Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 marca 2025 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	asesor sądowy Paweł Kamiński
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Karolina Kotowska

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2025 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko M. K. i H. K.

o zapłatę

I.  oddala powództwo główne i ewentualne;

II.  zasądza od powoda (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz pozwanych M. K. i H. K. kwotę 5434 zł (pięć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1942/24 T., dnia 18 marca 2025 roku

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 grudnia 2024 roku powód (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniósł o zasądzenie od pozwanych M. K. i H. K. solidarnie kwoty 54 874,90 zł, na którą składały się kwota 7 965,64 zł tytułem zwrotu kwoty ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 30 lipca 2008 roku w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2023 roku do dnia zapłaty oraz kwota 46 909,26 zł tytułem zwrotu kwoty ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 lipca 2006 roku w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2023 roku do dnia zapłaty. Powód zażądał także ewentualnie zasądzenia powyższych kwot od pozwanych z zastrzeżeniem, że spełnienie zasądzonego świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego z pozwanych do wysokości spełnionego świadczenia bądź zasądzenia tych kwot w częściach równych od każdego z pozwanych. Ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia żądania głównego, powód wniósł o zmianę wysokości świadczenia powoda w postaci wypłaconego pozwanym na podstawie zawartej umowy kredytu z dnia 30 lipca 2008 roku kapitału kredytu w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza w czasie i ukształtowanie go na poziomie 88 709,69 zł oraz zasądzenia od pozwanych solidarnie (ewentualnie z zastrzeżeniem, że spełnienie zasądzonego świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego z pozwanych do wysokości spełnionego świadczenia bądź zasądzenia tych kwot w częściach równych od każdego z pozwanych) na rzecz powoda kwoty 8 709,69 zł tytułem zwrotu kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na mocy umowy kredytu z dnia 30 lipca 2008 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanym do dnia zapłaty na podstawie przepisów o waloryzacji sądowej (art. 358 ¹ § 3 k.c.). W ramach roszczenia ewentualnego powód domagał się również zmiany wysokości świadczenia powoda w postaci wypłaconego pozwanym na podstawie zawartej umowy kredytu z dnia 24 lipca 2006 roku kapitału kredytu w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza w czasie i ukształtowanie go na poziomie 335 726,30 zł oraz zasądzenia od pozwanych solidarnie (ewentualnie z zastrzeżeniem, że spełnienie zasądzonego świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego z pozwanych do wysokości spełnionego świadczenia bądź zasądzenia tych kwot w częściach równych od każdego z pozwanych) na rzecz powoda kwoty 65 726,30 zł tytułem zwrotu kwoty należnej powodowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na mocy umowy kredytu z dnia 24 lipca 2006 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanym do dnia zapłaty na podstawie przepisów o waloryzacji sądowej. Powód domagał się także zasądzenia od pozwanych zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zawarł z pozwanymi w dniu 30 lipca 2008 roku umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), zaś 24 lipca 2006 roku umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...). Na mocy umowy z 30 lipca 2008 roku powód wypłacił pozwanym kwotę 80 000 zł, natomiast na mocy umowy z 24 lipca 2006 roku 270 000 zł. Powód wskazał, że Sąd pierwszej instancji rozpoznający sprawę z powództwa pozwanych wyrokiem z dnia 10 lutego 2022 roku w sprawie o sygn. akt I C 702/21 stwierdził nieważność umowy z 24 lipca 2006 roku oraz przesłankowo ustaliły nieważność umowy z 30 lipca 2008 roku ustalając, że wyłączną przyczyną nieważności umów jest występowanie w nich niedozwolonych postanowień umownych. Sąd drugiej instancji wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 roku wydanym w sprawie I ACa 591/22 oddalił apelację banku. Powód wskazał, że spełnił świadczenia zasądzone powyższymi wyrokami. Pismem z dnia 16 lutego 2023 roku powód wezwał pozwanych do zapłaty kwot przewyższających nominalną kwotę udostępnionego im kapitału kredytu. Powód wyjaśnił, że kwota kredytu w wysokości nominalnej została rozliczona przez strony na podstawie porozumienia z dnia 25 stycznia 2023 roku. Powód podniósł, że żądanie główne oparte jest na przepisach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Jego zdaniem pozwani pozostają wzbogaceni względem powoda, ponieważ bank powinien otrzymać zwrot urealnionej wartości kapitału kredytu, na którą składa się nominalna kwota wypłacona kredytobiorcom przez bank oraz różnica pomiędzy tą nominalną kwotą, a realną, aktualną wartością wypłaconego kapitału. Powód wskazał też, że w okresie ostatnich kilkunastu lat mamy do czynienia z inflacją o znacznej skali. W związku z tym zwracany w następstwie nieważności umowy kredytu udostępniony kapitał kredytu powinien uwzględniać zmiany wartości pieniądza w czasie. Tym samym, twierdził powód, zwrot udostępnionego kapitału kredytu według wartości nominalnej sprzed kilkunastu lat nie może być uznany za zwrot tego kapitału jako świadczenia ekwiwalentnego. Powód podniósł, że oceniając czy strony są wzbogacone należy wziąć pod uwagę zmianę w całym jej majątku, a więc zarówno spełnienie świadczenia, jak i otrzymanie świadczenia od drugiej strony z uwzględnieniem faktu, iż wartość tych świadczeń ulegała zmianom w tym czasie. Zdaniem powoda jego roszczenie główne stanowi jedynie uaktualnienie świadczenia spełnionego na rzec kredytobiorców wiele lat temu. Powód podniósł, że jego roszczenia są dopuszczalne w świetle przepisów prawa unijnego i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Powód twierdził też, że jego roszczenie jest istotne także z perspektywy stabilności rynków finansowych. Powód obliczył kwotę żądania głównego w wysokości 54 874,90 zł przy zastosowaniu wskaźnika inflacji uwzględniającego zmianę siły nabywczej pieniądza, każdorazowo odnoszonego do kwoty pierwotnie wypłaconej z pomniejszaniem tego kapitału o wszelkie spłaty kredytobiorcy.

Żądanie ewentualne powód oparł zaś na art. 358 ¹ § 3 k.c., wskazując, że jego roszczenie jest zasadne z uwagi na istotna zmianę siły nabywczej pieniądza oraz fakt, iż jego świadczenie nie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a jedynie w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy. Powód zaznaczył, że nieważność umowy kredytu powoduje, że należne mu świadczenie nie jest związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Powód zaznaczył, że nieważność umowy kredytu powoduje, że należne mu świadczenie nie jest związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Powód wskazał też, że dokonaniu waloryzacji świadczenia banku nie stoi na przeszkodzie rozliczenie kapitału w wartości nominalnej przed wszczęciem postępowania. Wysokość roszczenia ewentualnego powód obliczył wskazując, że celem udzielenia kredytu w niniejszej sprawie był zakup nieruchomości. Zdaniem powoda to powoduje, że adekwatnym miernikiem urealnienia wartości kapitału kredytu mógłby być wzrost wydatków, które kredytobiorca finansował z otrzymanego kredytu. Powód zaznaczył też, że dokonał wyliczenia swojego roszczenia poprzez przyjęcie wskaźnika inflacji miesięcznej publikowanego na oficjalnej stronie Głównego Urzędu Statystycznego. Powód podniósł, że kapitał kredytu wypłaconego na podstawie umowy z 30 lipca 2008 roku w wysokości zwaloryzowanej przy zastosowaniu poczynionych przez niego założeń wynosi 88 709,69 zł, natomiast kapitał wypłaconego kredytu na podstawie umowy z 24 lipca 2006 roku w wysokości zwaloryzowanej wynosi 335 726,30 zł i na takim poziomie należy je ukształtować.

Powód podkreślił też, że jego roszczenie nie jest żądaniem rekompensaty, lecz stanowi jedynie efekt waloryzacji należnego mu świadczenia.

Powód wskazał, że dniem wymagalności dochodzonego roszczenia jest dzień następujący po dniu wskazanym jako ostateczny dzień zapłaty w wezwaniu do zapłaty przesłanym przez niego do pozwanych. Zdaniem powoda pozwani są względem niego odpowiedzialności za spełnienie jego roszczenia solidarnie bądź na zasadach solidarności niewłaściwej (odpowiedzialność in solidum). Jeśli natomiast brak jest podstaw do zasądzenia świadczenia w powyższy sposób, powód żądał ewentualnie zasądzenia świadczenia od pozwanych w częściach równych. Uzasadniając żądanie w zakresie odsetek za opóźnienie powód wskazał, że powinny być liczone od dnia następnego po wyznaczonym w wezwaniu pozwanych do zapłaty terminie płatności. W zakresie żądania ewentualnego powód wniósł o zasądzenie odsetek za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanym.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa wskazując, że powodowi nie należy się nic ponad zwrot kapitału i to jedynie gdy roszczenie to nie jest przedawnione. Według pozwanych roszczenie banku, niezależnie od jego nazwy zmierza do tego, by bank zarobił na nieuczciwej umowie. Powodowie zaznaczyli też, że roszczenie powoda nie ma żadnych podstaw prawnych. Zdaniem pozwanych to bank był autorem wadliwej umowy kredytowej i to on umieścił w umowie postanowienia, które rażąco naruszały interesy kredytobiorców. Dokonanie waloryzacji (urealnienia) pomimo nieuczciwego działania banku jako przedsiębiorcy naruszałoby zasady współżycia społecznego. Pozwani uważają też, że przywołane w pozwie okoliczności związane ze zmianą siły nabywczej pieniądza nie uzasadniają waloryzacji świadczenia w myśl art. 358 ¹ § 3 k.c. Pozwani wnieśli także o zwrot kosztów procesu, w tym zastępstwa procesowego w podwójnej stawce według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 34 zł.

Na dalszym etapie postępowania stanowiska stron pozostały bez zmian.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 24 lipca 2006 roku M. K. i H. K. zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) denominowanego w (...). Kwota kredytu została ustalona na 270 000 zł, a okres kredytowania wynosił 300 miesięcy. Kredyt był przeznaczony na dokończenie budowy domu jednorodzinnego należącego do kredytobiorców znajdującego się w L., położonego na działce nr (...). Z kolei w dniu 30 lipca 2008 roku pozwani zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) denominowanego w (...). Kwota kredytu została ustalona na 80 000 zł, a okres kredytowania wynosił 120 miesięcy. Kredyt był przeznaczony na remont i wyposażenie domu jednorodzinnego należącego do kredytobiorców znajdującego się w L., położonego na działce nr (...).

Bezsporne, a nadto dowód: umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 lipca 2006 roku - k. 28-29v, umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 30 lipca 2008 roku - k. 25-27

Powód jest następcą prawnym (...) Bank Spółki Akcyjnej w W.. Na mocy uchwały o połączeniu z dnia 30 lipca 2012 roku (...) Bank Spółka Akcyjna w W. połączył się w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. z Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. przez przeniesienie całego majątku (...) Bank Spółki Akcyjnej w W. (spółki przejmowanej) na Bank (...) Spółkę Akcyjną w W. (spółkę przejmującą) z równoczesnym podwyższeniem kapitału zakładowego spółki przejmującej poprzez emisję akcji połączeniowych, które Bank (...) Spółka Akcyjna wyda dotychczasowym akcjonariuszom (...) Bank Spółki Akcyjnej. W dniu 7 września 2018 roku Bank (...) Spółka Akcyjna zmienił firmę, pod którą działa na (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W..

Bezsporne, a nadto dowód: odpis zupełny KRS powoda – dostępny pod numerem: (...) w rejestrze publicznym na stronie internetowej - https://wyszukiwarka-krs.ms.gov.pl

Wyrokiem z 10 lutego 2022 roku Sad Okręgowy w B. w sprawie o sygn. akt I C 702/21 ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...) zawarta w dniu 24 lipca 2006 r. między M. K. i H. K. a poprzednikiem prawnym (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w (...) Bankiem S.A. w W. jest nieważna w całości. Sąd zasądził także od (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz M. H. B.-K. łącznie kwotę 142 097,27 zł, 33 832,14 CHF, 87 853,69 zł i 18 718,74 CHF – wszystkie te kwoty z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 lutego 2021 r. do dnia zapłaty, a także koszty procesu. Wyrokiem z 22 grudnia 2022 roku w sprawie I ACa 591/22 Sąd Apelacyjny w G. oddalił apelację banku. Sądy ustaliły przesłankowo nieważność umowy kredytu z dnia 30 lipca 2008 roku.

Bezsporne, a nadto dowód: wyrok Sądu Okręgowego w B. z 10 lutego 2022 roku w sprawie I C 702/21 - k. 30; wyrok Sądu Apelacyjnego w G. z 22 grudnia 2023 roku w sprawie I ACa 591/22 - k. 31, częściowo porozumienie w przedmiocie wykonania prawomocnego wyroku w sprawie I C 702/21 oraz I ACa 591/22 z 25 stycznia 2023 roku – k. 34-36

W dniu 25 stycznia 2023 roku (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. i H. K. oraz M. K. zawarli porozumienie w ramach którego ustalone zostały wzajemne rozliczenia świadczeń nienależnych i złożone zostały oświadczenia co do dalszych roszczeń. W § 1 ust. 1 porozumienia strony zgodnie oświadczyły, że bank jest zobowiązany do zapłaty na rzecz kredytobiorców łącznej kwoty 644 302,43 zł, na którą składają się kwoty:

- 231 297,52 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia z tytułu rat uiszczonych przez kredytobiorców do dnia 25 czerwca 2014 roku,

- 62 833,13 CHF tytułem nienależnie pobranego świadczenia z tytułu rat uiszczonych przez kredytobiorców do dnia 23 listopada 2022 roku, przy czym kwota ta została przeliczona według kursu Narodowego Banku Polskiego z dnia 22 grudnia 2022 roku, tj. 4, (...) i wynosi 300 524,58 zł,

- 38 614,96 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 231 297,52 zł za okres od dnia 20 lutego 2021 roku do 25 stycznia 2023 roku,

- 10 489,93 CHF tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 62 833,13 CHF za okres od dnia 20 lutego 2021 roku do 25 stycznia 2023 roku, przy czym kwota ta została przeliczona według kursu Narodowego Banku Polskiego z dnia 22 grudnia 2022 roku, tj. 4, (...) i wynosi 50 172,29 zł,

- 23 418,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w B. w sprawie I C 702/21 i przed Sądem Apelacyjnym w G. w sprawie I ACa 591/22,

- 275,08 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od kwoty 23 418,00 zł za okres od dnia 22 grudnia 2022 roku do dnia 25 stycznia 2023 roku.

Z kolei M. K. i H. K. oświadczyli, że są zobowiązani na rzecz (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 350 000,00 zł stanowiącej kwotę udostępnionych kredytobiorcom środków na podstawie umów kredytu z dnia 24 lipca 2006 roku i z dnia 30 lipca 2008 roku (§ 1 ust. 2 porozumienia). W § 2 ust. 1 porozumienia strony dokonały potrąceń wymienionych wyżej wierzytelności. W wyniku potrącenia obie wierzytelności umorzyły się nawzajem co do wysokości wierzytelności niższej (§ 2 ust. 2 i § 3 ust. 1 porozumienia). Pozostała wierzytelność przysługująca kredytobiorcom wynosiła 294 302,43 zł. Bank oświadczył, że w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie porozumienia zapłaci na rzecz M. K. i H. K. kwotę 294 302,43 zł na rachunek bankowy H. K. (§ 2 ust. 3 porozumienia). Strony porozumienia potwierdziły, że w całości reguluje ono i wyczerpuje ich wzajemne roszczenia wynikające z wyroków zapadłych w sprawach przed Sądem Okręgowym w B. w sprawie I C 701/21 i przed Sądem Apelacyjnym w G. w sprawie I ACa 591/22 (§ 3 ust. 2 porozumienia). W § 3 ust. 5 porozumienia wskazano, że strony oświadczają, że zawarcie porozumienia nie stanowi zrzeczenia się jakichkolwiek pozostałych roszczeń restytucyjnych wynikających z unieważnienia umowy kredytu. Bank oświadczył, że zachowuje sobie prawo do dochodzenia od kredytobiorców zapłaty kwoty stanowiącej korzyść osiągniętą przez nich na skutek korzystania z nienależnej im usługi finansowej odpowiadającej wartości średniego rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które konsument musiałby zapłacić, gdyby zawarł ważną umowę kredytu. Porozumienie weszło w życie z dniem jego zawarcia (§ 4 ust. 5 porozumienia).

Bezsporne, a nadto dowód: porozumienie w przedmiocie wykonania prawomocnego wyroku w sprawie I C 702/21 oraz I ACa 591/22 z 25 stycznia 2023 roku – k. 34-36

Pismem z 16 lutego 2023 roku (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wezwał M. K. i H. K. do zapłaty kwoty 15 132,06 zł z tytułu należnego bankowi wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kredytobiorcom przez bank kapitału na podstawie umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 30 lipca 2008 roku oraz kwoty 105 701,85 zł z tytułu należnego bankowi wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kredytobiorcom przez bank kapitału na podstawie umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 lipca 2006 roku. Uzasadniając żądanie powód podał, że prawną konsekwencją faktycznego korzystania przez kredytobiorców z kwoty pieniężnej wypłaconej przez bank tytułem uruchomienia kredytu, który następnie został uznany za nieważny, jest posiadanie przez bank roszczeń o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z kredytu, którym bank nie mógł dysponować, gdyż został udostępniony pozwanym. Wysokość wynagrodzenia została skalkulowana jako potencjalny (średni) koszt odsetek należnych od typowego kredytu złotowego za rzeczywisty okres korzystania z udostępnionego na mocy nieważnych umów kapitału kredytu.

Roszczenie banku nie zostało jednak zaspokojone przez pozwanych.

Bezsporne, z nadto dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 16 lutego 2023 roku - k. 32-33

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny pomiędzy stronami był w zasadzie bezsporny, istota sporu sprowadzała się natomiast do oceny prawnej zasadności zgłoszonych przez powoda żądań. Sąd w niniejszej sprawie jest związany na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. rozstrzygnięciami zapadłymi w wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 10 lutego 2022 roku w sprawie I C 702/21 w wyroku Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 22 grudnia 2022 roku w sprawie I ACa 519/22. Jeżeli bowiem wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana. Kwestie wynikające z powyższych wyroków były zresztą bezsporne.

Sąd postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 29 maja 2024 roku pominął wnioski powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania strony pozwanej (punkt 9 pozwu) oraz z opinii biegłego z zakresu bankowości lub ekonomii i finansów (punkt 10 pozwu), albowiem były one nieistotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, zaś dowód z opinii biegłego także nieprzydatny dla wykazania faktów, które chciał nim wykazać powód.

Nie ulega wątpliwości, że w razie stwierdzenia nieważności umowy kredytu nominowanego do (...), konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). O kwestii sposobu rozliczenia świadczeń z nieważnej umowy kredytowej przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 (LEX nr 3170921), w której uzasadnieniu wskazano, że umowa, która nie może wiązać bez niedozwolonego postanowienia - o czym decydują obiektywne kryteria wynikające z prawa krajowego - jest w całości bezskuteczna, a w konsekwencji konsument i kredytodawca mogą żądać zwrotu świadczeń spełnionych na jej podstawie jako nienależnych (art. 410 § 1 k.c.). Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W tej kwestii Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. wydanej w sprawie III CZP 11/20 (LEX nr 3120579). W świetle takiego stanowiska uznać należy, iż przy rozliczeniu wzajemnych świadczeń spełnianych na podstawie spornej umowy, która została uznana za nieważną, zastosowanie powinna mieć teoria dwóch kondykcji, która przewiduje, że powstają w takiej sytuacji dwa stosunki prawne i każda ze stron ma roszczenie do drugiej o zwrot środków na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Po stronie kredytobiorcy powstaje obowiązek zwrotu kapitału uzyskanego od banku tytułem kredytu, z kolei po stronie banku obowiązek zwrotu na rzecz kredytobiorcy sumy świadczeń uzyskanych tytułem rat kapitałowo-odsetkowych spełnionych przez cały okres kredytowania.

Powód opierał żądanie główne pozwu o treść przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne, o którym mowa w przepisie art. 410 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Do powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia konieczne jest wystąpienie czterech przesłanek: zubożenia jednego podmiotu, wzbogacenia innego podmiotu, związku między zubożeniem a wzbogaceniem oraz braku podstawy prawnej wzbogacenia (A. Ohanowicz, w: System Prawa Cywilnego t. III, cz. 1, 1981, s. 478).

Powód podnosił, że bezpodstawne wzbogacenie pozwanego odpowiada kwocie kapitału kredytu oraz kwocie stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą kapitału wypłaconą kredytobiorcy przez bank a realną (aktualną) wartością wypłaconego kredytobiorcy kapitału. Zdaniem powoda pozwani odnieśli realną korzyść, ponieważ kwota realnie zwróconego kapitału ma aktualnie znacznie niższą wartość od tej samej kwoty, którą otrzymali oni w dacie wypłacenia im kredytu, ze względu na obniżenie siły nabywczej pieniądza przez okres pomiędzy datą wypłaty kapitału, a datą rozliczenia kwoty kredytu w wysokości nominalnej na podstawie porozumienia z dnia 25 stycznia 2023 roku.

Na wstępie wskazać należy, że powyższa kwestia była przedmiotem oceny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach C-520/21 oraz C-488/23. W pierwszej z przywołanych spraw (...) orzekł, iż art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29), należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Stwierdzić zatem należy, iż prezentowana przez stronę powodową koncepcja, zgodnie z którą w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu bankowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału mające rekompensować mu lub choćby umniejszać stratę wynikającą z nieważności umowy nie zasługuje na uwzględnienie. Przyjęcie odmiennego stanowiska niweczyłoby bowiem sankcyjny charakter nieważności i założenia dyrektywy 93/13. Taka wykładnia groziłaby ponadto stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumenta mogłoby się okazać kontynuowanie wykonywania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które może on wywodzić z dyrektywy 93/13.

Należy przy tym podkreślić, że kompetencja do dokonania przez (...) wiążącej wykładni dyrektyw wynika z treści art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 47 dalej (...)). Zgodnie z jego treścią, (...) jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni traktatów oraz o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii, co oznacza, że dokonana przez Trybunał wykładnia wspomnianych aktów ma charakter wiążący. Jeżeli zatem (...) dokonał wykładni konkretnego przepisu prawa unijnego, np. zawartego w dyrektywie, przesądzając, który z dwóch lub więcej potencjalnie wchodzących w grę sposobów rozumienia tego przepisu uważa za prawidłowy to taki sam sposób interpretacji powinien być przyjmowany w później wydawanych wyrokach sądów krajowych, w których znajdzie zastosowanie ten przepis (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2019 r., sygn. III CZP 45/19, Legalis nr 2259276).

Sąd nie podziela również stanowiska powoda, jakoby jego roszczenie nie stanowiło „rekompensaty” z tytułu niekorzystnych skutków stwierdzenia nieważności umowy. Trudno podzielić to stanowisko skoro roszczenie powoda opiera się w zasadzie na twierdzeniu, iż pozwani uzyskali korzyść jego kosztem. Należy także zwrócić uwagę, że warunkiem powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest uzyskanie korzyści przez wzbogaconego. Pojęcie uzyskania korzyści majątkowej – określane również przez ustawodawcę mianem „wzbogacenia” – odnosi się do każdej, wyrażalnej w pieniądzu, pozytywnej zmiany w majątku wzbogaconego. Najogólniej – zgodnie z podstawowymi kategoriami ekonomicznymi – wzbogacenie może przybrać postać zwiększenia aktywów majątkowych bądź zmniejszenie pasywów (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Warszawa 2022). Z pewnością pozwani uzyskali korzyść w postaci wypłaconego im kapitału kredytu. Wątpliwym jest jednak, czy można przyjąć, iż korzyścią są zmiany wartości pieniądza w okresie pomiędzy datą wypłaty kredytu a dniem dzisiejszym. Roszczenie takie w istocie rzeczy stanowi ubrane w inną argumentację żądanie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu, o którego zapłatę powód wezwał pozwanych pismem z dnia 16 lutego 2023 roku. Świadczy o tym również fakt, iż powód żądał odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 18 marca 2023 roku, czyli od dnia następującego po wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty terminu płatności wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu udostępnionego pozwanym. Przyjęcie koncepcji forsowanej przez bank prowadziłoby do tego, że powód arbitralnie decydowałyby o wysokości udostępnionej pozwanym kwoty kredytu po stwierdzeniu nieważności umowy. Bank w istocie zdaje się domagać nie tego co z jego majątku wyszło (bowiem to zostało przez strony rozliczone). Wykreowanie przez stronę powodową żądania zmierzającego do uzyskania rezultatu odpowiadającego częściowemu choćby przywróceniu skuteczności umowy uznanej za nieważną w kształcie pozbawionym postanowień abuzywnych sprzeciwia się treści art. 6 i art. 7 Dyrektywy 93/13/EWG i stanowi w istocie próbę obejścia tych regulacji oraz zniweczenia prewencyjnego i penalizującego skutku stosowania dyrektywy. Także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 kwietnia 2024 roku III CZP 25/22 (LEX nr 3709742) przesądził, że jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia. Bezspornym było to, że umowy kredytu z dnia 24 lipca 2006 roku i z 30 lipca 2008 roku łączące strony były nieważna na skutek zawartych w niej niedozwolonych postanowień umownych, a także to, że strony rozliczyły się co do kwoty kredytu w wysokości nominalnej. Powodowi nie przysługują już żadne dalsze roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia od pozwanych.

Nadto, w polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną zgłoszonego przez powoda roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. Zmiana siły nabywczej pieniądza w okresie korzystania z kapitału banku oraz możliwość korzystania z kapitału przez pozwanych nie jest świadczeniem banku, lecz jedynie stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia związanego z tym, że umowy kredytu były nieważne.

W konsekwencji należy stwierdzić, że roszczenie powodowego banku o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w postaci zwrotu urealnionej wartości kapitału kredytu jest niezasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.

W kontekście roszczenia ewentualnego sformułowanego przez powoda wskazać należy, że roszczenie ewentualne, to roszczenie zgłoszone w pozwie obok roszczenia głównego, na wypadek nieuwzględnienia roszczenia głównego, które Sąd rozpoznaje i orzeka o nim dopiero po oddaleniu głównego żądania pozwu. W przedmiotowej sprawie Sąd oddalił żądanie główne pozwu, wobec czego zaktualizowała się konieczność orzeczenia w przedmiocie żądania ewentualnego.

Przechodząc do roszczenia ewentualnego należy wskazać, że w niniejszej sprawie zmiana wysokości świadczenia pozwanych przez Sąd jest niedopuszczalna. W myśl art. 358 ¹ k.c. zasadą prawną prawa zobowiązań jest zasada nominalizmu. Oznacza ona, że wykonanie zobowiązania pieniężnego przez dłużnika następuje przez zapłatę sumy nominalnej w znakach pieniężnych, które reprezentują należność według wartości przepisów walutowych państwa, w którego walucie następuje zapłata. Odstępstwo od tej zasady strony mogą zastrzec w umowie (§ 2 ww. przepisu), możliwa jest również zmiana wysokości świadczenia przez sąd (§ 3 i 4 ww. przepisu). Zgodnie bowiem z art. 358 ¹ § 3 oraz 4 k.c., w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

W ocenie Sądu świadczenie, którego waloryzacji domaga się powód – wbrew jego twierdzeniom – pozostaje w związku z prowadzonym przez powoda przedsiębiorstwem, za czym przemawia przede wszystkim fakt, iż podstawową działalnością powoda jest udzielanie kredytów (art. 5 ust 1 pkt 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1646). Spełnienie przez powoda nienależnego świadczenia nastąpiło w wyniku wykonania udzielonego pozwanemu kredytu. Gdyby nie umowa kredytu, którą zawarły strony, roszczenie powoda o zwrot wypłaconego kapitału nigdy by nie powstało. Dodać jeszcze można, że gdyby przyjąć, że dochodzenie roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia nie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa przez bank, należałoby uznać, że bank prowadzi obok działalności bankowej także działalność innego rodzaju – pozbawioną zawodowego, zarobkowego charakteru - co jest nie do zaakceptowania, jeżeli uwzględni się wysokie wymagania co do zasad prowadzenia działalności bankowej, zwłaszcza w zakresie profesjonalizmu. Ponadto, Sąd Okręgowy w B. i Sąd Apelacyjny w G. uznały zawarte przez strony umowy za nieważne z uwagi na zamieszczenie przez bank w ramach czynności bankowej udzielania kredytu niedozwolonych postanowień umownych we wzorcu umowy przedstawionym konsumentowi. Sankcją związaną z upadkiem umowy jest obowiązek zwrotu wartości nominalnej kwot wypłaconych konsumentowi z tytułu tej umowy kredytu. Powyższe znajduje także odzwierciedlenie w opinii Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przedstawionej w dniu 16 lutego 2023 r. w sprawie rozpoznawanej przez (...) za sygn. C-520/21 A. S., w której wyrażono pogląd, iż ewentualne uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez Bank. Zgodnie z powszechnie uznawaną zasadą prawną wyrażoną w paremii „nemo auditur propriam turpitudinem allegans”, strona nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. W szczególności w razie doświadczenia przez bank jakichkolwiek niekorzystnych skutków w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawierającej nieuczciwe warunki nie może on otrzymać rekompensaty z tytułu tych niekorzystnych skutków, ponieważ są one wynikiem wyłącznie jego bezprawnego działania. Dopuszczenie dochodzenia przez bank od konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału kredytu, powiększonego o odsetki ustawowe za opóźnienie, w szczególności zaś wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu, pozbawiłoby dyrektywę 93/13 jej skuteczności (effet utile) i doprowadziło do rezultatu niezgodnego z przyświecającymi jej celami. Przyznanie takiej możliwości mogłoby podważyć skutek zniechęcający, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z jej art. 7 ust. 1 ma w zamierzeniu wywoływać w razie uznania, że umowy zawierane między konsumentami a przedsiębiorcami zawierają nieuczciwe warunki. Dalej Rzecznik Generalny wskazał, iż dobrze ilustruje to wyrok C-618/10 z dnia 14 czerwca 2012 roku w sprawie B. E. de C. w którym Trybunał orzekł, że gdyby sądy krajowe mogły zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to korzystanie z takiego uprawnienia mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Przedsiębiorcy nadal byliby zachęcani do stosowania nieuczciwych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to umowa mogłaby zostać uzupełniona przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców. Tego rodzaju uprawnienie mogłoby zatem przyczynić się do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania nieuczciwych warunków wobec konsumentów. Bank nie byłby zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w swoich umowach kredytu zawieranych z konsumentami, jeżeli pomimo uznania tych umów za nieważne mógłby pobierać od konsumentów rynkowe wynagrodzenie za korzystanie z kapitału kredytu. W takiej sytuacji mogłoby się nawet okazać, że narzucanie konsumentom nieuczciwych warunków będzie dla banku opłacalne. Co najmniej natomiast, nastąpiłoby wówczas znaczne zmniejszenie ryzyka gospodarczego, na jakie bank byłby narażony w wyniku takiego działania. Gdyby bank był uprawniony do dochodzenia od konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału kredytu, powiększonego o odsetki ustawowe za opóźnienie, to taka sytuacja mogłaby osłabiać skuteczność ochrony zagwarantowanej konsumentom przez dyrektywę 93/13.

Co więcej, ustawodawca nie zawęził zakazu występowania z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego ustanowionego w art. 358 ¹ § 4 k.c. wyłącznie do świadczeń mających źródło w umowie. Tym samym przepis ten obejmuje zobowiązania pochodzące z jakiegokolwiek źródła, w tym zobowiązania powstałe w reżimie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Wobec powyższego, w ocenie Sądu, przepis ten należy interpretować w ten sposób, że waloryzacja sądowa jest wykluczona jeżeli świadczenie miało jakikolwiek związek z prowadzonym przedsiębiorstwem.

Należy też wskazać, że podstawą roszczenia powoda jest art. 405 k.c. oraz 410 k.c. Powód wskazał, że jest to co do zasady roszczenie o zwrot kapitału w urealnionej wysokości i z tytułu zmiany wartości kapitału wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Zmiana wartości nominalnej świadczenia nie może jednak stanowić „wzbogacenia” po stronie pozwanej. Jak już wskazano powyżej, warunkiem powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest uzyskanie korzyści przez wzbogaconego. Korzyść ta powinna być w jakikolwiek sposób wymierna. Nie sposób zatem przyjąć, że spadek wartości nominalnej kwoty kredytu udostępnionej pozwanej stanowi wzbogacenie po jego stronie. Powyższe odnosi się zresztą tak do żądania głównego, jak i ewentualnego.

Co więcej, w ocenie Sądu roszczenie banku o zwrot zwaloryzowanej kwoty kapitału kredytu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że to działanie banku przy zawarciu umowy kredytu i wykorzystanie silniejszej pozycji stanowiło naruszenie zasad przewidzianych w art. 5 k.c., a następnie skutkowało ustaleniem nieważności całej umowy kredytu. W tej sytuacji bankowi nie powinna przysługiwać jakakolwiek dodatkowa korzyść z tytułu zawarcia z konsumentem wadliwej prawnie umowy kredytu. Argumenty te odnoszą się zresztą zarówno do roszczenia głównego, jak i ewentualnego.

Mając powyższe na uwadze, roszczenia powoda są bezzasadne na gruncie tak prawa krajowego, jak i prawa Unii Europejskiej. Dlatego też, na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. oraz art. 358 ¹ § 3 w zw. z § 4 k.c. powództwo podlegało oddaleniu w całości, zarówno co do żądania głównego, jak i żądania ewentualnego o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie II wyroku zgodnie z art. 98 § 1, § 1 ¹, § 3 i art. 99 k.p.c. Powód przegrał proces w całości, wobec czego Sąd zasądził na rzecz pozwanych zwrot kosztów procesu w kwocie 5434 zł, na którą składają się 5400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w wysokości określonej zgodnie z § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935) oraz 34 zł tytułem dwóch opłat skarbowych od pełnomocnictwa udzielonych przez pozwanych zastępującym ich w sprawie fachowym pełnomocnikom. Kwota 5 434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu została zasądzona od powoda na rzecz pozwanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, zgodnie z treścią brzmieniem art. 98 § 1 ¹ k.p.c., w myśl którego, od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanych o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej nie znajdując podstaw uzasadniających przyznanie ich w rzeczonej wysokości. Pozwani byli w przedmiotowym postępowaniu współuczestnikami materialnymi (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.) reprezentowanymi przez tego samego pełnomocnika. W orzecznictwie przyjmuje się, że wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2007 r. III CZP 130/06, LEX nr 212453). Kryteria ustalania wysokości kosztów procesu należnych stronie określono w art. 109 § 2 k.p.c. Z brzmienia tego przepisu wynika, że Sąd winien brać pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, Sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Możliwość przyznania przez Sąd kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości jest zatem zależna przede wszystkim od rodzaju i stopnia zawiłości sprawy oraz niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika. Zdaniem Sądu charakter przedmiotowej sprawy nie uzasadniał przyznania powodowi kosztów zastępstwa procesowego w stawce wyższej niż minimalna. Sprawy tego typu nie są sprawami precedensowymi, a za szczególną złożonością sprawy nie przemawia też bogate już w tym zakresie orzecznictwo sądowe. Czynności zawodowego pełnomocnika reprezentującego pozwanych obejmowały sporządzenie odpowiedzi na pozew i wzięcie udziału w jednej rozprawie. Mając na względzie powyższe sąd nie znalazł podstaw uzasadniających przyznanie kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej stawce minimalnej.