Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Toruniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2023 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSR Marek Adamczyk
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Katarzyna Ignaszak

po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 2023 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. F. (1) i A. F. (2)

przeciwko N. Bankowi Spółdzielczemu w T.

o zapłatę

I. oddala powództwo ;

II. zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego 3617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku tytułem zwrotu kosztów procesu.

I C 349/23

UZASADNIENIE

A. F. (2) i A. F. (1) wnieśli o zasądzenie od N. Banku Spółdzielczego w T. kwoty 14 650,11 zł z odsetkami i kosztami. Dla uzasadnienia swojego żądania wskazali, że strony łączy umowa rachunku bankowego. W dniu 25.07.2022r. z powódką skontaktował się telefonicznie mężczyzna, który podał się za pracownika pozwanego banku i poinformował, że osoba o imieniu i nazwisku D. P. złożyła na koncie powodów wniosek o kredyt na kwotę 40 000zł oraz, że na rachunek tej osoby zostały zlecone podejrzane przelewy na kwotę 700zł. Zapytał czy powódka potwierdza te dyspozycje, a gdy zaprzeczyła – zasugerował konieczność zainstalowania na telefonie aplikacji (...), zapewniającej bezpieczne połączenie z bankiem, w celu ich anulowania. Powódka początkowo odmówiła. Mężczyzna zadzwonił jeszcze dwukrotnie. Podczas połączeń na telefonie powódki wyświetlały się numery telefonów pozwanego banku – numer infolinii i numer centrali banku. Powódka ostatecznie zainstalowała aplikację (...), nie mając świadomości, iż umożliwia ona pracę na odległość pomiędzy różnymi urządzeniami i podgląd danych, po czym wpisywała podawane przez mężczyznę komendy: „anuluj transakcję nr 1”, „anuluj transakcję nr 2”. Następnie mężczyzna powiedział, że podobne operacje ( próbę złożenia wniosku kredytowego i zlecenia przelewów ) widzi na rachunku firmowym powodów. Wzbudziło to podejrzenia powodów i mąż powódki, który przysłuchiwał się rozmowie, zadzwonił ze swojego telefonu na infolinię banku. Słysząc rozmowę męża z pracownikiem infolinii, rozmówca powódki przyznał się do oszustwa na kwotę 15 000 zł. Powódka zgłosiła opisaną sytuację pracownikowi banku ( poprzez infolinię ), jednak ten wskazał, że nie ma możliwości anulowania transakcji i zasugerował zablokowanie dostępu do rachunków i kart poprzez trzykrotne błędne logowanie, co powodowie uczynili. Następnego dnia powódka złożyła pisemną reklamację w placówce banku oraz zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Zdaniem powodów doszło do nieautoryzowanej transakcji płatniczej, wobec czego pozwany ma obowiązek zwrócić powodom kwotę transakcji wraz z odsetkami na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych. Jednocześnie powodowie wskazali, iż wywodzą swoje roszczenie z przepisu art. 725 kc w zw. z art. 471 kc , zarzucając pozwanemu uchybienie obowiązkom wynikającym z art. 50 ust. 2 ustawy Prawo bankowe ( ochrona depozytów ). W piśmie przygotowawczym z 16.06.2023r. sprecyzowali, że dochodzą „odszkodowania wynikającego z nienależytego wykonania przez bank zobowiązania z umowy rachunku bankowego na skutek realizacji transakcji płatniczej, która nie została zlecona ani zatwierdzona przez stronę powodową jako posiadacza rachunku bankowego.” ( k. 214 ). Na posiedzeniu w dniu 17.08.2023r. pełnomocnik powodów wyjaśnił, że naruszenia obowiązków przez bank powodowie upatrują w niedostatecznym monitorowaniu zlecanych na rachunku transakcji, skutkiem czego nie doszło do wykrycia transakcji nieautoryzowanej ( k. 219 ).

Powództwo zostało uwzględnione nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, wydanym 12.01.2023r. przez referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Toruniu ( k. 32 )

W sprzeciwie od tego nakazu ( k. 41 ) pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Dla uzasadnienia swojego stanowiska wskazał, iż transakcja na kwotę 14 650,11 zł została zlecona po prawidłowym zalogowaniu do systemu bankowego pozwanego ( przy pomocy unikalnego identyfikatora i hasła powódki ) i zatwierdzona przy pomocy jednorazowego kodu aktywacyjnego, przekazanego wiadomością SMS na telefon powódki, co - zgodnie z Regulaminem świadczenia usług w zakresie prowadzenia rachunków bankowych dla klient ów indywidualnych w N. Banku Spółdzielczym w T. - oznaczało jej autoryzację. Przy dokonywaniu płatności nie doszło do złamania zabezpieczeń systemów bankowych. Zlecono przelew typu (...) E., wobec czego przekazanie środków pieniężnych na rachunek odbiorcy nastąpiło w czasie rzeczywistym, w ramach systemu oferowanego przez Krajową Izbę Rozliczeniową. Cofnięcie lub zablokowanie transakcji nie było możliwe. Pomimo zgłoszenia do banku odbiorcy, dokonanego przez pracownika pozwanego po wstępnej analizie reklamacji, przekazanej kwoty nie udało się odzyskać ponieważ została ona bezzwłocznie wypłacona za pomocą karty kredytowej. Pozwany wskazał, że dopuszcza możliwość popełnienia przestępstwa na szkodę powodów, jednak zaznaczył, że na dzień przygotowywania sprzeciwu brak jest jakichkolwiek dowodów, przesądzających o udziale osób trzecich przy realizacji spornej transakcji. Ponadto zarzucił, że gdyby tak było, to instalacja przez powódkę aplikacji (...), umożliwiającej zdalny dostęp osób trzecich do ekranu urządzenia, w tym danych logowania i autoryzacji transakcji, stanowiła naruszenie obowiązków, wynikających z art. 42 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych, skonkretyzowanych w regulaminie bankowym, co uzasadnia odpowiedzialność powodów za nieautoryzowaną transakcję w pełnej wysokości na podstawie art. 46 ust. 3 ustawy. Na posiedzeniu w dniu 17.08.2023r. pełnomocnik pozwanego oświadczył, że bank przyznaje, iż to osoba trzecia, podająca się za pracownika banku, poprzez nakłonienie powódki do instalacji oprogramowania, przechwyciła dane niezbędne do autoryzacji spornej transakcji i posłużyła się nimi ( k. 219v).

W toku sprawy, na wniosek powodów, stanowisko w sprawie przedstawił Rzecznik (...), powołując się na art. 63 kpc w zw. z art. 28 ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, Rzeczniku Finansowym i o Funduszu (...) ( k. 186 ). Wskazał, że powódka najprawdopodobniej padła ofiarą kompleksowo przeprowadzonych oszukańczych działań ze strony przestępców, wobec czego nie można mówić, że wyraziła zgodę na dokonanie transakcji, którą w konsekwencji należy uznać za nieautoryzowaną. Wskazał, że zachowanie powódki można co najwyżej rozpatrywać jako nieumyślne udostępnienie danych dostępowych do bankowości internetowej. W takiej sytuacji odpowiedzialność powódki wymagałaby ustalenia czy było to efektem rażącego niedbalstwa, co powinien wykazać pozwany. Zwrócił też uwagę na potrzebę wyjaśnienia w toku postępowania czy pozwany bank stosuje oprogramowanie, które bada statystykę operacji na rachunku klienta oraz tzw. oprogramowanie antyfraudowe, co ma znaczenie z punktu widzenia wypełnienia obowiązków, wynikających z art. 50 ust. 2 ustawy – Prawo bankowe.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

Istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty okazały się ostatecznie poza sporem. Na podstawie oświadczeń stron, złożonych w toku postępowania, można bowiem uznać za bezsporne, iż:

1/ strony łączy umowa o prowadzenie rachunków bankowych i świadczenie usług bankowości elektronicznej,

2/ w dniu 25.07.2022r. z powódką skontaktował się telefonicznie mężczyzna, który podał się za pracownika pozwanego banku i pod pretekstem anulowania dyspozycji, złożonych przez osoby trzecie, nakłonił ją do instalacji aplikacji, która umożliwiła mu zdalny dostęp do jej telefonu, a następnie, przy wykorzystaniu uzyskanych w ten sposób danych zlecił w internetowym serwisie transakcyjnym pozwanego banku przelew z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego powodów kwoty 14 650,11 zł na rachunek w G. (...) Banku, należący do A. B. ;

3/ z uwagi na rodzaj transakcji ( przelew ekspresowy ), pomimo podjętych przez pracownika pozwanego banku – po złożeniu pisemnej reklamacji – działań oraz pomimo wydania przez prokuratora postanowienia o blokadzie środków na rachunku bankowym odbiorcy przelewu, nie udało się anulować transakcji ani odzyskać przelanych środków ; zostały one niezwłocznie wypłacone.

W tak ustalonym stanie faktycznym powództwo nie mogło być uwzględnione. Niewątpliwie doszło do nieautoryzowanej transakcji płatniczej w rozumieniu przyjętym w przepisach ustawy z 19.08.2011r. o usługach płatniczych ( Dz.U. nr 199, ze zm.; dalej „ustawa” ). Zgodnie z art. 40 ustawy transakcję płatniczą uważa się za autoryzowaną, jeżeli płatnik wyraził zgodę na wykonanie transakcji płatniczej w sposób przewidziany w umowie między płatnikiem a jego dostawcą. Jak się powszechnie przyjmuje, zgoda płatnika stanowi jego oświadczenie woli, wyrażające akceptację wykonania określonej transakcji przez dostawcę ( por. T. Czech [w:] K. Osajda (red. serii), J. Dybiński (red. tomu), Ustawa o usługach płatniczych. Komentarz. Wyd. 2, SIP Legalis, komentarz do art. 40, pkt 7 i 7.1 ). W okolicznościach sprawy, zgodnie z umową zgoda na wykonanie spornej transakcji winna być wyrażona poprzez wpisanie we właściwym polu internetowego formularza jednorazowego kodu autoryzacyjnego. Kod taki został powódce przekazany w wiadomości SMS ( fakt bezsporny – k. 171; 02:25:41 ), jednak to nie ona lecz osoba trzecia, która podstępnie wyłudziła od niej dane, zatwierdziła transakcję przy jego wykorzystaniu ( fakt bezsporny – 219; 00:17:13 ). W takiej sytuacji nie można uznać, iż powódka złożyła oświadczenie woli, wyrażające zgodę na transakcję. Konsekwencje nieautoryzowanej transakcji płatniczej określone są w art. 46 ustawy. Ustęp pierwszy powołanego przepisu stanowi, iż z zastrzeżeniem art. 44 ust. 2, w przypadku wystąpienia nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca płatnika niezwłocznie, nie później jednak niż do końca dnia roboczego następującego po dniu stwierdzenia wystąpienia nieautoryzowanej transakcji, którą został obciążony rachunek płatnika, lub po dniu otrzymania stosownego zgłoszenia, zwraca płatnikowi kwotę nieautoryzowanej transakcji płatniczej, z wyjątkiem przypadku gdy dostawca płatnika ma uzasadnione i należycie udokumentowane podstawy, aby podejrzewać oszustwo, i poinformuje o tym w formie pisemnej organy powołane do ścigania przestępstw. W przypadku gdy płatnik korzysta z rachunku płatniczego, dostawca płatnika przywraca obciążony rachunek płatniczy do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza. Data waluty w odniesieniu do uznania rachunku płatniczego płatnika nie może być późniejsza od daty obciążenia tą kwotą. Jak z powyższego wynika, konsekwencje nieautoryzowanej transakcji płatniczej co do zasady obciążają dostawcę, przy czym roszczenia przysługujące płatnikowi są różne w zależności od tego czy transakcja została dokonana przy wykorzystania rachunku płatniczego czy nie. Roszczenie pieniężne ( o zwrot kwoty nieautoryzowanej transakcji ) przysługuje płatnikowi tylko w tym drugim przypadku ( art. 46 ust. 1 zd. 1 ). Jeżeli transakcja została dokonana w ciężar rachunku płatniczego, płatnikowi nie służy roszczenie pieniężne, a jedynie roszczenie o przywrócenie obciążonego rachunku płatniczego do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza. Przywrócenie rachunku do takiego stanu następuje w drodze korekty księgowej rachunku, czyli storno. Storno jest odmianą wpisu na rachunku płatniczym. Stanowi czynność techniczną, polegającą na korekcie księgowej błędnego wpisu w systemie rachunkowym prowadzonym przez dostawcę. Nie wyraża oświadczenia woli dostawcy. Ma charakter deklaratoryjny. Nie tworzy praw ani obowiązków w stosunku obligacyjnym między dostawcą a użytkownikiem. Nie wymaga szczególnego postanowienia w umowie o świadczenie usług płatniczych ani zgody ze strony posiadacza rachunku ( por. T. Czech, op.cit., komentarz do art. 46, pkt. 39-39.3 ). Rachunkiem płatniczym w rozumieniu ustawy jest również rachunek bankowy, służący do wykonywania transakcji płatniczych ( art. 2 pkt 25 ustawy ). Sporna transakcja została wykonana w ciężar rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego powodów. Jest to niewątpliwie rachunek bankowy, służący do wykonywania transakcji płatniczych. Powodowie nie mogli zatem, z powołaniem się na art. 46 ust. 1 ustawy, domagać się od pozwanego zapłaty kwoty odpowiadającej sumie nieautoryzowanej transakcji. Mogli natomiast żądać przywrócenia obciążonego rachunku płatniczego do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza. Roszczenia takiego powodowie jednak nie zgłosili. Powództwo nie mogło być również uwzględnione na drugiej, wskazywanej przez powodów podstawie prawnej ( art. 471 kc ), a to dlatego, że na skutek spornej transakcji powodowie nie ponieśli szkody. Zgodnie z art. 725 kc przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Art. 726 kc stanowi z kolei, iż bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia. Treść ostatniego z powołanych przepisów, wedle powszechnego poglądu, uzasadnia wniosek, że umowa rachunku bankowego – w zakresie przechowywania środków pieniężnych - jest oparta na konstrukcji depozytu nieprawidłowego ( art. 845 kc ). Oznacza to, że przekazane na przechowanie, na podstawie tej umowy, środki pieniężne, przechodzą na własność banku ( art. 720 § 1 kpc ), zaś posiadaczowi rachunku przysługuje wierzytelność o ich zwrot oraz, jeżeli umowa tak stanowi, przeprowadzanie na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Zaznaczyć należy, że terminu własność, o którym mowa w art. 720 kc, nie należy rozumieć ściśle, wyłącznie w kategoriach prawnorzeczowych. Przedmiotem prawa własności w ścisłym znaczeniu mogą być bowiem wyłącznie rzeczy, zaś suma pieniężna rzeczą nie jest. Rzeczami sui generis są jedynie znaki pieniężne – banknoty i monety, jednak istota „przekazania środków pieniężnych” nie polega na przeniesieniu własności określonych znaków tylko wartości, jaką prezentują zapisane na nich jednostki pieniężne. Przekazanie środków pieniężnych biorącemu pożyczkę lub bankowi może zresztą nastąpić również w formie bezgotówkowej. Niezależnie od tego, w jakiej formie posiadacz rachunku przekaże środki pieniężne, prawo do nich przechodzi na bank ( wchodzi do jego majątku ). Wykonanie nieautoryzowanej transakcji płatniczej następuje zatem kosztem majątku banku ( dostawcy ), a nie płatnika ( posiadacza rachunku ). Tę właśnie zasadę uwzględnia art. 46 ust. 1 ustawy, przewidując w przypadku dokonania transakcji w ciężar rachunku płatniczego, roszczenie o przywrócenie stanu rachunku, a nie roszczenie o zwrot środków ( środki przekazane z majątku banku nie mogą być wszak „zwrócone” posiadaczowi rachunku ). W przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej, wykonanej w ciężar rachunku bankowego, szkodę ponosi więc bank, a nie posiadacz rachunku ( por. T. Czech, op.cit., komentarz do art. 40, pkt. 55-57, a także komentarz do art. 46, pkt 19.4 i powołane tam orzecznictwo ). Z uwagi na deklaratoryjny charakter wpisu na rachunku bankowym, jego błędne dokonanie ( np. obciążenie rachunku kwotą nieautoryzowanej transakcji ) nie wpływa na zakres wierzytelności posiadacza rachunku wobec banku. W konsekwencji, nie skutkuje powstaniem szkody w jego majątku. Szkoda taka mogłaby powstać np. wówczas gdyby bank nie wykonał zleconej przez posiadacza transakcji, z uwagi na brak zapisanych środków, będący konsekwencją obciążenia rachunku kwotą nieautoryzowanej transakcji. Na takie okoliczności powodowie się nie powoływali. Z uwagi na przedstawioną podstawę faktyczną powództwa, doprecyzowaną przez wskazanie jego podstaw prawnych, nie było możliwe uwzględnienie żądania powodów na podstawie art. 726 kc, jako roszczenia o zwrot środków przekazanych pozwanemu na podstawie umowy rachunku bankowego ( art. 321 § 1 kpc ). Gramatyczna wykładnia art. 46 ustawy prowadzi, w ocenie sądu, do wniosku, iż roszczenie o przywrócenie obciążonego rachunku płatniczego do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza ( ust. 1 zd. 2 ) przysługuje płatnikowi niezależnie od tego czy ponosi wobec dostawcy odpowiedzialność na podstawie art. 46 ust. 2 lub 3. Obowiązek dostawcy został bowiem wyraźnie wyłączony jedynie w przypadku gdy ma on uzasadnione i należycie udokumentowane podstawy, aby podejrzewać oszustwo i poinformuje o tym, w formie pisemnej, organy powołane do ścigania przestępstw. Podkreślić należy, że chodzi tu o podejrzenie oszustwa ze strony płatnika, a nie wyłącznie osób trzecich ( por. T. Czech, op.cit., komentarz do art. 46, pkt. 38.17 ). Przepisy ust. 2 i 3 nie stanowią o wyłączeniu obowiązków dostawcy, o których mowa w ust. 1 art. 46 ustawy, lecz o odpowiedzialności płatnika. Nie przekonuje odmienna wykładnia, prezentowana w literaturze ( por. T. Czech, op.cit., komentarz do art. 40, pkt. 36 – 36.3 i 38.4 - 38.6 ). Gdyby w przypadkach określonych w art. 46 ust. 2 i 3, wyłączony był obowiązek dostawcy, o którym mowa w ust.1, końcowy fragment zdania pierwszego ( „z wyjątkiem przypadku …” ) byłby zbędny. Oszustwo stanowi bowiem niewątpliwie „umyślne doprowadzenie do nieautoryzowanej transakcji płatniczej”, o którym mowa w art. 46 ust. 3 ustawy. Nie uzasadnia dostatecznie odmiennych wniosków odwołanie do przepisów Dyrektywy (...) ( Dz.Urz.UE.L 2015 Nr 337, str. 35 ). Przepis art. 74 dyrektywy rzeczywiście stanowi o „odstępstwie od art. 73”, jednak nie przesądza to jednoznacznie o wzajemnym stosunku obu przepisów ( lex generali / lex specialis ). Art. 74 nie wyłącza wprost obowiązku z art. 73 dyrektywy. Przewiduje jedynie, że „płatnik może być zobowiązany do poniesienia strat związanych z (…) nieautoryzowanymi transakcjami płatniczymi…”. Wydaje się, że „zobowiązanie do poniesienia strat” może być ukształtowane przez ustawodawcę krajowego zarówno poprzez uchylenie obowiązku zwrotu kwoty transakcji przez dostawcę, jak też poprzez przyznanie mu roszczenia odszkodowawczego. Treść art. 46 ustawy wskazuje, w ocenie sądu, iż polski ustawodawca wybrał to drugie rozwiązanie. Wydaje się, że w sposób pełniejszy realizuje ono jeden z celów dyrektywy, jakim jest wzmocnienie ochrony konsumentów przy korzystaniu z usług płatniczych ( por. motyw 6 preambuły ). Zważywszy, że nieautoryzowana transakcja płatnicza powoduje uszczerbek w majątku dostawcy, należy przyjąć, iż chodzi tu o odpowiedzialność za szkodę, której podstawą jest naruszenie obowiązków umownych dotyczących zabezpieczenia instrumentu płatniczego ( art. 471 kc ). W przypadku celowego działania płatnika wchodzi w grę również jego odpowiedzialność deliktowa ( art. 415 kc ). Nieco odmiennie wypada ocena przypadku gdy dostawca nie jest instytucją kredytową, uprawnioną do przyjmowania depozytów. W takiej sytuacji środki pieniężne nie wchodzą do jego majątku ( art. 7 ust. 1 ustawy ). Szkoda jest tu zatem dopiero konsekwencją wykonania gwarancyjnego obowiązku z art. 46 ust. 1 ustawy. W procesie, którego przedmiotem jest roszczenie odszkodowawcze dostawcy ( zgłoszone w pozwie, pozwie wzajemnym lub w ramach zarzutu potrącenia ), płatnik może podnosić zarzuty dotyczące przyczynienia się do powstania szkody ( art. 362 kc ). W okolicznościach sprawy tego rodzaju roszczenie nie zostało zgłoszone, wobec czego nie zachodziła potrzeba dokonywania przez sąd oceny, czy pozwany bank uchybił swoim obowiązkom w zakresie stosowania mechanizmów wykrywania podejrzanych transakcji ( co zarzucali powodowie ). Nie było też potrzeby dokonania przez sąd oceny czy działanie powódki ( udzielenie osobie trzeciej dostępu do telefonu przy wykorzystaniu zainstalowanej na nim aplikacji ) może być uznane za rażące niedbalstwo w zakresie wykonania obowiązku ochrony instrumentu płatniczego ( co z kolei zarzucał pozwany ). Kwestia ta nie miała wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Tym niemniej należy zaznaczyć, że w świetle bezspornych faktów ocena taka wydaje się być uprawniona.

Mając wszystko powyższe na uwadze i na podstawie powołanych przepisów prawa, sąd oddalił powództwo jako bezzasadne.

O kosztach postanowiono po myśli art. 98 § 1 , § 1 ¹ i § 3 kpc w zw. z art. 99 kpc. Zasądzona pozwanemu kwota obejmuje wynagrodzenie pełnomocnika ( 3600 zł ) i wydatek na opłatę skarbową ( 17 zł ).