Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

POSTANOWIENIE

Dnia 6 listopada 2024 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

asesor sądowy Paweł Kamiński

Protokolant:

starszy sekretarz sądowy Karolina Kotowska

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2024 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z wniosku N. N. i J. N.

z udziałem K. P. (1) i Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w T.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P.

postanawia:

1.  oddalić wniosek,

2.  orzec, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie,

3.  odstąpić od obciążenia stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi i przejąć je na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt I Ns 267/24 T., dnia 25 listopada 2024 roku

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Toruniu prowadzi w sprawie o sygnaturze akt I Ns 619/23 postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po H. P.. Pismem z dnia 18 grudnia 2023 roku (data nadania wniosku) małoletni N. N. i J. N. reprezentowani przez przedstawicieli ustawowych (rodziców) S. N. (1) i A. D. złożyli w tutejszym Sądzie do sprawy o sygnaturze akt I Ns 619/23 wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia przez N. N. i J. N. w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym H. P..

W uzasadnieniu wnioskodawcy wskazali, że zostali powołani do spadku po tym jak ich ojciec, S. N. (1) odrzucił spadek w dniu 28 listopada 2022 roku. W dniu 27 kwietnia 2023 roku rodzice małoletnich złożyli do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. VI Wydziału Rodzinnego i Nieletnich wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku. Sąd udzielił zgody w dniu 19 maja 2023 roku. S. N. (1) i A. D. za pośrednictwem pełnomocnika, T. D. złożyli przed notariuszem w T. oświadczenie o odrzuceniu spadku przez N. i J. N., ale oświadczenie zostało złożone po upływie terminu na złożenie oświadczenia. Wnioskodawcy zaznaczyli, że ani oni, ani ich rodzice nie znają polskiego prawa, ani polskiego języka, a ponadto zamieszkują w Niemczech co sprawiło, że pozostawali w błędzie co do swoich praw. Wnioskodawcy zaznaczyli, że nie zdawali sobie sprawy z długości terminów na odrzucenie spadku i nieskuteczności złożonego w dniu 10 października 2023 roku oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Na mocy zarządzenia przewodniczącego z dnia 22 grudnia 2023 roku wydanego w sprawie I Ns 619/23 wniosek został wyłączony do odrębnego rozpoznania (k. 1) i nadano mu sygnaturę I Ns 6/24.

W związku z wydanymi w sprawie I Ns 6/24 w dniach 12 stycznia 2024 roku (k. 11) i 5 marca 2024 roku (k. 20) wniosek był zwracany z uwagi na to, że nie był należycie opłacony. Po uiszczeniu przez wnioskodawców należytej opłaty sądowej od wniosku w dniu 28 marca 2024 roku (k. 23-24) sprawie została nadana nowa sygnatura akt – I Ns 267/24.

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2024 roku (k. 27) sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników Spółdzielnię Mieszkaniową (...), M. P. i K. P. (1) – uczestników postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po H. P. prowadzonego w sprawie I Ns 619/23.

Postanowieniem z dnia 16 lipca 2024 roku (k. 112) sąd przyznał tłumaczowi przysięgłemu J. J. wynagrodzenie za sporządzenie tłumaczenia dokumentów w kwocie 2536,60 zł.

Żaden z uczestników nie złożył odpowiedzi na wniosek, lecz na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku uczestnik K. P. (1) oświadczył, że zgadza się z wnioskiem.

Również na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku sąd postanowieniem (k. 141) umorzył postępowanie w stosunku do M. P. w związku z tym, że uczestniczka zmarła w dniu 16 maja 2024 roku.

Postanowieniem z dnia 10 października 2024 roku (k. 155) sąd przyznał tłumaczowi przysięgłemu J. J. wynagrodzenie za tłumaczenie ustne wykonane na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku w kwocie 149,88 zł.

Na rozprawie w dniu 6 listopada 2024 roku Sąd postanowieniem dopuścił dowody z dokumentów znajdujących się w aktach spraw I Ns 619/23 Sądu Rejonowego w Toruniu i V. N. (...) w Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W..

Do zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd ustalił, co następuje:

Spadkodawca H. P. zmarł dnia 30 czerwca 2022 roku.

Dowód : odpis skrócony aktu zgonu H. P. – k. 5 akt sprawy I Ns 619/23 Sądu Rejonowego w Toruniu.

Do kręgu spadkobierców ustawowych H. P. należeli: żona M. P., syn K. P. (1) oraz córka B. N.. B. N. oświadczeniem z dnia 7 lipca 2022 roku przed notariuszem w T. K. P. (2) złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. P.. Oświadczenie zostało sporządzone w formie aktu notarialnego za Repertorium A numer (...). B. N. oświadczyła notariuszowi, że ma dwoje dzieci – S. N. (1) i S. N. (2), którzy zostali zawiadomieni o fakcie odrzucenia spadku po H. P. przez ich matkę. S. N. (1) i S. N. (2) oświadczeniem z dnia 28 listopada 2022 roku przed notariuszem w T. K. P. (2) złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. P.. Oświadczenie zostały sporządzone w formie aktu notarialnego za Repertorium A numer (...). S. N. (2) oświadczyła notariuszowi, że nie ma zstępnych, natomiast S. N. (1) oświadczył, że posiada małoletnich zstępnych – N. N. i J. N.. Oświadczenia przed notariuszem zostały złożone w obecności tłumacza przysięgłego języka niemieckiego J. J., który dokonał także tłumaczenia aktu notarialnego na język niemiecki, jako że S. N. (1) i S. N. (2) oświadczyli, że posługują się językiem niemieckim.

fakty bezsporne, a nadto:

dowód: zapewnienie spadkowe złożone przez S. N. (1) i A. D. w sprawie I Ns 619/23 na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 175v akt sprawy I Ns 619/23, znacznik czasowy 00:21:17 do 00:32:36, odpis skrócony aktu zgonu H. P. – k. 5 akt sprawy I Ns 619/23 Sądu Rejonowego w Toruniu, oświadczenie B. N. o odrzuceniu spadku po H. P. z dnia 7 lipca 2022 roku w formie aktu notarialnego – k. 3-4 akt sprawy X N 884/22 (załączonych do akt sprawy I Ns 619/23), oświadczenie S. N. (2) i S. N. (1) o odrzuceniu spadku po H. P. z dnia 28 listopada 2022 roku w formie aktu notarialnego – k. 3-4 akt sprawy X N (...) (załączonych do akt sprawy I Ns 619/23)

Notariusz pouczył S. N. (1) o tym, że aby jego dzieci nie dziedziczyły spadku po H. P. powinien w ich imieniu odrzucić spadek. Notariusz pouczył także S. N. (1) o tym, że odrzucenia spadku należy dokonać w terminie 6 miesięcy od daty odrzucenia spadku przez S. N. (1).

Dowód: przesłuchanie w charakterze strony S. N. (1) na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 139 znacznik czasowy 01:03:04 do 01:09:20

S. N. (1) i A. D. są rodzicami N. N. i J. N.. J. N. urodził się w dniu (...) w S. (Niemcy). N. N. urodził się w dniu (...) w E. (również w Niemczech). N. N. i J. N. są obywatelami Niemiec.

fakty bezsporne, a nadto:

dowód: odpisy aktów urodzenia wnioskodawców – k. 148-151 oraz 169-170

W dniu 25 kwietnia 2023 roku S. N. (1) i A. D. złożyli do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. VI Wydziału Rodzinnego i Nieletnich wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku po H. P. w imieniu małoletnich synów, N. N. i J. N.. Wniosek uzasadniono faktem, iż po śmierci H. P. pozostały długi.

Dowód: wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku wraz z kopertą – akta sprawy Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. V. N. (...).

W formułowaniu wniosku do sądu opiekuńczego A. D. i S. N. (1) nie korzystali z pomocy fachowego pełnomocnika. W formułowaniu wniosku S. N. (1) pomagał jego ojciec. Wniosek został złożony w kwietniu 2023 roku ponieważ ojciec S. N. (1) zachorował w trakcie formułowania wniosku. Ojciec S. N. (1) był w szpitalu w lutym 2023 roku. Po jego wyzdrowieniu wniosek został dokończony i wysłany do sądu w Warszawie. Zwłoka w złożeniu wniosku do sądu opiekuńczego wynikała z nieznajomości S. N. (1) i A. D. polskiego prawa. Próbowali oni ustalić w Internecie właściwy sposób postępowania, a następnie zwrócili się o pomoc do ojca S. N. (1).

Dowód: przesłuchanie w charakterze strony S. N. (1) na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 139 znacznik czasowy 01:03:04 do 01:14:32

Sąd opiekuńczy wydał w dniu 19 maja 2023 roku w sprawie V. N. (...) postanowienie o zezwoleniu A. D. i S. N. (1) na dokonanie w imieniu małoletnich synów N. N. i J. N. na odrzucenie spadku po H. P. zmarłym w dniu 30 czerwca 2022 roku w T.. Postanowienie zostało wydane na posiedzeniu niejawnym. Jego odpis został drogą pocztową doręczony S. N. (1) w dniu 26 maja 2023 roku, zaś A. D. w dniu 30 maja 2023 roku. Postanowienie stało się prawomocne z dniem 7 czerwca 2023 roku. Pismem z dnia 15 września 2023 roku (data nadania pisma w placówce pocztowej) pełnomocnik ustanowiony przez S. N. (1) i A. D. – T. D. złożył do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. wniosek o nadanie klauzuli prawomocności postanowienia z dnia 19 maja 2023 roku wydanego w sprawie V. N. (...). 19 września 2023 roku Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w W. VI Wydział Rodzinny i Nieletnich wydał pełnomocnikowi S. N. (1) i A. D. – T. D. odpis prawomocnego postanowienia z dnia 19 maja 2023 roku.

Dowód: postanowienie z dnia 19 maja 2023 roku wydane przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w W. VI Wydział Rodzinny i Nieletnich w sprawie V. N. (...), potwierdzenia odbioru odpisów postanowień przez A. D. i S. N. (1), wniosek złożony przez T. D. w dniu 15 września 2023 roku wraz z kopertą – akta sprawy Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. V. N. (...).

Po odbiorze postanowienia sądu opiekuńczego z dnia 19 maja 2023 roku S. N. (1) i A. D. ponownie zaczęli poszukiwać informacji na temat tego jakie powinni poczynić następne kroki. Konsultowali się z prawnikami w kancelarii prawniczej w miejscowości B. w Niemczech. Powiedziano im również, powinni odrzucić spadek przed sądem w Polsce, a także, że aby skorzystać z pomocy prawnej w Niemczech będą musieli zapłacić, ponieważ ich ubezpieczenie od spraw sądowych nie obejmuje spraw związanych z odrzuceniem spadku. S. N. (1) i A. D. nie złożyli do sądu w Toruniu wniosku o odebranie od nich oświadczeń o odrzuceniu spadku po H. P. po odebraniu postanowienia sądu opiekuńczego z dnia 19 maja 2023 roku. Zamiast tego poprosili o pomoc w załatwieniu tej sprawy znajomych w Polsce. S. N. (1) poprosił w tej sprawie o pomoc rodziców. Rodzice S. N. (1) zwrócili się do T. D..

Dowód: przesłuchanie w charakterze strony S. N. (1) na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 139-139v znacznik czasowy 01:16:37 do 01:28:22, przesłuchanie w charakterze strony A. D. na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 139v znacznik czasowy 01:34:59 do 01:37:16

A. D. i S. N. (1) udzielili w dniu 3 sierpnia 2023 roku przed notariuszem w B. w Niemczech Alexandrą K. pełnomocnictwa T. D.. Pełnomocnictwo obejmowało prowadzenie spraw sądowych, administracyjnych i do doręczeń, a także do złożenia w imieniu A. D. i S. N. (1) jako przedstawicieli prawnych ich dzieci N. N. i J. N. oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P.. S. N. (1) i A. D. dokonali wyboru polskiego prawa jako właściwego dla treści pełnomocnictwa. Dokumentowi pełnomocnictwa w dniu 6 sierpnia 2023 roku została nadana klauzuli apostille. W dniu 10 października 2023 roku T. D. przed notariuszem w T. K. P. (2) działając jako pełnomocnik S. N. (1) i A. D. złożył oświadczenie o odrzuceniu w imieniu małoletnich J. N. i N. N. spadku po H. P.. Oświadczenie zostało sporządzone w formie aktu notarialnego za Repertorium A numer (...).

Fakty bezsporne, a nadto dowód : oświadczenie T. D. o odrzuceniu spadku po H. P. z dnia 10 października 2023 roku w formie aktu notarialnego – k. 6-9, a także k. 3-4 akt sprawy X N (...) (załączonych do akt sprawy I Ns 619/23), pełnomocnictwo z dnia 3 sierpnia 2023 roku – k. 5 akt sprawy X N (...) (załączonych do akt sprawy I Ns 619/23), klauzula apostille z dnia 6 sierpnia 2023 roku – k. 6 akt sprawy X N (...) (załączonych do akt sprawy I Ns 619/23)

Powodem uchybienia przez S. N. (1) i A. D. terminowi w złożeniu oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po H. P. w imieniu małoletnich synów była nieznajomość polskiego prawa – zgromadzenie potrzebnych do złożenia wniosku dokumentów nie stanowiło problemu.

Dowód: przesłuchanie w charakterze strony S. N. (1) na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku – k. 139v znacznik czasowy 01:26:44 do 01:28:22

W dniu 13 września 2023 roku wniesiono do tutejszego Sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po H. P.. Wniosek złożył wierzyciel spadkodawcy – Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w T.. Sprawa prowadzona jest pod sygnaturą I Ns 619/23. Postanowieniem z dnia 19 października 2023 roku wydanym w tej sprawie wezwano do udziału w sprawie m.in. małoletnich N. N. i J. N..

Fakty bezsporne, a nadto dowód : wniosek o stwierdzenie nabycia spadku z dnia 12 września 2023 roku złożony przez Spółdzielnię Mieszkaniową (...) w T. – k. 4 akt sprawy I Ns 619/23, postanowienie z dnia 19 października 2023 roku wydane w sprawie I Ns 619/23 – k. 19 akt sprawy I Ns 619/23

Rodzice małoletnich N. N. i J. N. mieli świadomość ciążących na spadku długów spadkowych.

Fakt bezsporny, a nadto dowód : wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku – akta sprawy Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. V. N. (...)

Na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku A. D. i S. N. (1) złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. P. w imieniu małoletnich N. N. i J. N..

Dowód , protokół z oświadczenia o odrzucenia spadku zawarty w protokole rozprawy z dnia 5 sierpnia 2024 roku – k. 138v-139 znacznik czasowy od 00:47:01 do 00:53:35.

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy, a także dokumentów znajdujących się w aktach sprawy Sądu Rejonowego w Toruniu I Ns 619/23 oraz załączonych do nich akt z wykazu N – X N 884/22, X N (...) oraz X N (...). Sąd dał im wiarę w całości, jako że stanowią w znacznej mierze dokumenty urzędowe, obrazują bezsporny przebieg postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, a także fakty dotyczące składanych dotychczas oświadczeń o odrzuceniu spadku po H. P.. Poza tym fakty objęte wspomnianymi dokumentami były całkowicie bezsporne. Z tożsamych powodów sąd uznał za wiarygodne w całości dokumenty zgromadzone w aktach sprawy V. N. (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w W.. Dokumenty we wspomnianych aktach sprawy logicznie współgrają z dokumentami zgromadzonymi w aktach spraw prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Toruniu, a ponadto obrazują przebieg postępowania w wniosku S. N. (1) i A. D. o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletnich synów N. N. i J. N.. Zarówno wnioskodawcy, jak i żaden z uczestników nie kwestionowali zresztą wiarygodności dokumentów zgromadzonych w tych aktach.

Sąd dał wiarę dowodowi z przesłuchania S. N. (1) i A. D., czyli przedstawicieli ustawowych (rodziców) małoletnich wnioskodawców, bowiem ich treść w sposób logiczny korelowała z wiarygodnymi dowodami z dokumentów. Dowody te tworzyły razem logiczną i spójną całość obrazującą przebieg wydarzeń następujących już po odrzuceniu spadku po H. P. przez S. N. (1). Wskazywały także na powody i motywacje kryjące się za poszczególnymi działaniami i zaniechaniami A. D. i S. N. (1). To, że A. D. dysponowała niewielką wiedzą na temat przedmiotu sprawy, było dla sądu w pełni wiarygodne, biorąc pod uwagę, że kwestiami związanymi z odrzuceniem spadku po H. P. zajmował się głównie S. N. (1) i to on podejmował inicjatywy, również poprzez pozyskiwanie pomocy swoich rodziców, zmierzające do odrzucenia spadku w imieniu swoich małoletnich synów. S. N. (1) przedstawił natomiast kompleksowo i dokładnie okoliczności związane z postępowaniem w zakresie odrzucenia spadku po H. P. w imieniu swoich synów. Biorąc pod uwagę te okoliczności, jak również potwierdzenie złożonych przez S. N. (1) zeznań przez A. D., sąd nie miał podstaw ku temu, by uznać złożone zeznania za niewiarygodne.

Poza tym stan faktyczny w istocie rzeczy nie ulegał wątpliwości i nie był sporny.

Sąd postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku przyznał tłumacza rodzicom wnioskodawców N. N. i J. N., tj. A. D. i S. N. (1). Zgodnie z art. 5 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 334 ze zm. Dalej: pusp), językiem urzędowym przed sądami jest język polski. Zgodnie z art. 5 § 2 pusp, osoba niewładająca w wystarczającym stopniu językiem polskim ma prawo do występowania przed sądem w znanym przez nią języku i bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza. Zgodnie z art. 5 § 3 pusp, o przyznaniu tłumacza osobie, o której mowa w § 2, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Wniosek o przyznanie tłumacza zgłoszony w toku sprawy rozpoznaje sąd tej instancji, w której sprawa się toczy. Reprezentujący małoletnich wnioskodawców S. N. (1) i A. D. oświadczyli, że nie rozumieją języka polskiego w mowie i w piśmie, a ponadto wnieśli o ich przesłuchanie w charakterze tłumacza (k. 30), wobec czego sąd przyznał im tłumacza.

Sąd postanowieniem z dnia 5 sierpnia umorzył postępowanie w stosunku do M. P. w związku z tym, że uczestniczka zmarła w dniu 16 maja 2024 roku. Nie było podstaw ku temu, by wzywać następców prawnych uczestniczki do udziału w tym postępowaniu biorąc pod uwagę jego charakter. Postanowienie uprawomocniło się z dniem 13 sierpnia 2024 roku.

Warto zaznaczyć również, że choć w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po H. P. prowadzonym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 619/23 Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) działa przez fachowego pełnomocnika, to w postępowaniu zainicjowanym przez wnioskodawców w przedmiocie zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku, spółdzielnia mieszkaniowa wezwana do udziału w sprawie pełnomocnika nie ustanowiła. Postępowanie to nie jest częścią postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, lecz zupełnie odrębnym postępowaniem z wniosku innego podmiotu, wobec czego „przeniesienie” uczestników ze wspomnianego postępowania wraz z ich pełnomocnikami nie byłoby prawidłowe. W sprawie z wniosku N. N. i J. N. natomiast pełnomocnik Spółdzielni Mieszkaniowej (...) nie zgłosił zaś swojego udziału.

Wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia przez N. N. i J. N. w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P. podlegał oddaleniu jako nieuzasadniony.

Dla porządku, w związku z tym, że wnioskodawcy są obywatelami Niemiec, wypada przywołać przepisy, które decydują o zastosowaniu właściwego prawa materialnego w przedmiotowej sprawie. Prawem tym jest polskie prawo.

W sprawach spadkowych o charakterze transgranicznym z udziałem państw Unii Europejskiej, zasady jurysdykcji wyznaczają przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr (...) z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz.UE.L Nr 201, s. 107 z późn. zm., dalej: Rozporządzenie nr 650/2012). Rozporządzenie to stosuje się do spraw spadkowych osób, które zmarły w dniu lub po 17 sierpnia 2015 r. Spadkodawca H. P. zmarł w dniu 30 czerwca 2022 roku, zatem do niniejszej sprawy mają zastosowanie przepisy Rozporządzenia nr 650/2012. Także art. 66a ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 503 ze zm.) wskazuje, że prawo właściwe dla spraw spadkowych określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz. Urz. UE L 201 z 27.07.2012, str. 107, z późn. zm.). Zgodnie z art. 21 ust. 1 Rozporządzenia nr 650/2012, jeżeli przepisy niniejszego rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Zgodnie z art. 21 ust. 2 Rozporządzenia nr 650/2012, w przypadku gdy wyjątkowo, ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo, którego prawo byłoby właściwe na mocy ust. 1, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa. W przedmiotowej sprawie brak jest jednak jakichkolwiek podstaw, by uznać, że zmarły H. P. był bliżej związany z jakimkolwiek innym państwem niż Rzeczpospolita Polska. Brak było także podstaw, by przyjąć, że spadkodawca dokonał bądź mógł dokonał wyboru prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku (art. 22 Rozporządzenia nr 650/2012). Zgodnie z art. 23 ust. 1 Rozporządzenia nr 650/2012, prawu ustalonemu zgodnie z art. 21 lub 22 podlega ogół spraw dotyczących spadku. Zgodnie z art. 23 ust. 2 Rozporządzenia nr 650/2012, prawu temu podlegają w szczególności:

a) przyczyny, czas i miejsce otwarcia spadku;

b)określenie beneficjentów, ich udziałów oraz obowiązków, które mógł nałożyć na nich zmarły, oraz ustalenie innych praw spadkowych, w tym praw spadkowych pozostającego przy życiu małżonka lub partnera;

c) zdolność do dziedziczenia;

d) wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia;

e) przejście składników majątku, praw i obowiązków wchodzących w skład spadku na spadkobierców oraz, w stosownych przypadkach, na zapisobierców, w tym warunki i skutki przyjęcia lub odrzucenia spadku lub zapisu;

f) uprawnienia spadkobierców, wykonawców testamentów i innych zarządców spadku, w szczególności dotyczące sprzedaży składników majątku i zaspokojenia wierzycieli, bez uszczerbku dla uprawnień, o których mowa w art. 29 ust. 2 i 3;

g) odpowiedzialność za długi spadkowe;

h) rozrządzalna część spadku, udziały obowiązkowe oraz inne ograniczenia w rozrządzaniu na wypadek śmierci, oraz roszczenia, jakie osoby bliskie zmarłego mogą zgłaszać wobec majątku spadkowego lub spadkobierców;

i) obowiązek zwrotu lub zaliczenia darowizn i zapisów przy określaniu udziałów należnych różnym beneficjentom; oraz

j) dział spadku.

Jak zatem widać z przywołanych powyżej przepisów Rozporządzenia nr 650/2012 prawem właściwym dla rozstrzygnięcia zasad dotyczących odrzucenia spadku, jak i uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku jest prawo polskie.

Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa spadkowego spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku tj. z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c. i art. 925 k.c.). W terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, może on spadek przyjąć wprost, przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub też spadek odrzucić (art. 1012 k.c. i art. 1015 § 1 k.c.). Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku spadkobiercy małoletniego decydujący jest termin powzięcia wiedzy o tytule powołania przez jego przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z art. 1015 § 2 k.c., brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobierca, który odrzucił spadek zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k.c.). W myśl art. 931 § 2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się do dalszych zstępnych. Odrzucenie spadku przez dziecko spadkodawcy skutkuje więc powołaniem do dziedziczenia jego zstępnych, którzy od chwili dowiedzenia się o tytule swojego powołania mogą w terminie sześciu miesięcy złożyć oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.

W pierwszej kolejności warto zaakcentować fakt, iż termin do złożenia oświadczenia w przedmiocie oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P. przez małoletnich N. N. i J. N. nie został zachowany.

S. N. (1) odrzucił spadek po H. P. w dniu 28 listopada 2022 roku. Bez wątpienia złożone przez niego oświadczenie o odrzuceniu spadku było skuteczne, podobnie zresztą jak oświadczenie złożone przez B. N. – każde z oświadczeń zostało złożone przed upływem terminu 6 miesięcy od daty śmierci H. P.. S. N. (1) został przez notariusza, przed którym odrzucił spadek pouczony o tym, że aby odrzucić spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci powinien złożyć oświadczenie w terminie 6 miesięcy od daty, w której sam takie oświadczenie złożył. Termin na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku przy normalnym biegu terminu upłynąłby zatem z dniem 28 maja 2023 roku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu N. N. i J. N. przez T. D. złożone w dniu 10 października 2023 roku zostało zatem złożone po upływie sześciomiesięcznego terminu. Sąd miał w polu widzenia fakt, iż w międzyczasie S. N. (1) i A. D. złożyli w dniu 25 kwietnia 2023 roku do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku po H. P. w imieniu małoletnich synów, N. N. i J. N.. Zgodnie z art. 1015 § 1 ¹ k.c., do zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Zgodnie z § 1 ² tego artykułu, jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Przepisy art. 1015 § 1 ¹ i 1 ² k.c. weszły jednak w życie dopiero w dniu 15 listopada 2023 roku, a zatem po upływie terminu do złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Zgodnie z art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1615), która to ustawa wprowadziła do Kodeksu cywilnego wspomniane przepisy, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku albo o uchyleniu się od skutków prawnych tego oświadczenia nie upłynął przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy art. 1015 § 1 ¹ i 1 ² oraz art. 1019 § 1 pkt 3 ustawy zmienianej w art. 1. Przed wejściem w życie powyższej nowelizacji w doktrynie i orzecznictwie sporne było to jaki wpływ wywiera złożenie wniosku o udzielenie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na złożenie oświadczenia co do spadku przez przedstawiciela spadkobiercy nieposiadającego pełnej zdolności do czynności prawnych.

Zgodnie z pierwszym, najdalej idącym, wystąpienie do sądu opiekuńczego o wydanie zezwolenia na złożenie oświadczenia co do spadku przez przedstawiciela ustawowego spadkobiercy pozostawało bez wpływu na bieg terminu z art. 1015 § 1. Zgodnie z drugim stanowiskiem, złożenie przez przedstawiciela ustawowego spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych wniosku o zezwolenie na złożenie w imieniu podopiecznego oświadczenia co do spadku przerywa bieg terminu z art. 1015 § 1 k.c. Po prawomocnym zakończeniu postępowania bieg terminu rozpoczyna się od nowa. Według trzeciego stanowiska wystąpienie z wnioskiem o zezwolenie na złożenie oświadczenia co do spadku przez przedstawiciela ustawowego w zasadzie prowadzi do zawieszenia biegu terminu na czas trwania postępowania o udzielenie zezwolenia. Poglądy wyrażane w ramach tej grupy nieco się różnią. Zgodnie z pierwszym następuje zawieszenie biegu terminu na podstawie analogicznego stosowania art. 121 k.c. Zgodnie z drugim, termin z art. 1015 § 1 nie może zakończyć biegu przed uprawomocnieniem się orzeczenia sądu opiekuńczego. Po uprawomocnieniu się takiego postanowienia przedstawiciel ustawowy powinien niezwłocznie złożyć oświadczenie w imieniu spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych, chyba że nie upłynął jeszcze termin określony w art. 1015 § 1. W takim przypadku przedstawiciel ustawowy może złożyć oświadczenie co do spadku w dowolnym czasie, byleby przed upływem ustawowego terminu (por szczegółowy opis powyższych poglądów w: Zmiany w prawie spadkowym. Komentarz, E. Skowrońska-Bocian, LEX 2024, uwagi do art. 1015, teza 6).

Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 22 maja 2018 r. III CZP 102/17 (LEX nr 2488790), wskazał co następuje: Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął”. Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę podziela powyższy pogląd Sądu Najwyższego, ale niezależnie od tego czy przyjąć ten właśnie pogląd czy też przyjąć, że na skutek złożenia przez S. N. (1) i A. D. w dniu 25 kwietnia 2023 roku wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku po H. P. w imieniu małoletnich synów, N. N. i J. N. bieg terminu na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia bądź przyjęcia spadku uległ zawieszeniu, to i tak oświadczenie złożone przez T. D. w dniu 10 października 2023 roku było złożone po upływie terminu. Jeśli przyjąć, że bieg terminu uległ zawieszeniu, to jego bieg został podjęty w dniu 7 czerwca 2023 roku, czyli w dniu, w którym postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. z dnia 19 maja 2023 roku wydane w sprawie V. N. (...) w przedmiocie zezwolenia A. D. i S. N. (1) na dokonanie w imieniu małoletnich synów N. N. i J. N. na odrzucenie spadku po H. P. zmarłym w dniu 30 czerwca 2022 roku w T. stało się prawomocne. Zawieszenie biegu terminu (art. 121 k.c.) spowodowało jedynie jego przedłużenie o nieco ponad miesiąc – okres, w którym bieg terminu spoczywał z uwagi na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym, w związku z czym termin, który upłynąłby 28 maja 2023 roku upłynął na skutek złożenia wniosku 43 dni później, czyli z dniem 10 lipca 2023 roku. Czynność zdziałana przez T. D. 10 października 2023 roku nie była zatem podjęta niezwłocznie po zakończeniu postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym dla m. st. Warszawy w W. w sprawie V. N. (...). Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przez T. D. w dniu 10 października 2023 roku było zatem bezskuteczne.

Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku ma charakter terminu zawitego prawa materialnego i jako taki nie podlega przywróceniu. Ustawodawca przewidział jednak szczególne przypadki, gdy istnieje możliwość uchylenia się od skutków uchybienia tego terminu. Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c., jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca;

3) do zachowania terminu, o którym mowa w art. 88 § 2, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.

Warto przy tym zaznaczyć, że art. 1019 § 1 pkt 3 k.c. wszedł w życie również w dniu 15 listopada 2023 roku na mocy powoływanej już wcześniej 4 ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu (§ 2).

Należy przy tym podkreślić, że błąd w rozumieniu art. 1019 k.c. musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz być istotny, tzn. taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 84 k.c.). Błąd dotyczący treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku to m.in. błąd co do: osoby spadkodawcy, tytułu powołania lub przedmiotu spadku. W tej ostatniej sytuacji chodzi o brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego, z tym zastrzeżeniem, że nie jest on wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy (tak E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011).

Wydanie deklaratoryjnego postanowienia zatwierdzającego uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia jest poprzedzone rozprawą, podczas której sąd bada, czy istnieje wada oświadczenia woli (art. 84 i 87 k.c.) oraz czy uprawnienie do uchylenia się nie wygasło (art. 88 § 2 k.c.). Zgodnie z art. 88 § 2 k.c., uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku, od chwili, kiedy stan obawy ustał. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie z powodu błędu lub groźby oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz oświadczenie o odrzuceniu spadku powinny być złożone przed sądem. W przypadku złożenia oświadczenia woli nieskierowanego do oznaczonego adresata, czyli takiego, jakim jest przyjęcie lub odrzucenie spadku, za prawnie doniosły błąd może być w świetle art. 84 k.c. uznany tylko taki błąd, który dotyczy treści czynności prawnej i który jest zarazem istotny, tj. uzasadnia przypuszczenie, że jeżeliby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia woli danej treści. Taki błąd musi istnieć oczywiście w chwili składania oświadczenia woli. Wymagania te odniesione do niezłożenia przez spadkobiercę w terminie oświadczenia oznaczają, że aby spadkobierca mógł się uchylić na podstawie przepisów o błędzie od skutków prawnych swego biernego zachowania, musi być - po pierwsze - przez cały bieg terminu w błędzie co do okoliczności objętej treścią przyjęcia spadku następującego z mocy ustawy i - po drugie - wykazać, że jeżeliby znał prawdziwy stan w zakresie tych okoliczności, to rozsądnie oceniając, odrzuciłby spadek lub przyjął go jedynie z dobrodziejstwem inwentarza.

W doktrynie prawniczej i orzecznictwie wskazuje się, że dopuszczalne jest także uchylenie się od skutków oświadczenia woli pod wpływem błędu co do prawa (por. wyr. Sądu Najwyższego z 24 stycznia 1974 r., II CR 761/73, OSPiKA 1975, Nr 11, poz. 238, z aprobującą glosą A. Kleina). Należy jednak zwrócić uwagę na pogląd, iż wątpliwe jest zastosowanie konstrukcji błędu co do prawa w sytuacji, w której przedstawiciel ustawowy spadkobiercy co prawda wystąpił do sądu opiekuńczego o zezwolenie na odrzucenie lub przyjęcie spadku wprost w jego imieniu, lecz po uzyskaniu takiego zezwolenia nie złożył już w terminie żadnego oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku, będąc przekonanym, że czynność taka wobec udzielonego już zezwolenia sądu jest zbędna. W takiej sytuacji względem spadkobiercy znajdzie zastosowanie art. 1015 § 2 k.c., gdyż uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności nie oznacza jeszcze dokonania tej czynności (por. W. Borysiak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Legalis, uwagi do art. 1019, teza 56 i 60).

Błąd co do prawa może być uwzględniony jedynie wtedy, gdy nie tylko dotyczył treści oświadczenia woli i był istotny, lecz gdy ponadto był usprawiedliwiony okolicznościami (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2000 roku, IV CKN 144/00, OSNC 2001, Nr 4, poz. 60). Pogląd taki, na tle art. 1019 k.c., przyjęto także w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 roku (II CSK 171/12, L.). Wyróżnić należy w tym zakresie dwie sytuacje: w pierwszej spadkobierca nie zdaje sobie sprawy z tego, że upływ terminu sześciomiesięcznego powoduje przyjęcie przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza (a w przypadku spadku otwartego przed 18.10.2015 r. powoduje przyjęcie spadku wprost); w drugiej spadkobierca pozostaje w mylnym przekonaniu nie co do samego skutku upływu terminu z art. 1015 § 2 k.c., ale co do innych skutków wynikających z przepisów prawnych (por. W. Borysiak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Legalis, uwagi do art. 1019, teza 57).

W sprawie o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku ciężar wykazania, że spadkobierca działał pod wpływem błędu spoczywa na wnioskodawcy (art. 6 k.c.). W postępowaniu tym sąd spadku bada wprawdzie z urzędu zasadność uchylenia się przez spadkobierców od skutków ich bezczynności, niemniej jednak mają tutaj odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie (art. 13 § 2 k.p.c.). Z tego względu wnioskodawca nie jest zwolniony od obowiązku wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzi skutki prawne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, LEX nr 677786).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, że wnioskodawcy nie zdołali sprostać ciężarowi dowodu w zakresie dowiedzenia, że nie złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P. z powodu błędu istotnego. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zgodnie z przywołanym powyżej poglądem samo złożenie wniosku do sądu opiekuńczego o zezwolenie na odrzucenie spadku bez złożenia oświadczenia co do odrzucenia spadku w sytuacji, gdy wnioskodawca jest przekonany, że czynność taka jest zbędna nie jest błędem istotnym prawnie. W przedmiotowej sytuacji okoliczność ta sięga nawet dalej - rodzice wnioskodawcy wiedzieli, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest konieczne biorąc pod uwagę fakt, że S. N. (1) sam takowe złożył w dniu 28 listopada 2022 roku. Następnie rodzice wnioskodawców zainicjowali także postępowanie przed sądem opiekuńczym w celu uzyskania jego zezwolenia na dokonanie czynności polegającej na odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich synów. Poza tym S. N. (1) był prawidłowo pouczony przez notariusza przy okazji odrzucenia spadku o konieczności złożenia oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po H. P. także w imieniu małoletnich dzieci w terminie 6 miesięcy. W świetle zeznań złożonych na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku przez S. N. (1) jako zupełnie nieprzekonujące jawią się twierdzenia wyrażone we wniosku jakoby z powodu nieznajomości polskiego prawa i polskiego języka, a także faktu, iż wnioskodawcy i ich rodzice zamieszkują w Niemczech doszło do uchybienia terminu i pozostawania przez wnioskodawców w błędzie co do swoich praw. S. N. (1) wiedział zarówno o terminie na złożenie oświadczenia, jak i wiedział, że należy złożyć wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku po H. P. do sądu opiekuńczego.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, iż nawet ewentualne nabycie spadku nastąpi z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że wnioskodawcy odpowiadali będą za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), wobec czego konieczność spłaty długów ograniczałoby się jedynie do wartości spadku, który odziedziczyliby razem z długami.

Wymaga podkreślenia fakt, że termin do złożenia oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku rozpoczął się dla N. N. i J. N. z dniem 28 listopada 2022 roku, czyli z dniem w którym spadek po H. P. odrzucił ojciec małoletnich – S. N. (1). Wnioskodawcy należy do grona spadkobierców ustawowych po H. P. dziedziczących w pierwszym kręgu spadkobierców ustawowych – jako zstępni, a konkretnie prawnukowie. S. N. (1) wiedział o tym, że konieczne jest odrzucenie spadku w imieniu dzieci, biorąc pod uwagę, że sam wszedł do kręgu spadkobierców ustawowych na skutek odrzucenia spadku przez jego matkę, B. N., a ponadto z uwagi na to, że został przez notariusza pouczony zarówno o konieczności odrzucenia spadku, jak i terminie do realizacji tej czynności. Tym samym bieg terminu do złożenia oświadczenia w przedmiocie złożenia oświadczenia co do przyjęcia bądź odrzucenia spadku rozpoczął się w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). W przypadku małoletnich wnioskodawców oznacza to datę odrzucenia spadku przez ich ojca, czyli 28 listopada 2022 roku. Odrzucenie spadku przez S. N. (1) uczyniło wnioskodawców spadkobiercami ustawowymi, bowiem N. N. i J. N. należeli do grona spadkobierców ustawowych H. P. powołanych w dalszej kolejności. S. N. (1) i A. D. co prawda złożyli wniosek do sądu opiekuńczego o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu synów, ale nie złożyli równolegle wniosku o odebranie oświadczenie do sądu. Zamiast tego już po upływie terminu złożyli przez pełnomocnika takie oświadczenie przez notariusza. Wnioskodawcy nie uzasadnili przekonująco złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku z tak znacznym opóźnieniem.

Sąd bierze pod uwagę argumenty S. N. (1) i A. D. o tym, że to nieznajomość polskiego prawa rzutowała na uchybienie przez nich terminu na złożenie stosownego oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jednocześnie jednak sąd uznaje, że nieznajomość ta nie stanowi błędu usprawiedliwiającego brak złożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po H. P. w imieniu małoletnich dzieci. Rodzice wnioskodawców mieli 6 miesięcy na realizację potrzebnych do odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci czynności i mieli tego pełną świadomość. Rodzice wnioskodawców mogli złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich dzieci nie tylko w Polsce, ale również przed sądem właściwym dla ich miejsca zamieszkania (por. art. 13 Rozporządzenia 650/2012). Skoro już jednak zdecydowali się na prowadzenie postępowania przed sądem w Polsce nic nie stało na przeszkodzie, by stosowny wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku złożyli równolegle z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie imieniem małoletnich dzieci na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Wówczas postępowanie w przedmiocie złożenia oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku zostałoby zawieszone do czasu zakończenia postępowania przed sądem opiekuńczym (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a wnioskodawcy nie uchybiliby terminowi czynności.

W ocenie sądu bardziej niż nieznajomość prawa w przypadku rodziców wnioskodawców w przedmiotowej sprawie na uchybienie terminowi rzutowała ich nieprawidłowa organizacja czynności. Rodzice wnioskodawców świadomi tego, że należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego zwlekali ze złożeniem tegoż wniosku przez 5 miesięcy, a następnie zabrakło już czasu na to, by złożyć wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Nawet jednak po tym jak rodzice wnioskodawców otrzymali odpisy postanowienia sądu opiekuńczego (odpowiednio 26 maja 2023 roku i 30 maja 2023 roku) wnioskodawcy czekali ponad dwa miesiące zanim udzielili pełnomocnictwa T. D. (3 sierpnia 2023 roku), ten zaś dopiero dwa miesiące później (10 października 2023 roku) złożył oświadczenie spadkowe. Brak jest usprawiedliwienia dla takiej zwłoki w dokonaniu potrzebnych czynności. S. N. (1) zeznał, że w przygotowaniu wniosku do sądu opiekuńczego pomagał mu jego ojciec, lecz w sytuacji, w której nie mógł mu pomagać ze względu na pobyt w szpitalu, rodzice wnioskodawców oczekiwali bezczynnie i nie podejmowali żadnych czynności. Brak jest natomiast podstaw, by uznać, że nie mogli pozyskać innej pomocy w ustaleniu co i w jaki sposób powinni zrobić – S. N. (1) ma również matkę, które podobnie jak on odrzuciła spadek po H. P., oprócz tego korzystał z pomocy prawnej w Niemczech, mógł również skorzystać z pomocy prawnej w Polsce (tak jak korzysta z niej w przedmiotowym postępowaniu).

Wnioskodawcy we wniosku wskazywali, że na skutek nieznajomości przepisów prawa nie zdawali sobie sprawy z długości terminów na odrzucenie spadku i nieskuteczności złożonego w dniu 10 października 2023 roku oświadczenia o odrzuceniu spadku. Nie jest to prawdą, biorąc pod uwagę, że S. N. (1) sam zeznał, że notariusz pouczył go o terminach ustawowych na odrzucenie spadku, a ponadto bez wątpienia znał te terminy biorąc pod uwagę, że sam dokonał odrzucenia spadku po H. P. w terminie ustawowym. Sąd oczywiście przyznaje, że wnioskodawcy nie zdawali sobie sprawy z tego, że odrzucenie przez nich spadku w dniu 10 października 2023 roku było bezskuteczne. Gdyby mieli tego świadomość najprawdopodobniej wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku złożenia oświadczenia w terminie zostałby złożony wcześniej aniżeli po wezwaniu małoletnich wnioskodawców do udziału w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po H. P.. Niemniej jednak, jak już wyjaśniono wcześniej, w ocenie sąd złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po terminie, w dniu 10 października 2023 roku nie było usprawiedliwione błędem istotnym, który uzasadnia zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie.

W ocenie sądu, dokonane ustalenia nie dawały podstaw do stwierdzenia błędu wnioskodawców uzasadniającego uchylenie się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (art. 1019 § 2 k.c.). Taki błąd mógłby polegać, jak już wcześniej zaznaczono, na niebędącej wynikiem niedołożenia należytej staranności nieznajomości przedmiotu spadku, tj. nieznajomości rzeczywistego stanu spadku - niewiedzy, że w skład spadku wchodzą długi. Ale jak wynika z okoliczności sprawy S. N. (1) wiedział, że spadkodawca miał długi, a stan jego wiedzy w tym zakresie nie uległ zmianie do tej pory Zresztą właśnie z tego powodu sam odrzucił spadek po H. P., podobnie jak jego matka.

Nawet gdyby uznać, że rodzice wnioskodawców nie mieli świadomości, że jest wnioskodawcy są spadkobiercami H. P. albo nie znali terminu na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku (choć materiał dowodowy zgromadzony w przedmiotowej sprawie temu przeczy) z punktu widzenia art. 1019 k.c. byłoby to pozbawione doniosłości prawnej. Nieświadomość ta wynikałaby bowiem z nieznajomości przepisów prawa. Gdyby bowiem rodzice wnioskodawców zapoznali się z przepisami art. 931 § 1 i 2 k.c., wiedzieliby, że ich dzieci są spadkobiercami H. P. na skutek odrzucenia spadku przez S. N. (1). Lektura art. 1015 § 1-2 k.c. uświadomiłaby natomiast rodziców wnioskodawców o terminach na złożenie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku. Wspomniany brak świadomości po stronie przedstawicieli ustawowych wnioskodawców wynika, jak wskazano we wniosku, z nieznajomości prawa, a nie z usprawiedliwionego błędu co do prawa. Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia tego, kto go nie zna i nie niweluje negatywnych skutków prawnych, które ustawa wiąże z brakiem aktów staranności.

Mając na uwadze wszystkie powyższe argumenty Sąd doszedł do przekonania, że wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. P. nie jest zasadny i podlegał oddaleniu. O tym sąd orzekł w punkcie 1 postanowienia. W związku z tym bezskuteczne jest również odebrane na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2024 roku oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przez S. N. (1) i A. D. w imieniu N. N. i J. N..

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie 2 postanowienia na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. stosując ogólną zasadę ponoszenia kosztów postępowania w postępowaniu nieprocesowym.

W punkcie 3 postanowienia natomiast Sąd postanowił obciążyć wydatkami poniesionymi w sprawie obciążyć Skarb Państwa. Na wspomniane wydatki składają się kwoty wydatkowane na poczet wynagrodzenia tłumacza przysięgłego języka niemieckiego J. J. w łącznej kwocie 2 686,48 zł (art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 959 ze zm., dalej: u.k.s.c.). Zgodnie z art. 83 ust. 1 u.k.s.c., jeżeli przepisy ustawy przewidują obowiązek działania i dokonywania czynności połączonej z wydatkami z urzędu, sąd zarządzi wykonanie tej czynności, a kwotę potrzebną na ich pokrycie wykłada tymczasowo Skarb Państwa. Dotyczy to także dopuszczenia i przeprowadzenia przez sąd z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę. Zgodnie z art. 83 ust. 2 u.k.s.c., w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113. Niemniej jednak wymaga podkreślenia, że rodzice wnioskodawców będący w przedmiotowej sprawie ich przedstawicielami ustawowymi jako osoby niewładające językiem polskim w mowie i w piśmie zgodnie z powołanymi wcześniej przepisami art. 5 § 2 i 3 pusp mają prawo korzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, którego przyznaje sąd. Jest to element konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Gwarancja „bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza” oznacza, że strona, która nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, nie może być wezwana do uiszczenia zaliczki na poczet tych czynności ani obciążona wydatkami z tego tytułu w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji. W trakcie postępowania wydatki na poczet należności przysługujących tłumaczowi wykłada Skarb Państwa, a w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji sąd może obciążyć obowiązkiem ich zwrotu inną stronę, o ile zachodzą podstawy przewidziane w art. 96 ust. 4 albo art. 113 u.k.s.c. (por. M. Uliasz (w:) Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz, wyd. IV, red. P. Feliga, LEX 2024, uwagi do art. 5, teza 118). Biorąc pod uwagę charakter przedmiotowej sprawy (sprawa była rozpatrywana w postępowaniu nieprocesowym), a także zasadę ponoszenia kosztów tego postępowania wynikającą z punktu 2 postanowienia oraz art. 520 § 1 k.p.c. brak było podstaw, by obciążyć poniesionymi w postępowaniu wydatkami którąkolwiek ze stron (art. 113 ust. 1 i 2 u.k.s.c.). Tym samym wydatkami poniesionymi w sprawie obciążony został Skarb Państwa, o czym orzeczono w punkcie 3 postanowienia.

asesor sądowy Paweł Kamiński