Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2023 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	asesor sądowy Paweł Kamiński
Protokolant:	sekretarz sądowy Karolina Kotowska

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2023 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa S. K., M. K.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie

I. ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawarta w dniu 24 października 2006 r. przez powodów S. K. i M. K. z pozwanym (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (poprzednio: (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.) – jest nieważna;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 4617 zł (cztery tysiące sześćset siedemnaście złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1304/23 T., dnia 16 grudnia 2023

Uzasadnienie wyroku z dnia 29 listopada 2023 roku

Pozwem z dnia 14 września 2023 roku (data nadania) powodowie S. K. i M. K. wnieśli o ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawarta w dniu 24 października 2006 roku pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. a powodami jest nieważna. Wnieśli także o zasądzenie od pozwanego banku na rzecz powodów kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko, powodowie wskazali, że ich zdaniem § 1 ust. 3A, § 8 ust. 1, § 12 ust. 4, § 14 ust. 5 i § 17 ust. 6 kwestionowanej umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne, które są bezskuteczne względem powodów. Powodowie zaznaczyli, że w związku z tym, umowa jest nieważna. Powodowie wskazali istotne ich zdaniem postanowienia umowy nr (...). Dalej powodowie zaznaczyli, że w dniu 21 listopada 2008 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy, na podstawie którego zmieniony został § 11 umowy dotyczący oprocentowania kredytu. Powodowie wyjaśnili, że kredyt został udzielony w złotych polskich oraz w tej walucie został wypłacony. Bank uprawniony był jednak do stosowania przeliczeń opartych na kursie sprzedaży waluty (...) z tabeli kursowej banku. Powodowie wskazali, że mechanizm indeksacji kredytu powodował, że już w momencie wypłacenia kredytu w złotych polskich powodowie mieli do spłaty większy kapitał niż został im wypłacony. Mechanizm ten, wskazali powodowie, powodował też niekorzystne skutki w zakresie naliczania odsetek. Powodowie zaznaczyli, że z umowy nie wynika od czego zależy zmienność oprocentowania udzielonego kredytu, a nadto również one są naliczane od kapitału we frankach szwajcarskich wyliczonego według wyższego kursu niż kurs po jakim wypłacona w złotych polskich kwota kredytu została przeliczona na kwotę wyrażoną we frankach szwajcarskich.

Powodowie wskazali, że wszystkie wskazane przez nich postanowienia umowne składają się na klauzulę indeksującą i są niekorzystne dla nich, kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają ich interesy oraz są nieuczciwe. Powodowie zaznaczyli również, że wskazane postanowienia umowne są także sformułowane niejednoznacznie. Powodowie wskazali też, że powołane przez nich klauzule waloryzacyjne zawarte przez bank w umowie kredytu opierają się na zakazanym mechanizmie indeksowania kredytu, podobnie jak cytowane w pozwie klauzule wpisane do Rejestru Klauzul Niedozwolonych. Tym samym, twierdzą powodowie, wskazane przez nich postanowienia umowy kredytowej nie wiążą ich jako niedozwolone w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. Powodowie wskazali, że skoro powyższe postanowienia umowne nie są dla nich wiążące, to w świetle braku unormowań w prawie krajowym odpowiednich przepisów, które mogłyby zająć miejsce niewiążących postanowień umownych, umowa jest nieważna.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym również kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany, kwestionując powództwo wskazał, że powodowie przy podpisaniu umowy mieli świadomość ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu, zaś pozwany dopełnił obowiązku informacyjnego w tym zakresie. Pozwany zaznaczył, że powodowie mogli negocjować treść postanowień umownych, jak również mógł zdecydować się na kredyt w złotówkach. Pozwany wskazał także, że nie kształtował tabel kursowych w sposób dowolny, a kredyt był wyrażony w walucie obcej. Jedynie waluta spełnienia świadczenia była inna niż kwota zobowiązań wynikających z zawarcia umowy. Pozwany stwierdził też, że zastosowany mechanizm indeksacji nie może być przedmiotem kontroli sądowej pod kątem abuzywności, a nawet jeżeli przyjąć, że klauzula kursowa byłaby nieuczciwym postanowieniem, nadal nie ma podstaw, by uznać, że umowa nie może obowiązywać dalej zgodnie z zasadami prawa krajowego. Ewentualna eliminacja mechanizmu kursowego w zakresie spłaty, twierdzi pozwany, nie spowoduje, że waluta spłaty się zmieni. Pozwany wskazał także, że zastosowanie rozliczenia stron przy pomocy średniego kursu NBP nie stanowi niedozwolonej zmiany postanowienia określającego klauzulę kursową innym postanowieniem. W ocenie pozwanego uznanie abuzywności postanowienia określającego klauzulę kursową należy przyjąć, że umowa powinna obowiązywać dalej w dotychczasowej formie w oparciu o średni kurs (...) stosowany przez NBP.

Na rozprawie w dniu 22 listopada 2023 roku pełnomocnik pozwanego wskazał, że proponuje stronie powodowej ugodę polegającą na zmianie umowy i jej odfrankowieniu. Powodowie nie byli jednak zainteresowani zawarciem ugody na proponowanych przez bank warunkach. Aż do zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd Rejonowy w Toruniu ustalił następujący stan faktyczny:

S. K. i M. K. zamierzali zakupić działkę nr (...) położoną w miejscowości Z. w gminie L.. Powodowie są małżonkami. Z uwagi na brak wystarczającej ilość środków finansowych, koniecznym było zaciągnięcie kredytu hipotecznego. W celu uzyskania kredytu powodowie udali się do banku, który prowadził ich rachunek bankowy i poprosili o kredyt. (przesłuchanie S. K. – k. 208v, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:34:10, umowa kredytu – k. 57, wniosek o przyznanie kredytu – k. 151-153, przesłuchanie M. K. - k. 209, znacznik czasowy 00:47:22 do 00:48:23).

Na spotkaniu w siedzibie banku jego pracownik przedstawił powodom umowę kredytu hipotecznego po dostarczeniu przez nich wszystkich potrzebnych dokumentów. Przed podpisaniem umowy powodowie zostali pouczeni, że umowa jest objęta ryzykiem wynikającym ze zmienności kursu franka szwajcarskiego. Pouczono ich również, że ryzyko jest niewielkie, a (...) to pewna waluta, w związku z czym warto wziąć kredyt we frankach. Powodowie nie zostali jednak w sposób rzetelny poinformowani o mechanizmie funkcjonowania kredytu indeksowanego bądź denominowanego, a także o wynikających z niego ryzykach.

Dowód: przesłuchanie S. K. – k. 208v, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:34:10; 00:40:28 do 00:43:41 przesłuchanie M. K. - k. 209, znacznik czasowy 00:47:22 do 00:48:23.

W dniu 3 października 2006 roku, S. K. i M. K. złożyli do (...) Bank S. A. z siedzibą w W. wniosek nr (...) o udzielenie im kredytu z przeznaczeniem na zakup działki budowlanej w wysokości 43 950 złotych. Jako walutę kredytu oznaczono (...) (punkt 2 wniosku), a okres kredytowania miał obejmować 20 lat (punkt 3 wniosku), w równych ratach kredytowo – odsetkowych.

Dowód: wniosek kredytowy k. 151-153.

Jednocześnie powodowie złożyli oświadczenie, że w pierwszej kolejności (...) Bank SA przedstawił im ofertę kredytu/pożyczki hipotecznej w polskim złotym, a dokonując wyboru kredytu hipotecznego denominowanego w walucie obcej, mają pełną świadomość ryzyka związanego z kredytem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu/pożyczki hipotecznej oraz wzrost całego zadłużenia. Ponadto oświadczyli oni, że zostali poinformowani przez pracownika (...) Banku SA o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu/pożyczki oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. W oświadczeniu wskazano też, że powodowie są świadomi ponoszenia obu rodzajów ryzyk związanych z wybranym produktem kredytowym, a pracownik (...) Banku SA poinformował ich o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej (dowód: oświadczenia k. 168).

W dniu 10 października 2006 roku wydano decyzję kredytową nr (...) dot. Wniosku kredytowego nr (...) o przyznaniu kredytu hipotecznego S. K. i M. K. (dowód: decyzja kredytowa k. 164-165).

Następnie w dniu 24 października 2006 roku (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zawarł z S. K. i M. K.. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...). Celem kredytu był zakup na rynku wtórnym niezabudowanej działki gruntu nr (...) położonej w miejscowości Z. gm. L..

Dowód: umowa kredytowa k. 57-65.

W chwili zawarcia umowy powodowie S. K. i M. K. nie zostali poinformowani przez pracownika banku o możliwości negocjowania umowy, lecz przedstawiono im gotową umowę do podpisania. Nie mieli możliwości negocjowania umowy. Przed podpisaniem umowy o kredyt hipoteczny nie przedstawiono im wykresów bądź innych form symulacji wskazujących, jak zmieniać się będzie wysokość salda kredytu w przypadku wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Podczas podpisania umowy powodowie nie mieli wiedzy w jaki sposób działają mechanizmy denominacji i indeksowania. Bank nie poinformował powodów o zasadach ustalania kursów (...). Powodowie mieli wkład własny. Istniała także możliwość zaciągnięcia kredytu w złotówkach, lecz pracownik banku poinformował kredytobiorców, że korzystniejsza dla nich będzie umowa kredytu we frankach. Powodowie przeczytali umowę przed jej podpisaniem. Nie mieli możliwości zabrać umowy w celu dokładniejszego zapoznania się z nią – powodowie zapoznali się z treścią umowy w dniu jej podpisania.

Dowód: przesłuchanie S. K. – k. 208v, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:35:18; 00:40:28 do 00:43:41, 00:57:58 do 00:59:01 przesłuchanie M. K. - k. 209, znacznik czasowy 00:47:22 do 00:48:23; 00:49:52 do 00:51:38.

Bank udzielił kredytu pozwanym w kwocie w wysokości 43 950 złotych waloryzowanego kursem kupna waluty (...) wg. tabeli kursowej (...) Banku SA (§ 8 ust.1 umowy, §1 ust. 2 i 3 umowy). Wypłata kredytu miała nastąpić zgodnie z przedstawionym aktem notarialnym (§ 5 umowy).

Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy, M. udziela kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1 zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2 waloryzowanego kursem kupna waluty (...) wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w (...) walucie jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu.

Kwotę kredytu rozłożono na 240 rat, płatnych od dnia 24 października 2006 roku do dnia 15 listopada 2026 roku, przy czym były to równe raty kapitałowo - odsetkowe (§ 1 ust. 4 i 5 umowy). Jako termin spłaty raty kredytu strony ustaliły 15 dzień każdego miesiąca (§ 1 ust. 6 umowy). Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiła 3,00 %, ale na okres ubezpieczenia kredytu oprocentowanie ulega podwyższeniu i wynosi 4,50 % (§ 1 ust. 8 umowy). W umowie wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 9 października 2006 według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 18 244,84 CHF. Kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku, natomiast wartość kredytu wyrażona w walucie obecnej w dniu uruchomienia kredytu mogła być różna od podanej w niniejszym punkcie (§ 1 ust. 3A umowy).

Zabezpieczeniem kredytu została ustanowiona hipoteka kaucyjna do kwoty 65 925,00 złotych ustanowiona na nieruchomości określonej w § 2 umowy i wpisana do nowozałożonej księgi wieczystej (§ 3 ust. 1 umowy).

Zgodnie z treścią § 3 ust. 3 ww. umowy kredytu, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu nastąpiło w Towarzystwie (...) S.A. na 36-miesięczny okres ubezpieczenia. Jednak jeśli z upływem 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpiłaby całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, kredytobiorca zobowiązywał się do kontynuacji ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej w wysokości 3,50 % od kwoty niespłaconego, brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu. Kredytobiorcy upoważnili (...) do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji.

Zgodnie z § 11 umowy kredyt oprocentowany został według zmiennej stopy procentowej, która na dzień zawarcia umowy ustalona była w wysokości określonej w § 1 ust. 8, czyli na poziomie 3,00 % w stosunku rocznym z uwzględnieniem zmiany w okresie ubezpieczenia kredytu. Zmiana wysokości oprocentowania Kredytu mogła nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty, zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów (§ 11 ust. 2 umowy).

Natomiast w myśl § 12 umowy kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w malejących ratach kapitałowo-odsetkowych określonych w § 1 ust. 5, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat (ust. 1). Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 ( § 12 ust. 5 umowy). Natomiast za okres od dnia powstania zadłużenia do dnia poprzedzającego spłatę kredytu bank pobierać mógł odsetki. Z kolei w przypadku wcześniejszej spłaty, bank pobierał odsetki za okres wykorzystania Kredytu do dnia poprzedzającego wcześniejszą spłatę (§ 12 ust. 6 umowy).

W § 14 ust. 5 umowy została zawarta informacja, że wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym na dzień i godzinę spłaty.

Kredytobiorcy oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptują. Wskazano także, że kredytobiorcy są świadomi, że kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe. Kredytobiorcy oświadczyli także, że zostali dokładnie zapoznani z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w (...) oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akcentują (§ 32 ust. 1 i 2 umowy). Natomiast za zobowiązania wynikające z umowy kredytobiorcy mieli ponosić solidarną odpowiedzialność (§ 33 ust. 1 umowy). W umowie nie ma żadnej wzmianki o sposobie ustalania kursu franka szwajcarskiego ( umowa kredytu k. 57 - 65).

Po podpisaniu umowy S. K. wystąpił z wnioskiem o odblokowanie środków kredytu w dniu 2 listopada 2006 roku. Środki finansowe w kwocie 43 950,01 zł zostały przelane na rachunek bankowy powoda w dniu 3 listopada 2006 roku.

Dowód: wniosek – k. 166, potwierdzenie wykonania operacji uznaniowej – k. 167.

W dniu 21 listopada 2008 roku strony zawarły Aneks do Umowy nr (...) z dnia 24 października 2006 r., którym zmieniono § 11 umowy wskazując, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy ustalona została w wysokości określonej w § 1 ust. 8. Wysokość zmiennej stopy procentowej ustalona została na dzień zawarcia aneksu jako stawka bazowa LIBOR 3M dla (...) z dnia 28 sierpnia 2008 r. wynosząca 2,78% powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę (...) w wysokości 1,02 p.p.

Dowód: Aneks do umowy - k. 68-69).

W dniu 22 listopada 2013 roku (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. o numerze KRS (...), zmieniła firmę na: (...) Spółka Akcyjna” (fakt bezsporny, a nadto odpis zupełny KRS pozwanego – k. 34-56).

W dniu 31 sierpnia 2017 roku strony zawarły jeszcze jeden aneks do umowy kredytu w ramach którego bank umożliwił powodom spłatę kredytu w walucie (...). Było to korzystne dla powodów i od tego momentu spłacali kredyt w tej walucie.

Dowód: aneks z dnia 31 sierpnia 2017 r. – k. 170, przesłuchanie S. K. – k. 208v, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:34:10, historia spłaty kredytu – k. 172-178.

S. K. ma obecnie 48 lat i jest przedsiębiorcą. M. K. również jest przedsiębiorcą i ma obecnie 47 lat. W okresie podpisania umowy kredytu powodowie byli zatrudnieni w ramach umów o pracę, natomiast po rozpoczęciu działalności gospodarczej nie rozliczali kosztów kredytu w kosztach działalności gospodarczej. Kredytobiorcy zawarli przedmiotową umowę kredytu mając na celu zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych – zakupu działki i wybudowania domu. W konsekwencji, wykorzystując środki wypłacone przez bank, nabyli oni nieruchomość, w której następnie zamieszkali po wybudowaniu domu.

Dowód: przesłuchanie S. K. – k. 208v, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:34:10; 00:37:59 do 00:38:34 przesłuchanie M. K. - k. 209, znacznik czasowy 00:49:52 do 00:51:38.

Przed zawarciem umowy kredytu pracownik banku powiadomił powodów, że najbardziej korzystny dla powodów będzie kredyt - we frankach szwajcarskich. Wskazano im, że kredyt we frankach jest najbardziej opłacalny, a ryzyko kursowe jest niewielkie. Poinformowano ich, że kredyt w walucie (...) jest kredytem bezpiecznym.

Dowód: przesłuchanie S. K. – k. 208v-209, znacznik czasowy 00:22:42 do 00:34:10; 00:36:47 do 00:37:59, 00:40:28 do 00:43:41 przesłuchanie M. K. - k. 209, znacznik czasowy 00:47:22 do 00:48:23; 00:49:52 do 00:51:38.

Powodowie nadal spłacają regularnie raty kredytu, zgodnie z harmonogramem kredytowym. Na dzień 15 września 2023 roku spłacili kwotę 38 552,98 złotych tytułem spłaty rat kredytu i odsetek, a także z tego samego tytułu kwotę 5 910,41 CHF. Na dzień 22 kwietnia 2023 roku stan zadłużenia wynosił 3 891,76 CHF z tytułu kapitału oraz 1,49 CHF z tytułu odsetek.

Dowód: historia spłaty kredytu – k. 172-178, zaświadczenie – k. 106.

S. K. i M. K. zgodnie oświadczyli, że mają świadomość konsekwencji unieważnienia umowy i możliwych roszczeń banku i godzą się z nimi. Pouczeni o konsekwencjach stwierdzenia nieważności umowy nie wyrazili zgody na dalsze jej trwanie. Dowód: nagranie rozprawy 00:52:39 do 00:54:27, oświadczenie - k. 105.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów złożone do akt przez strony oraz zeznania powodów. Strony nie kwestionowały ich prawdziwości, a zasadniczo nie było między nimi sporu także co do stanu faktycznego. W ocenie Sądu dowody te, w zakresie, w jakim stanowiły podstawę poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, tworzą razem materiał dowodowy wyłaniający jasny stan faktyczny.

Warto także podkreślić, iż w postepowaniu cywilnym nieuwierzytelnione kserokopie dokumentów także mogą stanowić dokumenty. Biorąc pod uwagę, że żadna ze stron nie kwestionowała ich wiarygodności Sąd zaliczył je w poczet materiału dowodowego bez wydawania osobnego postanowienia w tym przedmiocie (art. 243 ² k.p.c. w zw. z art. 243 ¹ k.p.c. i art. 308 k.p.c.).

Ustalenia faktyczne Sąd oparł również na podstawie dowodu z przesłuchania stron ograniczonego jedynie do powodów, które były spójne z dowodami w postaci dokumentów i kserokopii dokumentów związanych z zawarciem i wykonywaniem umowy kredytu. Dowód z przesłuchania powodów jawi się jako wiarygodny biorąc pod uwagę jego zgodność z obiektywnymi źródłami dowodowymi.

Za nieprzydatny dla ustaleń faktycznych Sąd uznał dowód w postaci protokołu z zeznań pracownika pozwanego banku - świadka M. D., złożonych w innej sprawie sądowej (kopia protokołu k. 183-185). Nie wniósł on niczego istotnego do sprawy biorąc pod uwagę, że świadek wskazał tylko ogólne zasady zawierania umów o kredyt hipoteczny i to nawet nie w dacie, w której strony w przedmiotowej sprawie zawierali umowę (świadek był zatrudniony od 2010 roku u pozwanego, a umowa kredytu została zawarta w 2006 roku), a poza tym nie uczestniczył bezpośrednio w spotkaniu z powodami, podczas którego została zawarta umowa kredytu. Nie mógł mieć zatem wiedzy, jak wyglądało to konkretne spotkanie, jakie pouczenia zostały faktycznie przedstawione powodom, w jaki sposób została przedstawiona im oferta kredytowa, a także czy powodowie mieli możliwość negocjacji warunków umowy. Za nieprzydatny z perspektywy rozstrzygnięcia w sprawie Sąd uznał również zaoferowany przez pozwanego dowód w postaci symulacji harmonogramu spłat kredytu udzielonego w PLN ze stałym oprocentowaniem 3% (k. 181-182). Wniosek dowodowy pozwanego wskazywał, że dowód ten miał być przeprowadzony na wysokość rat kredytu przy założeniu, że kredyt jest od początku kredytem udzielonym w złotych polskich ze stałym oprocentowaniem w wysokości wskazanej w umowie. Niemniej jednak wskazanej symulacji brakuje kontekstu sytuacyjnego biorąc pod uwagę, że kończy się ona na dacie 15 sierpnia 2023 roku, zaś powodowie spłacali kredyt również po tej dacie, w dodatku od września 2017 roku we frankach szwajcarskich, a nie w złotówkach. Poza tym symulacja pochodzi wyłącznie od pozwanego i nie jest poparta jakimkolwiek innym dokumentem wskazującym na prawidłowość dokonanych przeliczeń.

Za nieprzydatne Sąd uznał także stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawierające istotny pogląd dla sprawy załączony do pozwu przez powodów (k. 70-104). Wprawdzie opinia dotyczy także umowy zawartej z (...) Spółka Akcyjna w W. (dawniej (...) Bank S.A.), lecz innej aniżeli umowa będąca przedmiotem niniejszego postępowania, a poza tym stanowisko to było przedstawione w innej sprawie sądowej i w innym stanie faktycznym. Wprawdzie opinia wyraża cenny pogląd prawny, to jednak nie mogła posłużyć w sprawie do poczynienia na jej podstawie ustaleń faktycznych. Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy Sąd uznał za wystarczające dowody z dokumentów i kserokopii dokumentów odnoszących się do zawartej umowy, a także dowód z przesłuchania powodów.

Sąd zważył co następuje:

sąd uznał, że powództwo powodów zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Zgodnie z treścią art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (T.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2488 ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Według art. 69 ust. 2 tej ustawy, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy;

2) kwotę i walutę kredytu;

3) cel, na który kredyt został udzielony;

4) zasady i termin spłaty kredytu;

4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu;

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Udzielanie kredytów stanowi jedną z czynności banków przewidzianą w prawie bankowym. Do podstawowych warunków umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (tak Arkadiusz Kawulski, Komentarz do prawa bankowego. Uwagi do art. 69, LEX 2013). Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. W przedmiotowej sprawie, co wynika z treści łączącej strony umowy, bank udzielił pozwanym kredytu walutowego (indeksowanego w walucie obcej). Zawarcie umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska oznacza konieczność szczegółowego określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Wszystkie powyższe elementy stanowią podstawowe warunki umowy, bowiem tak naprawdę stanowią one wymogi formalne określone w cytowanym powyżej art. 69 ust. 2 ustawy Prawo bankowe. Kredytobiorca już na etapie zawierania umowy kredytowej powinien być właściwie poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu.

Kredyt indeksowany kursem waluty obcej to kredyt udzielany w walucie polskiej, przy czym na dany dzień, kwota kapitału kredytu przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany waluty), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość kolejnych rat kapitałowo-odsetkowych określana jest zatem w walucie obcej, ale ich spłata dokonywana jest w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty). W przedmiotowej sprawie strony umowy łączyła właśnie umowa o kredyt indeksowany w walucie obcej ( (...)). Jak wynika z umowy kredytowej, kredyt został powodom wypłacony w złotówkach. Wypłacona kwota została przeliczona do (...) zgodnie z kursem kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia Kredytu.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Zgodnie z treścią art. 353 ¹ k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istotą umowy jest zatem złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, których treść określa prawa i obowiązki stron. Umowa powstaje, gdy zostaną uzgodnione istotne dla danej umowy postanowienia dotyczące obowiązków stron i ich praw. Nie jest natomiast dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej tylko stronie uprawnienia do kształtowania według swojego uznania zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą umowy. Istotę kredytów indeksowanych bądź waloryzowanych do waluty obcej stanowią klauzule waloryzacyjne, obecne także w umowie łączącej strony niniejszego procesu. Podobieństwo treści art. 353 ¹ i 58 KC pozwala stwierdzić, że art. 58 KC zawiera sankcję na wypadek naruszenia art. 353 ¹ KC (normy wynikające z tych przepisów można określić jako sankcjonowaną i sankcjonującą). W konsekwencji, najczęściej zawarcie umowy sprzecznej z ustawą, zasadami współżycia społecznego, lub właściwością (naturą) stosunku prawnego będzie prowadziło do nieważności bezwzględnej umowy (w całości albo w części). Jednak, zgodnie z zastrzeżeniem z art. 58 § 1 KC, przepisy prawa mogą przewidywać inny skutek (np. w razie wyzysku – art. 388 KC) (tak K. Osajda (w:) K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 31, Warszawa 2023, Legalis, uwagi do art. 353 ¹, teza 39).

Należy przy tym zauważyć, że swoboda umów przy umowach kredytów bankowych ulega istotnym ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy Prawo bankowe, w szczególności art. 69-78a. Oczywiście sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa ograniczającymi swobodę kontraktową powoduje sankcję z art. 58 k.c.

Jednym z głównych wzorców kontroli w ramach stosowania kryterium właściwości (natury) stosunku, jest sens gospodarczy umowy, identyfikowany w następstwie określenia przez strony świadczeń podstawowych. Wychodzi się bowiem z założenia, że pozostałe postanowienia powinny być podporządkowane realizacji obowiązków głównych, stanowiąc z nimi spójną całość. Jeżeli jest inaczej, tzn. postanowienie dodatkowe podważa - w całości albo w istotnej części - sens społeczno-gospodarczy umowy, umowa jawi się jako wewnętrznie sprzeczna. Zazwyczaj nie jest to wynikiem obustronnego przeoczenia, lecz rezultatem świadomych zabiegów jednej ze stron - przeważnie silniejszej (np. lepiej poinformowanej, sprytniejszej lub mogącej swobodniej zrezygnować z zawarcia umowy) - która niejako okrężną drogą dąży do nadzwyczajnego zabezpieczenia swych interesów. W każdym razie sprzeczność ta podlega eliminacji z odwołaniem do kryterium właściwości (natury) stosunku prawnego. Bezpośrednią płaszczyzną kontroli jest tu wewnętrzna spójność umowy, a jej pośrednim skutkiem - częstokroć zapobieżenie rażąco niekorzystnemu dla jednej ze stron ukształtowaniu umowy (tak uchwała Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2018 roku, III CZP 93/17, LEX nr 2425006).

W umowie wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 9 października 2006 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Bank S.A. wynosi 18 244,84 CHF. Kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku, zaś wartość kredytu wyrażona w walucie obecnej w dniu uruchomienia kredytu mogła być różna od podanej w niniejszym punkcie (§ 1 ust. 3A umowy).

§ 8 ust. 1 umowy stanowił, że (...) udziela kredytobiorcy kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1, waloryzowanego kursem kupna waluty (...) wg. tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w (...) walucie jest określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Bank S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu;

§ 12 ust. 4 umowy określa, że raty kapitałowo-odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50;

§ 14 ust. 5 umowy zawiera informację, że wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym w dniu i godzinie spłaty;

§ 17 ust. 6 umowy który stanowi, że z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego/od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności (...) z tytułu umowy, (...) dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego wytoczenia powództwa.

Analiza przywołanych wyżej postanowień umownych dotyczących waloryzacji prowadzi do konkluzji, że mają charakter blankietowy, nie odwołują się one do ustalanych w sposób neutralny kursów (...) czy jakichkolwiek obiektywnych, zewnętrznych wskaźników czy czynników, na które żadna ze stron nie ma wpływu. W gruncie rzeczy pozwany nie kwestionuje tej okoliczności ograniczając się w odpowiedzi na pozew do twierdzenia, że powszechną praktyką w umowach kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego zawieranych przez banki w Polsce (strona 14 odpowiedzi na pozew). Zasady ustalania kursów zostały natomiast przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego, nie określając bliżej kryteriów ustalania ich wysokości. Warto też w tym miejscu zwrócić uwagę, że kredyt był udzielony i spłacany w złotówkach. Dopiero w roku 2017 strony zawarły aneks do umowy umożliwiający spłatę kredytu we frankach szwajcarskich. Nie zmieniło to jednak w żaden sposób faktu, iż kredyt udzielony był w złotówkach. Tym samym kredytodawca w relacji z kredytobiorcą w rzeczywistości (w sensie faktycznym) nie dokonywał kupna i sprzedaży waluty obcej (gdyż udzielił kredytu w złotówkach), wobec czego wyliczonej dla celów rachunkowych - nadwyżki w tym zakresie nie sposób ocenić inaczej niż jako jednostronnie ustalanego i pobieranego zysku banku - zysku, który w istocie w żaden sposób nie jest powiązany z istotą i funkcją klauzul waloryzacyjnych w rozumieniu prawnym (art. 358 ¹ § 2 k.c.) i ekonomicznym. Trudno zgodzić się zatem z pozwanym twierdzącym, że dla sfinansowania kredytu musiał pozyskiwać franki szwajcarskie na rynku międzybankowym, skoro udzielił kredytu w złotówkach.

W ocenie Sądu powyższe postanowienia umowne wskazują na to, że bank może jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźniki, według których obliczana jest zarówno wysokość kapitału kredytu ( wypłaconej kwoty kredytu), jak i świadczeń kredytobiorcy (rat kredytowych). Waloryzacja kredytu na podstawie przedmiotowej umowy odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego i to uprawnienie banku do określania wysokości kursów (...) na gruncie zawartej umowy nie doznaje formalnie żadnych określonych ograniczeń. Jakiekolwiek ograniczenie w tym zakresie nie wynika też z przepisów prawa. Żaden z przepisów umowy nie wskazuje też według jakiego obiektywnego kursu ma nastąpić przeliczenie kredytu.

Sąd podziela stanowisko w orzecznictwie, zgodnie z którym określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem się do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, blankietowe, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 roku, IV CSK 285/16, LEX nr 2308321, z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, LEX nr 2559417, z dnia 24 października 2018 roku, II CSK 632/17, LEX nr 2567917, z dnia 13 grudnia 2018 roku, V CSK 559/17, LEX nr 2618543, z dnia 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18, LEX nr 2626330, z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64). Jest to niewątpliwie sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego, co stanowi przekroczenie zasady swobody umów określonej w art. 353 ¹ k.c., jest więc sprzeczne z ustawą i skutkuje nieważnością umowy kredytu z mocy art. 58 § 1 k.c. Sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego w tym przypadku wynika z pozostawieniu tylko jednej ze stron prawa do swobodnego zmieniania ich istotnych warunków. Sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach, zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin (w przedmiotowym postępowaniu wzór umowy) wydany przez profesjonalistę, skoro jest oczywiste, że zawsze jest on zainteresowany w najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniu regulacji masowo zawieranych umów (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991 roku, III CZP 15/91, LEX nr 3674).

Powodowie nie byli informowani o tym w jaki sposób tworzone są tabele kursów banku, które miały służyć określeniu ich zobowiązań wynikających z umowy kredytu, jak kształtował się kurs waluty (...) w przeszłości, a także tego, że raty kredytowe mogą drastycznie wzrosnąć. Powodowie nie wiedzieli zatem jak będzie się kształtować kurs wymiany walut, ani jaki będzie ostateczny koszt kredytu. Nie przedstawiono im symulacji porównawczej pokazującej kształtowanie się zarówno wysokości salda zadłużenia, jak i wysokości miesięcznej raty kredytu, w przypadku odpowiednio kredytu w złotówkach i frankach szwajcarskich, w sytuacji znaczącej zmiany kursu i aprecjacji franka szwajcarskiego. Ostatecznie powodowie nie mogli być zatem świadomi konsekwencji związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych i związanym z nimi ryzykiem kursowym.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto, przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy (por. wyrok z dnia 10 czerwca 2021 roku, C-776/19, Legalis nr 2581726).

Wysokość świadczenia powodów została określona w ten sposób, że kwotę kredytu przeliczano najpierw ze złotych na walutę, do której kredyt był indeksowany, po kursie określonym przez pozwanego, uzyskując równowartość kredytu wyrażoną w walucie obcej. Następnie – już bezpośrednio w celu określenia każdej kolejnej raty – przeliczano wskazywaną przez bank kwotę w (...) na złotówki po kursach również ustalanych przez pozwanego w jego tabeli kursów. Umowa nie przewidywała żadnych ograniczeń w określaniu przez pozwany bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Tej swobody w żaden sposób nie ograniczały również przepisy prawa. Zasady tworzenia oraz liczby podobnych tabel kursowych obcych walut i określania tych kursów także były dowolne. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 kwietnia 2015 r. (V CSK 445/14, LEX nr 1751291), „na gruncie przewidzianej w art. 353 k.c. zasady swobody umów, dopuszczalne jest ułożenie stosunku prawnego w taki sposób, że strony ustalą w umowie inną walutę zobowiązania i inną walutę wykonania zobowiązania. Strony mogą zatem ustalić jako walutę zobowiązania (wierzytelności) walutę obcą, a jako walutę wykonania tego zobowiązania (spłaty wierzytelności) walutę polską”. Niemniej jednak w umowie następowała waloryzacja świadczenia kredytobiorców, która na mocy art. 358 ¹ § 2 k.c. ograniczała zasadę swobody umów. Z umowy nie wynikało, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w pozwanym banku w dniu przeliczania całej kwoty kredytu na (...), a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty, musiał przybrać wartość rynkową albo jakąkolwiek mierzalną wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy. Umowa nie przewidywały żadnych kryteriów, wedle których miałby być ustalony kurs w tabeli.

Wszystkie powyższe okoliczności w ocenie Sądu skutkują nieważnością umowy kredytu łączącej strony ze względu na jej sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego. Nie zmieniło tego także wejście w życie ustawy antyspreadowej.

Zdaniem Sądu powodowie nie byli prawidłowo poinformowani o ryzyku kursowym. Bez szczegółowego objaśnienia im zasad indeksacji i denominacji nie mogli przewidzieć tak daleko idących zmian w zakresie kosztów kredytu i tego, że tak dalece wzrośnie w stosunku do kwoty im udzielonej kwota, którą muszą zwrócić. Z zestawienia przedłożonego przez bank wynika, że powodowie uiścili na rzecz banku do dnia 15 września 2023 roku kwotę odpowiadającą sumie 63 232,51 zł, a zatem blisko o połowę więcej niż kwota im udostępniona (43 950 zł). Skoro powodom nie przedstawiono w sposób prawidłowy o możliwych, drastycznych skutkach zmiany kursu franka szwajcarskiego, a wręcz byli oni zachęcani do zaciągnięcia kredytu we frankach szwajcarskich, gdyż jest to bezpieczna waluta, a ryzyko jest niewielkie, nie można uznać, że zostali oni prawidłowo poinformowani o ryzyku kursowym. W istocie wykorzystano zaufanie i dobrą wiarę konsumentów, przedstawiając im jedynie fragment bardzo złożonego stosunku prawnego. Skupiono się jedynie na niskim w tamtym czasie kursie franka szwajcarskiego – a to był jedynie pewien element złożonej relacji prawnej, który w ciągu następnych lat uległ drastycznej zmianie na niekorzyść powodów.

Sąd jest zdania, że sposób zaoferowania kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego przez pracownika banku zmierzał do przekonania powodów, że umowa kredytu indeksowanego stanowi dla nich korzystną ofertę, zaś frank szwajcarski jest bezpieczną walutą obarczoną niewielkim ryzykiem kursowym. Jeżeli już w chwili zawarcia umowy bank przedstawiający jej projekt (sformułowany na wzorcu umownym) dysponował wiedzą o dysproporcji świadczeń na niekorzyść konsumentów, stwierdzenie naruszenia obowiązków informacyjnych może być jednoznaczna ze sprzecznością umowy z zasadami współżycia społecznego. Sytuacja taka jest równoznaczna z nadużyciem silniejszej pozycji kontraktowej przez bank w celu zastrzeżenia dla siebie wygórowanych korzyści, co wykracza poza zakreślone przez ustawodawcę granice swobody kontraktowej (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 marca 2018 roku, IV CSK 250/17, LEX nr 2511611). Oferta kredytu związana z nienależytym wypełnieniem obowiązku informacyjnego, mimo że doprowadziło do podpisana przez powodów umowy kredytu hipotecznego miało wpływ na to, że nie była to w pełni świadoma, racjonalna i przemyślana decyzja. Nie ma przy tym znaczenia fakt, iż powodowie podpisali oświadczenia o świadomości ryzyka kredytowego. Przedstawianie oferty kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego jako korzystnej dla kontrahenta, w sytuacji gdy umowa nie zawiera jakichkolwiek mechanizmów ograniczających nadmierne ryzyko walutowe, musi być ocenione jako nielojalne działanie banku, obliczone w istocie na to, że w wieloletnim okresie kredytowania wzrost kursu (...) zapewni bankowi znacznie wyższe wynagrodzenie od wartości wskazywanych konsumentowi na etapie negocjowania i zawierania umowy kredytu. Wszystkie ww. okoliczności świadczą o tym, iż ww. umowa kredytu jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, gdyż narusza zasadę uczciwego obrotu oraz lojalności wobec kontrahenta. Powyższa okoliczność także skutkuje jej nieważnością z mocy art. 58 § 2 k.c.

Należy też zauważyć, że przywołane przez Sąd wcześniej postanowienia umowne, czyli (§ 1 ust. 3A umowy), § 8 ust. 1, § 12 ust. 4, § 14 ust. 5 i § 17 ust. 6 stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przesłanki wymienione w tym przepisie muszą być spełnione łącznie.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi implementację dyrektywy 93/13/EWG (dalej jako: dyrektywa) i pozostaje w ścisłym związku z przepisami dyrektywy. Stosowanie przywołanego przepisu wymaga zastosowania wykładni prounijnej, zgodnej z celem i funkcją dyrektywy oraz z uwzględnieniem dorobku orzeczniczego (...). W preambule powyższej dyrektywy wyraźnie wskazano, że Państwa Członkowskie powinny zapewnić, aby nieuczciwe warunki nie były zamieszczane w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami oraz, jeżeli jednak takie warunki zostają w nich zawarte, aby nie były one wiążące dla konsumenta, oraz zagwarantować, żeby umowa obowiązywała strony zgodnie z zawartymi w niej postanowieniami, pod warunkiem że po wyłączeniu z umowy nieuczciwych warunków może ona nadal obowiązywać.

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy:

1. Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

2. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim.

Natomiast art. 6 ust. 1 dyrektywy stanowi, że Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 dyrektywy zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami.

Stosownie do postanowień art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową. Powodowie zawarli natomiast umowę kredytu celem sfinansowania zakupu działki oraz wzniesienia na niej domu. Ich status konsumenta w relacji z pozwanym bankiem nie ulega żadnym wątpliwościom.

Nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że kwestia abuzywności musi być oceniana na moment zawarcia umowy (tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 19 listopada 2019 r., I ACa 1456/18, LEX nr 3350107). Późniejsze zmiany okoliczności faktycznych (także w zakresie aneksów zmieniających umowę) nie mają prawnego znaczenia dla oceny uczciwości warunków umowy.

Postanowienia umowne analizowanej umowy w oczywisty sposób stanowią postanowienia wynikające ze wzorca umowy, wobec czego należy przyjąć, że nie zostały uzgodnione indywidualnie (art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c.). Potwierdza to także dowód z przesłuchania strony powodowej wskazujący, że nie kredytobiorcy nie mieli możliwości negocjowania umowy, a jedynie otrzymali gotowy dokument do podpisania. Ocena rzetelności określonego postanowienia wzorca umownego może być dokonana za pomocą tzw. testu przyzwoitości, polegającego na zbadaniu, czy postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia znalazłby się on - na podstawie ogólnych przepisów - w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2015 roku, I CSK 945/14, LEX nr 1927753). Przenosząc powyższe na kanwę rozpatrywanej sprawy należy podkreślić, że, tak jak już wcześniej wspomniano, pozwany bank narzucając stronie powodowej umowę zawierającą niedozwolone klauzule waloryzacyjne oparte o kursy walut wskazane w sporządzanych przez niego tabelach, przypisał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego do waluty (...) i wysokości całej wierzytelności. Waloryzacja rat kredytów udzielanych na podstawie przedmiotowej umowy o kredyt hipoteczny odbywała się w oparciu o tabele kursowe sporządzane wyłącznie przez bank, bez jakiegokolwiek udziału powodów. Takie ukształtowanie obowiązków powodów rażąco godzi w ich interesy ekonomiczne oraz obciąża nadmiernym ryzykiem kursowym. Mając na uwadze powyższe, należy przyjąć, że klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie kredytu łączącej strony stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. oraz art. 385 ³ pkt 8 k.c. Wyeliminowanie tych postanowień powoduje natomiast nieważność umowy jako całości.

Uznanie, że klauzule waloryzacyjne stanowią nieuczciwe postanowienia umowne oznacza, że są one bezskuteczne, czyli nie wiążą konsumenta, bezskuteczność następuje z mocy prawa i od momentu zawarcia umowy, warunek umowny uznany za nieuczciwy co do zasady należy uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on nigdy skutków wobec konsumenta, zaś sądowe stwierdzenie nieuczciwości takiego warunku skutkuje przywróceniem sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku rzeczonego warunku. Co do zasady strony po wyeliminowaniu nieuczciwych postanowień umowy są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Sąd jest natomiast zdania, że klauzule waloryzacyjne stanowią o głównym świadczeniu stron. Należy bowiem podkreślić, że pojęcie głównego świadczenia stron (w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. in fine) nie jest tożsame z tradycyjnie pojmowanym essentialia negotii umowy (w tym wypadku umowy kredytu), lecz stanowi pojęcie szersze. Zakwestionowana klauzula miała bezpośredni wpływ na wysokość zobowiązania konsumenta, a została sformułowana niejednoznacznie, wręcz niezrozumiale dla konsumenta. Uzależniała wysokość zobowiązania kredytobiorcy od kursu sprzedaży (...), obowiązującego na dzień zapadalności raty wg tabeli kursów sprzedaży walut obcych określonego przez bank. Konsument nie miał żadnej gwarancji, że kurs sprzedaży (...) obowiązujący w banku na dzień zapadalności raty będzie uczciwy, przejrzyście określony, bliski do średniego kursu walut obcych Narodowego Banku Polskiego. W związku z tym, aby poddać klauzule waloryzacyjne testowi w zakresie niedozwolonych klauzul umownych konieczne jest aby nie były sformułowane w sposób jednoznaczny (argument z art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.). Postanowienie w zakresie świadczenia kredytobiorców nie jest natomiast jednoznacznie sformułowane. Przepisy zawierające klauzule waloryzacyjne są rozproszone po różnych częściach umowy, a nadto, jak już wskazywano wcześniej są sformułowane w sposób niejednoznaczny. Wyrażenie warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem ma zapewnić konsumentowi podjęcie świadomej i rozważnej decyzji w kwestii zawarcia umowy. Z pewnością świadomości decyzyjnej konsumenta zawierającego umowę kredytową nie sprzyja odsyłanie do aktów prawnych czy załączników (np. tabel kursowych) nieujętych w umowie, czy wręcz zastrzeżenie ich zredagowania w przyszłości, np. harmonogramu spłat (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 maja 2019 roku, I ACa 47/19, LEX nr 2712200). Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 20 września 2017 roku (C – 186/16, LEX nr 2355193), art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiały językiem oznacza, że w przypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ten oznacza, że (…) musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku waluty obcej (…), ale również oszacować – potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

Postanowienia umowne w zakresie klauzul waloryzacyjnych są nietransparentne. Umowy nie przedstawiają w sposób klarowny sposobu działania mechanizmu ustalania kursu wymiany waluty obcej, tak by kredytobiorcy byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla nich z umowy konsekwencje ekonomiczne. Powyższe przesądza również, że klauzule waloryzacyjne mają charakter niejednoznaczny, a tym samym mogą być poddawane analizie z punktu widzenia (...) § 1 k.c. i kolejnych, nawet przyjmując, że stanowią główne świadczenie stron. Powodowie nie znają więc sposobu, w jaki bank kształtował kurs (...), zwiększając go bądź zmniejszając w sposób samodzielny i jednostronny. Umowa kredytu nie dają powodom żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w zakresie kształtowania kursu (...), czy też weryfikować je. Skutkiem zastosowanego mechanizmu indeksującego jest również nierównomierne rozłożenie ryzyka na strony umowy. Pozwany, udzielając kredytu indeksowanego, poza ryzkiem wynikającym z zawarcia umowy i potencjalnej możliwości braku spłaty kredytu przez powodów, ryzykował tylko stratę wynikającą z utraty kwoty wypłaconej konsumentom. Odmienna jest natomiast sytuacji powodów, którzy są narażeni na zwiększenie zadłużenia w zasadzie do nieograniczonej wysokości i to na każdym etapie wykonywania umowy, również po wielu latach jej wykonywania. Biorąc pod uwagę fakt, iż okres spłaty kredytu wynosił 240 miesięcy (20 lat), to powodowie narażeni na działanie mechanizmu indeksacji mogliby być zmuszeni do spłaty zobowiązania dalece przekraczającego wysokość pierwotnego zobowiązania. Skoro zatem sposób ustalania kursu danej waluty wpływa bezpośrednio na wysokość zobowiązania konsumentów, zaś pozwany bank konstruując umowę przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej poprzez samodzielne ustalanie kursu kupna lub sprzedaży tej waluty, to w ocenie Sądu takie postanowienia mają charakter niedozwolony.

Sąd uważa, że bez zakwestionowanych postanowień umownych regulujących mechanizm indeksacji umowa nie może nadal wiązać, ponieważ właśnie te postanowienia określają główne świadczenia stron. Nie będzie mieć zatem zastosowania art. 385 ¹ § 2 k.c.

Wymaga podkreślenia fakt, iż zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. C-260/18 (LEX nr 2723333), sąd krajowy stwierdziwszy, że w umowie z konsumentem znajdują się nieuczciwe postanowienia zobowiązany jest usunąć je z umowy, a następnie ocenić, czy w świetle prawa krajowego umowa może wiązać dalej, czy też jej dalsze istnienie z tej przyczyny jest niemożliwe i prowadzi do nieważności umowy. Jednocześnie (...) uznał, że w żadnym wypadku sąd krajowy nie może wbrew woli konsumenta modyfikować treści abuzywnego postanowienia lub zastępować go inną treścią, np. nie jest uprawniony do zastępowania niedozwolonego postanowienia umownego postanowieniem odwołującym się do średniego kursu waluty obcej w NBP. Trybunał wskazał, że jeżeli sąd uzna, zgodnie ze swoim prawem krajowym, że utrzymanie w mocy umowy kredytu po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków jest niemożliwe, to umowa ta co do zasady nie może nadal obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, wobec czego musi zostać unieważniona.

Skutkiem uznania za niedozwolone postanowień umownych dotyczących zasad ustalania kursów walut, jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Po usunięciu klauzul niedozwolonych, czyli mechanizmu indeksacji, umowa straciła swój pierwotny charakter i nie jest możliwe dalsze jej obowiązywanie, bowiem jej treść będzie naruszać granice swobody umów, zaś taka czynność prawna winna zostać uznana za nieważną z racji sprzeczności z ustawą, polegającej na naruszeniu granic swobody umów (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c.). Co prawda zgodnie z treścią art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana, to jednak w odniesieniu do skutków eliminacji niedozwolonych postanowień umownych art. 58 § 3 k.c. nie ma zastosowania, a to, czy bez klauzuli uznanej za abuzywną strony zawarłyby umowę, nie ma w zasadzie znaczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 roku (...), LEX nr 3571743). Bez tych postanowień umownych nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, bowiem byłoby to sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, V ACa 44/19, LEX nr 3102217). Dalsze utrzymanie umowy kredytowej, po wyeliminowaniu klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców, nie jest możliwe, dlatego trzeba przyjąć upadek całej umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, LEX nr 2771344).

W ocenie Sądu jako celowe jawi się także zwrócenie uwagi na fakt, iż postanowienie umowne analogiczne do postanowienia umownego zawartego w § 12 ust. 4 umowy zostało uznane za niedozwolone. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego we wzorcu umowy o nazwie „umowa o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...)" § 11 ust. 5 o treści: "Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50” (por. wyrok z dnia 27 grudnia 2010 r. XVII AmC 1531/09, LEX nr 1505503). Przywołany wyrok korzysta z przymiotu rozszerzonej prawomocności, sąd orzekający w sprawie niniejszej był nim związany w zakresie w jakim uznawał wyżej wymienione postanowienia za niedozwolone (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2014 r. sygn. I CSK 653/13, LEX nr 1522073). Przywołany wyrok przesądza, że zakwestionowane postanowienia umowne należy uznać za niedozwolone.

Warto odnieść się jeszcze do kwestii niedawnej linii orzeczeń Sądu Najwyższego (m.in. w wyroku z dnia 19 września 2023 roku (...), LEX nr 3609444) wedle której w przypadku istnienia w umowie postanowień abuzywnych należy po myśli art. 56 k.c. stosować przepisy dyspozytywne w zakresie nieuregulowanym przez strony w umowie, niezależnie od tego, czy brak uregulowania danej kwestii w umowie jest zamierzony, czy też jest skutkiem abuzywności lub nieważności regulacji zawartej w umowie. Art. 385 ¹ k.c. nie wyłączył stosowania art. 56 k.c. w obrocie konsumenckim. Zdaniem Sądu Najwyższego przepisem dyspozytywnym mającym zastosowanie w takiej sytuacji będzie art. 358 § 2 k.c., zgodnie z którym wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. Sąd jest jednak na stanowisku, że nie można dokonać wykładni umów kredytowych na podstawie art. 65 § 2 k.c. lub art. 56 k.c., już po usunięciu z nich postanowień abuzywnych, w celu ustalenia zgodnego celu i zamiaru stron co do sposobu ustalenia kursu (...). Sprowadzało by się to bowiem do zmiany treści klauzuli indeksacyjnej, prowadząc do zmiany jej rozumienia przez wprowadzenie odesłania do wartości rynkowej (...) (tak Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 28 września 2023 r. I CSK 6411/22, LEX nr 3611695). Poza tym w przedmiotowej sprawie umowa została zawarta w dniu 24 października 2006 roku. Nie ma żadnych podstaw, by uznać, że zgodne z treścią art. 353 ¹ k.c., a zarazem zgodne z istotą i naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować zawartą umową było zastosowanie mechanizmu ustawowego wynikającego z art. 358 § 2 k.c., który w dacie zawierania umowy jeszcze nie istniał, wobec czego strony nie mogły w dacie zawarcia umowy obejmować go swoją wolą. W chwili zawierania umowy (a to na tę datę należy oceniać ważność umowy) wskazany przepis, nawet hipotetycznie przyjmując jego zastosowanie, nie istniał, więc nie da się uzupełnić jego treścią postanowień umowy. Należy też zauważyć, że w samej umowie nie zawarto jakiegokolwiek mechanizmu określającego wysokość zmiennej stopy procentowej. Dopiero w Aneksie nr (...) określono go jaki stawka bazowa LIBOR 3M dla (...). W związku z tym takie umowy o takim kształcie nie są również uzasadnione pod względem ekonomicznym. Poza tym odtwarzanie woli stron co do zawarcia umowy podpisanej przed siedemnastu laty w taki sposób, by nie zawierała ona klauzul indeksujących jawi się jako dość karkołomny zabieg i całkowicie niemożliwy do zrealizowania.

Na koniec należy zauważyć, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, który w uchwale 7 Sędziów z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899 wskazał, że konsument może wyrazić swą zgodę na niedozwolone postanowienie zarówno w toku sporu przed sądem, jak i pozasądowo, jednakże w obu przypadkach będzie to skuteczne tylko wtedy, gdy został wyczerpująco poinformowany o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą definitywna nieskuteczność (nieważność) tego postanowienia. Pogląd ten jest kontestowany w nauce prawa (por. np. D. K., Sankcja niezwiązania konsumenta abuzywną klauzulą umowną, Monitor Prawniczy nr 6/2023, str. 272-273). Nawet jednak biorąc pod uwagę ewentualne niekorzystne konsekwencje związane z upadkiem całej umowy kredytowej dla powodów wyrazili oni wolę upadku umowy w całości. O. umowy stałoby w sprzeczności z wolą stron. Powodowie oświadczyli zgodnie, że umowa nie się ostać z pominięciem nieuczciwych klauzul waloryzacyjnych. Nie zgodzili się na przywrócenie skuteczności postanowień abuzywnych, ani zastąpienie ich innymi przepisami dyspozytywnymi, co wynika poniekąd również z braku ich woli co do zawarcia ugody prowadzącej do tożsamego skutku. W świetle wyżej powołanego wyroku (...) w sprawie C-260/18 oraz uchwały składu siedmiu sędziów SN z 7 maja 2021 r. sygn. akt III CZP 6/21 (zasadzie prawnej) wola powodów będących konsumentami miała tutaj kluczowe znaczenie. Powodowie, po udzieleniu stosownych pouczeń, oświadczyli, że mają świadomość skutków stwierdzenia nieważności umowy i nie wyrażają zgody na dalsze funkcjonowanie zakwestionowanych postanowień umownych, co prowadziło do upadku umowy.

Należy jeszcze podkreślić, że w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby nie ma obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 r. w sprawie II UKN 282/98, LEX nr 38240). Celem uzasadnienia wyroku nie jest bowiem ocena stanowisk stron, lecz pisemne wyjaśnienie motywów rozstrzygnięcia.

O kosztach procesu orzeczono, na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty procesu poniesione przez powódkę składały się: koszty zastępstwa procesowego przez radcę prawnego w kwocie 3 600 zł, opłata od pozwu w kwocie 1 000 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.