zaakcentowany w postanowieniu TK z 28 listopada 2001 r., sygn. SK 5/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 266 oraz powołanym wyżej wyroku o sygn. K 40/02).

Jeżeli więc nawet przepis nie został formalnie uchylony, to jednak jego moc prawna może ulec „skonsumowaniu” (określenie „skonsumowanie” norm prawnych w tym znaczeniu zostało po raz pierwszy zastosowane w wyroku z 14 listopada 2000 r., sygn. K. 7/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 259). W takich sytuacjach należy uznać, że dany przepis utracił moc obowiązującą.

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 18.06.2013 r. (SK 1/12, OTK-A 2013, nr 5, poz. 70) w klasycznym ujęciu problem utraty mocy obowiązującej przez przepis odnoszony jest do sytuacji, w której określony przepis został formalnie uchylony, ale istnieje możliwość, że na jego podstawie są lub mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa (por. wyrok z 16 marca 2011 r., sygn. K 35/08, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 11 i powołane tam orzecznictwo). W rozpatrywanej przez Trybunał sprawie sytuacja była odmienna, gdyż nie doszło do formalnego uchylenia badanego przepisu, ale materialnie rzecz ujmując nie znajdował on zastosowania, gdyż nie wywierał skutków prawnych dla adresatów prawa. Na jego podstawie nie mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa, chociaż brak możliwości wykorzystania tego przepisu przez organy stosujące prawo nie wynika z jego formalnego uchylenia, lecz z epizodyczności przepisu. W związku z tymi ustaleniami Trybunał uznał, że badany przepis (chodziło o art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o opłacie skarbowej; Dz. U. Nr 128, poz. 883) utracił moc obowiązującą, a wydanie orzeczenia o tym przepisie nie jest również konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Z tego względu konieczne było umorzenie postępowania (zob. postanowienia TK z: 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69; 3 lutego 2004 r., sygn. SK 12/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 11; 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42 oraz wyrok z 24 kwietnia 2007 r., sygn. SK 49/05, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 39).

W tego typu sytuacjach nie budzi żadnych wątpliwości, że Sąd rozpoznający daną sprawę ma obowiązek zbadać samodzielnie zgodność danego przepisu z Konstytucją. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 lutego 2023 r., II PSKP 25/22, LEX nr 3518317 wskazał, że w przypadku, gdy ukształtowany system ochrony prawnej, pozbawia jednostkę prawa do ochrony jej praw i wolności konstytucyjnych w ramach toczącego się postępowania sądowego, w szczególności braku możliwości zgłoszenia przez sąd pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 193 Konstytucji RP, to sąd rozpoznający sprawę w sytuacji, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy przepisem konstytucyjnym i ustawowym nieusuwalna w drodze dopuszczalnych metod wykładni, zobowiązany jest do pominięcia przepisu ustawy, gdy uzna, że jest on niezgodny z Konstytucją RP. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela ten pogląd.

4.5.  Wzorce kontroli zgodności z Konstytucją.

Zgodnie z art. 178 ust. 2 Konstytucji sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

W przywołanym wyroku z dnia 4 października 2000 r., P 8/00 Trybunał Konstytucyjny, na tle innego, aczkolwiek analogicznego stanu prawnego (art. 71 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 1994 r., nr 7, poz. 25 ze zm.), wskazał, że nakazana przez art. 178 ust. 2 Konstytucji adekwatność wynagrodzeń sędziowskich do godności urzędu wręcz wyklucza uznaniowe, nie oparte na precyzyjnych regulacjach generalnych, ustalanie indywidualnych stawek wynagrodzenia. Uchybiałoby godności urzędu sędziowskiego ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziów de casu ad casum, w drodze uznaniowej, a być może i arbitralnej, konkretyzacji ogólnej zasady konstytucyjnej w stosunku do poszczególnych sędziów (zważywszy na wielce prawdopodobną w takiej sytuacji możliwość występowania rozbieżności w orzecznictwie co do wysokości stawek). Niedopuszczalne byłoby też ustalanie indywidualnych stawek wynagrodzenia sędziów przez sięganie, w drodze analogii, do unormowań dotyczących innych grup zawodowych.

Norma wyrażona w art. 178 ust. 2, adresowana do właściwych organów państwa, nie może być jednak rozumiana jedynie jako norma programowa w takim sensie, że wyznacza tylko kierunek działań państwa czy cel, do którego państwo powinno stopniowo zmierzać. Taka interpretacja pozbawiałaby omawianą regulację konstytucyjną jej ważnej funkcji gwarancyjnej z punktu widzenia ustrojowej pozycji sądów. W konsekwencji należy uznać, że norma ta wyznacza, choć w sposób mało precyzyjny, pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę przy kształtowaniu systemu wynagrodzeń sędziowskich.

Dalej wskazano, że nie ulega wątpliwości, że norma ustrojowa wyrażona w art. 178 ust. 2 Konstytucji jest nakierowana na umocnienie pozycji władzy sądowniczej w systemie organów państwowych i zagwarantowanie sędziom takich warunków pracy i wynagrodzenia, które mają służyć prawidłowemu sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. W demokratycznym państwie prawnym dobrze działający wymiar sprawiedliwości jest gwarancją i warunkiem funkcjonowania rządów prawa. Ustrojodawca zakłada, że wymiar sprawiedliwości będzie funkcjonować prawidłowo, gdy warunki pracy sędziów oraz ich wynagrodzenia będą adekwatne do godności urzędu sędziego i zakresu jego obowiązków. Trzeba podkreślić, że sędziowie sądów powszechnych i szczególnych są jedyną kategorią zawodową, której wynagrodzenia stanowią przedmiot wyraźnej regulacji konstytucyjnej. Wypływa stąd obowiązek właściwych organów państwa szczególnej troski o kształtowanie należytego poziomu tych wynagrodzeń, także w relacji do wynagrodzeń innych funkcjonariuszy publicznych.

Trybunał zaznaczył, że badając, czy prawodawca nie przekroczył wyznaczonych mu przez konstytucję granic swobody regulacji, trzeba zwrócić natomiast uwagę na pewne obiektywne układy odniesienia:



po pierwsze, takim układem jest poziom przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej. Skoro zawód sędziego jest wyróżniany konstytucyjnie w stosunku do innych profesji, to trzeba przyjąć, że poziom wynagrodzenia sędziowskiego, także na szczeblu sędziego sądu rejonowego, powinien znacząco przekraczać poziom przeciętnej płacy w sferze budżetowej;



po drugie, wynagrodzenia sędziów w ogóle, jak również wynagrodzenia poszczególnych kategorii sędziów sądów równorzędnych (w tym sędziów sądów rejonowych i asesorów sądowych) powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać nie mniejszą tendencję wzrostową niż przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej;



po trzecie, w razie trudności budżetu państwa wynagrodzenia sędziowskie powinny być szczególnie chronione przed nadmiernie niekorzystnymi wahaniami;



po czwarte, wynagrodzenia sędziów nie powinny być obniżane w drodze regulacji normatywnych.

Powyższa analiza, pomimo zmiany stanu prawnego, nie straciła swojej aktualności, na co wskazuje wyrok TK z dnia 12 grudnia 2012 r., K 1/12 (a także wyrok z 8 listopada 2023 r., K 1/23). W wyroku oceniono możliwość zmiany zasad wynagrodzenia sędziego odmiennie od regulacji wynikającej z art. 91§ 1c PrUSP według tego samego modelu, który zastosowany został w 2021, 2022 i 2023 r. Odstępstwo od wskazanego przepisu PrUSP zostało zamieszczone w art. 22 i art. 23 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707) i podlegało ono na przyjęciu, odmiennie od treści art. 91 § 1c PrUSP, jako podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w roku 2012 przeciętnego wynagrodzenia z drugiego kwartału 2010 r. Trybunał Konstytucyjny zbadał zgodność tych przepisów z art. 2, art. 178 ust. 2 i art. 216 ust. 5 oraz art. 220 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r., K 1/12 ocenił, że działanie legislatury nie naruszyło żadnych norm konstytucyjnych, w tym m.in. art. 178 § 2 Konstytucji, a także zasady nie działania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych. Trybunał Konstytucyjny w sposób szczegółowy uzasadnił przyjęte stanowisko, które należy przypomnieć jako istotne dla oceny roszczenia powoda.

Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż w ustawie okołobudżetowej znalazło się uzasadnienie, że zamrożenie wynagrodzeń podyktowane jest koniecznością zachowania równowagi budżetowej jako wartości konstytucyjnie chronionej. W założeniach do projektu budżetu państwa na rok 2012, zostało przewidziane „zamrożenie” funduszu wynagrodzeń w jednostkach sfery budżetowej oraz zastosowanie dyscyplinującej reguły wydatkowej, co zostało umotywowane jako działania niezbędne dla utrzymania założonego poziomu deficytu budżetu państwa oraz przeciwdziałania przekroczeniu II progu ostrożnościowego. „Zamrożenie” wynagrodzeń sędziów uznano przy tym za rozwiązanie epizodyczne, uzasadnione wyjątkową sytuacją finansów publicznych. Koszty działań zmierzających do zwalczenia skutków kryzysu rozdzielono przy tym pomiędzy wszystkie grupy społeczne. Co ważne, prezentowano wówczas także inne działania oszczędnościowe, mające zapewnić stabilność finansów publicznych.

Istotne było również to, że realna sytuacja finansów publicznych wyznaczona była przekroczeniem I progu oszczędnościowego, a relacja długu publicznego do PKB wyniosła 54,9%. Nadto, ze względu na przekroczenie wartości referencyjnej deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych - Rada Unii Europejskiej, stosownie do art. 104 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zaleciła ograniczenie deficytu do wartości poniżej 3% (...), najpóźniej w 2012 r. i objęła Polskę tzw. procedurą nadmiernego deficytu. Sytuacja kraju była monitorowana przez instytucje Unii Europejskiej, a w razie stwierdzenia braku działań naprawczych, mogły zostać nałożone sankcje finansowe (por. uzasadnienie wyroku TK w sprawie K 1/12).

Biorąc pod uwagę incydentalny charakter zastosowanego rozwiązania oraz uzasadnione podstawy w postaci konieczności rozwiązania trudnej sytuacji finansowej państwa, zagrażającej równowadze budżetowej, stanowiącej wartość konstytucyjną, konkurencyjną wobec wartości określonej w art. 178 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny doszedł do wniosku, iż przyjęta regulacja pozostaje w zgodzie z normami rangi Konstytucyjnej.

Jednocześnie, w omawianym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny określił nieprzekraczalne „warunki brzegowe”, a więc granice wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków, wskazując, że:

1.  wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość – zarówno wobec całej tej grupy zawodowej – ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy,

2.  wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego, powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej,

3.  wynagrodzenia sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej,

4.  w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej – niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej – chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami,

5.  niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenie konstytucyjnego limitu zadłużenia).

Trybunał podkreślił przy tym, że w demokratycznym państwie prawa, opartym na trójpodziale władz, nie jest dopuszczalne, by jedna z nich, była przez pozostałe władze osłabiana, co mogłoby w konsekwencji prowadzić do uzależnienia od pozostałych władz i obniżać jej autorytet. Wskazał, że „zamrożenie” może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności, ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Nie może w żadnym wypadku stać się ono systematyczną praktyką. Z uwagi na brak możliwości wykreowania sztywnych reguł, ocena ewentualnych kolejnych regulacji musi uwzględniać uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cały kontekst normatywny (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 1/12).

Ten schemat oceny potwierdził Trybunał Konstytucyjny orzekając w sprawie K 1/23.

Zdaniem Sądu Rejonowego, wskazane przez Trybunał Konstytucyjny kryteria nie straciły swojej aktualności i winny być wzięte pod uwagę przy ocenie przyczyn przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań stanowiących odstępstwo od zasady ustalania wynagrodzeń wyrażonej w art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze.

4.6.  Ocena zgodności z Konstytucją art. 8 ust. 1 i 2 (art. 10 ust. 1 i 2) ustawy okołobudżetowej na rok 2022.

Jak już wskazano, mechanizm korygowania wysokości wynagrodzeń sędziów i prokuratorów w oparciu o przepisy ustawy okołobudżetowej był stosowany także w 2021 r. W założeniach do budżetu państwa na rok 2021 wskazano, że przewidywane „zamrożenie” funduszu wynagrodzeń, w tym „zamrożenie” waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, miało ograniczać się tylko do roku 2021. Pomimo takiego wskazania, ustawodawca w kolejnych latach, w tym także w przypadku 2022 r., również zastosował odstępstwo od wyrażonej w art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze zasady ustalania wynagrodzeń sędziowskich i prokuratorskich.

W tej mierze zasadnicze znaczenie ma uzasadnienie projektu ustawy okołobudżetowej na rok 2022. W części projektu dotyczącego wynagrodzeń sędziów, prokuratorów i innych pracowników, których wynagrodzenia są relacjonowane do wynagrodzeń sędziów i prokuratorów nie zawarto żadnego uzasadnienia dla odmiennego ustalenia wysokości wynagrodzenia od wskazanej w art. 91 § 1c PrUSP. Ponadto w przeciwieństwie do ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 nie dokonano zamrożenia wynagrodzeń w jednostkach sektora finansów publicznych. Zwraca także uwagę odmrożenie o rok w stosunku do roku 2021 maksymalnych wynagrodzeń osób wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagrodzeniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi ( Dz.U z 2019r., poz.2136).

W uzasadnieniu projektu ustawy budżetowej na rok 2022 podano, że gospodarka ciągle odczuwa skutki wywołane wybuchem pandemii COVID-19 w 2020 r. jednakże – wraz z łagodzeniem ograniczeń – powraca już na ścieżkę wzrostu. Najnowsze szacunki GUS dotyczące Produktu Krajowego Brutto za II kwartał 2021 roku wskazują na wzrost w ujęciu realnym o 11,1% rok do roku, wobec spadku o 8,3% w analogicznym okresie 2020 r. Według prognoz służących do opracowania projektu ustawy budżetowej na rok 2022 PKB w 2021 r. zwiększy się o 4,9% (po spadku o 2,7% rok wcześniej), a w przyszłym roku tempo jego wzrostu wyniesie 4,6%. Z uwagi na trwający proces uzgodnień Krajowego Programu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), w prognozie nie uwzględniono jego wpływu. Jego realizacja stanowi główny, pozytywny czynnik ryzyka. Prognozowany deficyt budżetu państwa w 2022 r. wyniesie nie więcej niż 30.925 mln zł (por. uzasadnienie projektu ustawy budżetowej na rok 2022 str. 5).

Uzasadnienie założeń budżetowych na rok 2022, nie wskazywało zatem na realne zagrożenia równowagi finansów publicznych, które mogłyby stanowić podstawę do „zamrożenia” wynagrodzeń sędziowskich.

Jednocześnie wiele działań władzy ustawodawczej i wykonawczej świadczyło o braku ekonomicznego uzasadnienia swoistego „zamrożenia” wynagrodzeń sędziowskich i prokuratorskich.

Na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r. (Dz. U. z 2021 r., poz. 1394) z dniem 1 sierpnia 2021 r. zmienione zostało rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, czego skutkiem było znaczne zwiększenie mnożników kwoty bazowej, stanowiącej podstawę ustalenia wartości uposażenia osób nim objętych.

Ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1834) ze skutkiem od 1 listopada 2021 r. zwiększono natomiast wartość uposażenia Prezydenta RP o około 40 %.

Przyjęto także nowe rozwiązania przewidziane w ustawie z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1834), nowelizującej ustawę z dnia 21 listopada 2021 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1282, ost.zm. Dz. U. z 2021 r. poz. 1834), które to zmiany weszły w życie 1 listopada 2021 roku. Na mocy wymienionej nowelizacji znacznie zwiększono wartość uposażeń osób wchodzących w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz diet radnych. Po pierwsze ustalono, iż minimalne wynagrodzenie w/w osób nie może być niższe niż 80% maksymalnego wynagrodzenia określonego dla poszczególnych stanowisk w przepisach wydanych na podstawie art. 37 ust. 1 cytowanej ustawy. Po drugie podniesiono poziom maksymalnego wynagrodzenia w/w osób wskazując, że nie może ono przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Przed nowelizacją maksymalny poziom nie mógł natomiast przekroczyć 7 krotności kwoty bazowej, co oznacza realny wzrost maksymalnego wynagrodzenia o 60%.

Na mocy nowych przepisów wprowadzono również zmiany w zakresie maksymalnego poziomu diet przysługujących radnym. W wyniku nowelizacji wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4 krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 1658), a nie jak dotychczas 1,5 krotności w/w kwoty bazowej, co oznacza realny wzrost maksymalnego poziomu diet o 62,5 %.

Kontynuowano płatności tzw. 13 emerytur na podstawie ustawy z dnia 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów oraz zgodnie z unormowaniem ustawy z dnia 26 maja 2022 r. wprowadzono dodatkowe roczne świadczenie pieniężnym dla emerytów i rencistów -14 emeryturę.

Należy wyjaśnić, że Sąd orzekający nie neguje przywołanych rozwiązań płacowych. Powyższe wskazanie świadczyć ma natomiast o braku uzasadnionych podstaw do swoistego „zamrożenia” wynagrodzeń sędziowskich i prokuratorskich w 2022 roku.

W ocenie Sądu Rejonowego, mając na względzie powołane normy konstytucyjne, należało przyjąć, że zastosowane w 2022 r. odstępstwo od zasady określonej w art. 91 § 1c PrUSP i art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze, które wynika z art. 8 ust. 1 i 2 i art. 10 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. nie spełniało kryteriów określonych przepisami art. 178 ust. 2 Konstytucji RP. Rozwiązanie przyjęte w ustawie okołobudżetowej wskazuje na znaczną niekonsekwencję ustawodawcy, który w roku 2022 tylko w odniesieniu do sędziów i prokuratorów odchodzi od dotychczasowych zasad płacowych, ustawodawca nie argumentuje swojej decyzji wobec tej grupy zawodowej, nie wskazuje na spełnienie żadnego z kryteriów rozpatrywanych w orzeczeniu TK z 12 grudnia 2012 r., K 1/12. Uzasadnienie przyjętych rozwiązań w roku 2022 winno być szerokie, zwłaszcza, iż przyjęty model płacowy w odniesieniu do sędziów w 2021 roku miał mieć charakter wyjątkowy i incydentalny. Co do roku 2022 roku decyzja dotycząca wynagrodzeń sędziów i prokuratorów nie została umotywowana, w szczególności w kontekście realiów budżetowych. Nie świadczą przecież o potrzebie zmiany zasad wynagradzania sędziów podawana w roku 2021 prognoza ekonomiczna na rok 2022 ani podniesienie wysokości świadczeń dla innych grup zawodowych i społecznych.

W tym miejscu należy wyjaśniać, że Sąd miał na uwadze, że w 2022 r. rozpoczęła się wojna w Ukrainie, która mogła przynieść niekorzystne zmiany ekonomiczne, jednak w momencie uchwalenia ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022, tego konfliktu nikt nie mógł przewidzieć ani tym bardziej wziąć pod uwagę przy uchwaleniu ustawy okołobudżetowej. Wybuch wojny nie zmienił także w roku 2022, przyjętych w 2021 r. zasad korzystniejszego wynagradzania dla wymienionych już w uzasadnieniu przedstawicieli władzy ustawodawczej, prezydenta, organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego. Nie wstrzymano dodatkowych świadczeń dla emerytów. To pozwala na ocenę, że nie było ekonomicznego, zagrażającemu równowadze budżetowej uzasadnienia zmiany zasad wynagradzania sędziów i prokuratorów nie tylko w dacie uchwalenia ustawy okołobudżetowej ale także w trakcie 2022 r.

Dodatkowo należy wyjaśnić, że wątpliwości budzi ponadto zgodność art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2022 r. z przepisami art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej z 7 lutego 1992 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30 z późn. zm.), dalej jako TUE, oraz z art. 47 akapit drugi Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn. zm.), dalej jako KPP. Przepis art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE kreuje obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie „środków” niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej. W celu jej realizacji istotne jest zapewnienie obywatelowi dostępu do ,,niezawisłego” sądu w rozumieniu art. 47 akapit drugi KPP.

Jak wskazuje Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pojęcie „niezawisłości” oznacza między innymi, że sąd wypełnia swe zadania w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej, ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek i nie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, oraz że jest on w ten sposób chroniony przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia (por. wyrok z dnia 19 września 2006 r., Wilson, C 506/04, EU:C:2006:587, pkt 51, a także z dnia 16 lutego 2017 r., Margarit Panicello, C 503/15, EU:C:2017:126, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo). TSUE wskazuje przy tym, że nieodłączną gwarancję niezawisłości sędziowskiej stanowi (obok nieusuwalności sędziów) poziom wynagrodzenia odpowiadający wadze wykonywanych przez nich zadań (por. wyrok z dnia 19. września 2006 r., C-506/04, pkt 51, z 27 lutego 2018 r., C-64/16, pkt 45; z 24 czerwca 2019 r., C-619/18, ECLI:EU:C:2019:531, pkt 75).

W wyroku z dnia 27 lutego 2018 roku w sprawie C-64/16 TSUE stwierdził, iż artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że zasada niezawisłości sędziowskiej nie stoi na przeszkodzie stosowaniu wobec członków Tribunal de Contas (trybunału obrachunkowego, Portugalia) ogólnych przepisów o obniżeniu wynagrodzeń, takich jak przepisy, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, związanych z wymogami zlikwidowania nadmiernego deficytu budżetowego oraz z programem pomocy finansowej Unii Europejskiej. Przepisy te przewidywały ograniczone obniżenie wysokości wynagrodzenia w różnych proporcjach, zależnie od poziomu tego wynagrodzenia. Objęły one nie tylko członków Tribunal de Contas (trybunału obrachunkowego), ale – szerzej - różne osoby zajmujące funkcje publiczne i osoby wykonujące zadania w sektorze publicznym, w tym przedstawicieli władz ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Nie można zatem rzeczonych przepisów postrzegać w ten sposób, że zostały one ustanowione konkretnie wobec członków Tribunal de Contas (trybunału obrachunkowego). Przeciwnie, mają one raczej charakter przepisów ogólnych, mających spowodować, że wszyscy członkowie krajowej służby publicznej będą mieć udział w oszczędnościach podyktowanych wymogami zmniejszenia nadmiernego deficytu budżetowego państwa portugalskiego (…). W tych okolicznościach rozpatrywanych w sprawie w postępowaniu głównym przepisów dotyczących obniżenia wynagrodzeń nie można uważać za środki naruszające niezawisłość członków Tribunal de Contas (trybunału obrachunkowego) (wyrok TS z 27.02.2018 r., C-64/16).

Przenosząc powyższe rozważania na realia rozpatrywanej sprawy zmiana wynagrodzeń sędziowskich w 2022 r. miała odmienny charakter. Pominięto przedstawicieli władz ustawodawczej i wykonawczej, którym nie tylko nie obniżono uposażeń, ale przeciwnie – polepszono ich dotychczasowe warunki płacowe.

Prawodawstwo unijne ma pierwszeństwo przed krajowymi normami rangi ustawowej. Oznacza to, że sądy mają obowiązek oceny zgodności prawa krajowego z prawem unijnym i w razie stwierdzenia jego sprzeczności, odmowy zastosowania przepisu prawa państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoich judykatach wielokrotnie wskazywał, że w przypadku przepisów krajowych państw członkowskich, prawo traktatowe oraz wydawane na jego podstawie akty pochodnego prawa unijnego wywołują skutek polegający na tym, że normy unijne (od momentu wejścia w życie) automatycznie wykluczają stosowanie jakichkolwiek niezgodnych z nimi nom prawa krajowego (wyrok TSUE z 19 czerwca 1990 r. w sprawie C-213/89, ECLI:EU:C:1990:257).

Mając powyższe na uwadze, należało ocenić , iż rozwiązanie przyjęte na mocy art. 8 ust. 1 i 2 ustawy okołobudżetowej z 2022 r., nie spełnia warunków o których mowa w art. 47 KPP i art. 19 ust. 1 akapit drugi TSUE. Ocena ta bezpośrednio może być odniesiona do art. 10 ust. 1 i 2 tej ustawy, który dotyczy wynagrodzenia prokuratorów.

Rolą tzw. ustaw okołobudżetowych jest zapewnienie realizacji ustawy budżetowej. Co istotne nie wykazano w żaden sposób aby taka potrzeba zmiany zasad wynagrodzenia sędziów i prokuratorów była potrzebna. Dodatkowo, w ocenie Sądu, zmiana przepisów innych ustaw (w tym przypadku 91 § 1c PrUSP i art. 123 ust. 1 ustawy – Prawo o prokuraturze) powinna odbywać się poprzez nowelizację danej ustawy, z poszanowaniem obowiązujących procesów legislacyjnych, w tym również rygorów dotyczących zmian ustaw ustrojowych.

Zatem, wobec uznania niekonstytucyjności przepisu art. 8 ust. 1 i 2 oraz art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r., uposażenie powoda w 2022 r. winno być ustalane w oparciu o przepis art. 123 ust. 1 ustawy – Prawo o prokuraturze odnoszący jego wysokość do przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału roku poprzedzającego.

Mając na względzie przytoczone regulacje prawne w punkcie I. sentencji wyroku Sąd zasądził w całości żądane przez powoda uposażenie za rok 2022.

1.  Odsetki ustawowe za opóźnienie.

Pozwana nie negowała dat wymagalności uposażenia za poszczególne miesiące. Odpowiadały one zresztą postanowieniem obowiązującego u pozwanej Regulaminu pracy. Sąd zasądził zatem odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z datami wymagalności określonymi w pozwie, kierując się treścią art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W uchwale z 10 stycznia 2003 r., III PZP 23/02, OSNP 2003/13/304 i wyroku z 29 listopada 2005 r., II PK 99/05, OSNP 2006/19-20/298 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w przypadku, w którym akt prawny, na podstawie którego wypłacane było wynagrodzenie za pracę, został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego za sprzeczny z Konstytucją, co skutkowało koniecznością wypłaty wynagrodzenia za przeszłe okresy w wyższym wymiarze, to wówczas odsetki od tego wynagrodzenia należą się co do zasady najwcześniej od daty ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy wskazał, że wyliczenie należnego wynagrodzenia w pełnej wysokości stało się możliwe dopiero po wyeliminowaniu z porządku prawnego (w efekcie opublikowania tego orzeczenia) niekonstytucyjnych przepisów regulujących zasady wynagradzania (chodziło o rozporządzenie regulujące wysokość wynagrodzenia za dyżury lekarskie). Do tego czasu nie było możliwe wynagradzanie na innych podstawach, co prowadziło do odrzucenia możliwości ustalenia terminu płatności wynagrodzenia (jego wyrównania) na podstawie art. 85 § 2 k.p. W uchwale z 10 stycznia 2003 r. dopuścił także możliwość erygowania terminu zapłaty poprzez wezwanie do zapłaty na podstawie art. 455 k.c.

W ocenie Sądu, przedstawiony mechanizm ustalenia terminu wymagalności roszczeń o wynagrodzenie za pracę nie może w niniejszej sprawie znaleźć zastosowania i to nawet odpowiednio.

Przywołane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczyły pracodawców, których nie można uznać za emanację Państwa. Inaczej jest w niniejszej sprawie. Tak sądy, jak i prokuratury są jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa, choć oczywiście w sferze zatrudnienia występują jako odrębni pracodawcy zgodnie z art. 3 k.p. Ich funkcjonowanie jest finansowane przez budżet państwa, co wprost wynika z Działu V PrUSP i Rozdziału 4 ustawy – Prawo o prokuraturze. Strona pozwana jako statio fisci nie może zatem skutecznie wywodzić, że w sposób niezawiniony nie wypłacono świadczenia, w sytuacji gdy opóźnienie wynikało z wadliwych działań Państwa polegających na wydaniu aktu normatywnego z naruszeniem zasad konstytucyjnych.

Przepis art. 481 § 1 nie przewiduje okoliczności egzoneracyjnych pozwalających dłużnikowi uwolnić się od obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie, co oznacza, że kształtuje jego odpowiedzialność jako odpowiedzialność absolutną. Przesłanką powstania po stronie wierzyciela roszczenia o odsetki za opóźnienie jest sam fakt opóźnienia dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.

Ukształtowanie odpowiedzialności dłużnika w art. 481 § 1 w sposób bardziej surowy, niż to wynika z ogólnej reguły przyjętej w art. 471, jest powiązane z funkcjami, jakie odsetki za opóźnienie mają pełnić w obrocie cywilnoprawnym. W nauce wskazuje się różnorodne funkcje tych odsetek, w szczególności:

1)  stymulującą (motywacyjną), tj. perspektywa zapłaty odsetek stanowi dla dłużnika bodziec do spełnienia świadczenia pieniężnego we właściwym czasie;

2)  kompensacyjną, tj. odszkodowawczą za szkodę wynikłą z opóźnienia; chodzi o ryczałtowe pokrycie szkody poniesionej przez wierzyciela z tego powodu, że nie mógł on w określonym czasie korzystać z należnej mu sumy pieniężnej;

3)  waloryzacyjną, tj. rekompensującą wierzycielowi skutki spadku siły nabywczej pieniądza;

4)  represyjną, tj. odsetki za opóźnienie stanowią dotykającą dłużnika „karę cywilną”.

W kontekście funkcji odsetek mówi się także o nich jako o wynagrodzeniu za korzystanie przez dłużnika z cudzych pieniędzy (zob. A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 481, teza 1).

W przedmiotowej sprawie wystąpił stan rzeczy, w którym powód nie miał możliwości korzystania ze swego kapitału z uwagi na bezprawie legislacyjne w postaci ustalenia wysokości jej wynagrodzenia za pracę ustawą okołobudżetową, nie zaś na podstawie art. 123 § 1 ustawy – Prawo o prokuraturze. Jeżeli więc nawet przyjąć, że odsetki ustawowe za opóźnienie przysługują jej od dnia wydania wyroku, to niedopuszczalna, jako sprzeczna za zasadą pełnej kompensaty szkody, byłaby sytuacja, w której szkoda w kwocie odsetek ustawowych za opóźnienie za okres wcześniejszy nie podlegałaby kompensacie.

Podstawą prawną wyrównania tego typu szkody jest art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 417 ¹ § 1 k.c. Przepisy te stanowią, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Z cytowanych regulacji prawnych wynika, że odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek wydania aktu normatywnego jest uzależniona od spełnienia ogólnej przesłanki niezgodności z prawem tego aktu (art. 417 § 1), przy czym zgłaszającego roszczenie obciąża dowód wykazania bezprawności aktu normatywnego. Do aktualizacji odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa konieczne jest uzyskanie prejudykatu w postaci stwierdzenia niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Organem uprawnionym do dokonywania kontroli aktów normatywnych z wyżej wymienionymi źródłami prawa jest Trybunał Konstytucyjny (art. 188 Konstytucji RP) (zob. L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 417 ¹, teza II.2.).

Dochodząc na podstawie art. 417 ¹ k.c. wyrównania szkody w postaci utraconych odsetek powód musiałby więc legitymować się stosownym prejudykatem, którym może być jedynie wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający sprzeczność z Konstytucją RP odpowiednich przepisów ustawy okołobudżetowej za 2022 r. Obecnie nie jest możliwe badanie zgodności z Konstytucją relewantnych przepisów ustawy okołobudżetowej za 2022 r. w drodze pytania prawnego skierowanego przez kompetentny organ. Uniemożliwia to, jak już wskazano, przepis art. 59 ust. 1 pkt 4 i ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Nie wchodzi już też w grę kontrola konstytucyjności tych przepisów w drodze skargi konstytucyjnej. Jak wynika z art. 77 ust. 1 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, skarga konstytucyjna może być złożona po wyczerpaniu drogi prawnej. Taką drogą prawną była niniejsza sprawa. W zakresie roszczenia o wyrównanie uposażenia za pracę za 2022 r. powód nie ma możliwości złożenia skargi konstytucyjnej, skoro sprawę wygrał na skutek rozproszonej kontroli konstytucyjnej przeprowadzonej przez sąd orzekający na podstawie art. 8 Konstytucji RP. Reasumując, powód nie ma możliwości uzyskania prejudykatu, a więc nie jest też możliwe uzyskanie naprawienia szkody wyrządzonej bezprawiem legislacyjnym na podstawie art. 417 ¹ k.c.

Zgodnie z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Skoro, jak już wskazano, powód nie ma możliwości uzyskania naprawienia szkody na podstawie art. 417 ¹ k.c., to zasądzenie na jego rzecz odsetek ustawowych za opóźnienie w niniejszym procesie jest jedyną dostępną mu formą naprawienia szkody, która powstała na skutek opóźnienia w wypłacie uposażenia.

W tym zakresie do rozważania pozostaje jeszcze kwestia legitymacji biernej. Wywód powyższy może sugerować, że roszczenie odsetkowe pod postacią roszczenia odszkodowawczego winno zostać skierowane przeciwko Skarbowi Państwa, skoro chodzi o naprawienie szkody wyrządzonej nie działaniem pracodawcy, a działaniem władzy publicznej. W ocenie Sądu, owe dystynkcje, aczkolwiek istotne na gruncie prawa pracy, w niniejszej sprawie muszą zejść na plan dalszy. Wynika to z faktu, iż Skarb Państwa, choć nigdy nie uzyska statusu pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p., to jednak, jak już wskazano i wyjaśniono, można go określić mianem pracodawcy ekonomicznego w szerokim tego słowa znaczeniu. Niejako tylko ukrywa się za konstrukcją osobowości pracodawczej swojej statio fisci. Z uwagi zatem na potrzebę zagwarantowania mającego oparcie w Konstytucji RP prawa do uzyskania naprawienia szkody i ze względu na konieczność zredukowania problemów prawnych, które się z tym wiążą, a które zostały już dostateczne naświetlone, zachodzi konieczność potraktowania pozwanego jako podmiotu odpowiedzialnego za szkodę powstałą na skutek opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia za pracę i zasądzenie jej wyrównania według reguł, którymi rządzą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Odsyłanie powoda na drogę procesu cywilnego, także wobec biegnącego okresu przedawnienia, nie jest ani racjonalne, ani słuszne. Stąd też Sąd uznał zgłoszone przez powoda roszczenia odsetkowe za zasadne w całości.

2.  Uwagi końcowe.

W punkcie III. sentencji wyroku Sąd na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c. nadał wyrokowi w punkcie I. rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 11.363,58 zł, odpowiadającej kwocie pełnego jednomiesięcznego uposażenia powoda.

Gdy chodzi o koszty procesu wskazać należy, że wobec tego, iż pozwana nie domagała się zasądzenia kosztów procesu, Sąd zasądził na rzecz powoda koszty procesu w takim zakresie, w jakim powód wygrał sprawę (art. 98 § 1 k.p.c.), nie obciążając go jednocześnie kosztami procesu poniesionymi przez stronę pozwaną (art. 100 k.p.c.). Powód wygrał sprawę w 92,31%, co oznacza, że na jego rzecz podlegała zasądzeniu kwota 1.246,19 zł (1.350,00 zł - § 2 pkt 4 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie; Dz. U. z 2023 r., poz. 1964 ze zm. x 91,31%).

Sąd zastosował stawkę wskazaną w § 2 pkt 4 wymienionego rozporządzenia, a nie stawkę wynikającą z wartości przedmiotu sporu ukształtowanej pismem powoda z 2 czerwca 2025 r., kierując się w tym zakresie treścią § 19 rozporządzenia, który stanowi, że w razie zmiany w toku postępowania wartości stanowiącej podstawę obliczenia opłat, bierze się pod uwagę wartość zmienioną, poczynając od następnej instancji.

Z uwagi na brak prawnych możliwości obciążenia stron procesu kosztami sądowymi, należało obciążyć nimi Skarb Państwa poprzez przyjęcie ich na rachunek Sądu Rejonowego w Toruniu.

sędzia Andrzej Kurzych